ڕۆژی پێنجشەممەی ڕابوردوو ئاژانسی نێودەوڵەتی وزە راپۆرتێكی تایبەتی بە عێراق بڵاوكردەوە. ئەمە دووەم راپۆرتە پاش ڕاپۆرتەكەی ساڵی ٢٠١٢. بە گشتی عێراق بەرهەمی نەوتی زۆركردوە، ئەگەر بەم شێوەیە بەردەوام بێت ئەوا لە ساڵی ٢٠٣٠ بڕی بەرهەم هێنان دەگاتە ٦ ملیون بەرمیل لە ڕۆژێكدا.
بەڵام عێراق لە ناوەوە و دەرەوە لە بەردەم كۆمەڵێك زۆر لە ئالنگاریدایە. یەكەم خاڵ لە ڕاپۆرتەكە باس لە گۆڕینی دۆخی وزە دەكات لە دونیادا، كە خۆی فرە سەرچاوەیی وزە، گەشەی تەكنەلۆجیا، گۆڕینی ژینگە، گۆڕینی ڕەفتار و هۆكاری تردا دەبینێتەوە. عێراق وەك وڵاتێكی بەرهەمهێن نەوت ی بەرهەمهێنراو دەكەوێتە ژێر كاریگەری ئەم گۆڕانكارییانەوە. ئایا عێراق پلانی درێژخایەنی هەیە بۆ سەردەمی پاش نەوت؟ زۆربەی سیاسیەكانی ئەمڕۆ عێراق لە ئاستی ئەوەدانین بەم شێوە ئاڵۆز و چڕییە بیر بكەنەوە.
با زیاتر قسە لە سەر ناوخۆ بكەین. لە ناوخۆدا عێراق كۆمەڵێك زۆر لە كێشەی هەیە. كێشەی یەكەم ئاسایشە، لە كاتێكدا كەرتی نەوتی عێراق پێویستی بە نۆژەنە، بەڵام عێراق پێویستی بە بڕی زۆری پارەیە بۆ بەڕێوەچونی ئەو سیستەمە سیاسیەی كە هەیەتی. كرۆكی سیستەمی سیاسی عێراقی لە سەر بنەمای پاترۆنەژە. پاترۆنەژ جۆرە سیستەمێكە كە لایەنگیری و پشتیوانی و وەلا دەكڕدرێت. خەڵك چیدی لە سەر بنەمای باوەڕ یان ئایدەلۆژیا پەیوەست نین بە لایەنە سیاسیەكانەوە بەڵكو پەیوەندیەكە پەیوەندیەكی سودمەندی ئابورییە. ئەمەش پێویستی بە بە فیرۆدانی داهاتێكی زۆرە.
لایەنێكی تری قەیراناوەی دابینكردنی كارەبایە. كارەبا كێشەیەكی ئێجگار ئاڵۆزە لە عێراقدا. عێراق لە هەردوو وەرزی هاوین و زستاندا، بە هۆی سارد و گەرمی كەش و هەواوە پێویستی بە بڕێكی زۆری كارەبایە بۆ فێنككردنەوە و گەرمكردنەوە. بەڵام كارەبای عێراق توانای دابینكردنی ئەو بڕەی نیە. كەرتی كارەبا زۆر بە خراپی بەرەوپێش ئەچێت چونكە قەیرانی ئێجگار زۆری تیایدایە. یەكێك لە كێشە هەرە گەورەكانی عێراق، هەروەها كوردستانیش لە سیستەمی دابەشكردندایە. بڕی ٤٠٪ وزە لە ڕێگای هێڵەكانی دابەشكردنەوە دەفەوتێت. لە كاتێكدا لە دواكەوتوترین وڵاتانی ئەفریقا ئەم بڕە ١٤٪. ئابوریناسی تورك و سەرۆكی ئاژانسەكە فاتیح بیرۆل لە دیدارێكیدا لە گەڵ عیراق ئۆیل ریپۆرت ئەم زانیارییانەی ئاشكرا كرد. لە عێراقدا كارەبا لە ڕێگای گاز، غاز و كەمێك لە ڕێگای ئاوەوە دابین دەكرێت. عێراق خۆی غازی كەمە، لە ڕاستیدا زۆری هەیە بەڵام بایەخی پێنەدراوە. غاز بە دوو جۆری جودا و پێكەوە لە گەڵ نەوتدا بوونی هەیە. لە كوردستان خۆر مۆر كە كۆمپانیای لولوئە بەڕێوەی دەبات دەبێت بڕی بەرهەمهێنانی بۆ ٦ بلیون كویبیك زیاد بكات لە ساڵانی داهاتودا. بەڵام عێراق غاز لە ئێران دەكڕێت بۆ كارەبا ئەمە پرسێكی ئاڵۆزە، لە دۆخی ئاڵۆزبونی پەیوەندی نێوان ئەمریكا و ئێراندا.
پرسێكی تر جێگەی سەرنجە بازرگانی ماتۆڕی كارەباكانە. لە عێراقدا بڕی ٤ ملیار دۆلار بۆ كارەبای موەلیدە دەچێت. نرخی كارەبای موەلیدە لە عێراق لە نرخی كارەبای ئەڵمانیا گرانترە. هەندێك وەها بیر دەكەنەوە كە ئەم سودە گەورەیە ڕێگرە لە باشكردنی كارەبا، وەك چۆن لە لوبنان كێشەیە.
بوارێكی تر پاڵاوگەیە، عێراق پێویستی بە پاڵاوگەی زۆترە بۆ دابینكردنی پێداویستیەكانی ناوخۆی.
هەموو ئەو كێشانە كە لە عێراقدا هەیە لە كوردستانیش بوونی هەیە لە بواری نەوت، غاز و كارەبا، بەڵام بە شێوازی جیاواز. خاڵێك لێرەدا جێگای سەرنجە داهاتوی كەرتی غازە لە كوردستان، كە پەیوەستە بە كارەبا بۆ ناوخۆ و هەروەها پەیوەندی بە توركیا و ئەوروپا. لە ٢٠١٣ هەرێم و توركیا پلانی ئەوەیان هەبوو كە غازی هەرێم بچێت بۆ توركیا لە ٢٠١٧. بەڵام ئەم پلانە فەراهەم نەبوە. لە هەمانكاتدا هەندێك گۆڕانكاری سەرنجڕاكێشە دروست بوون. یەكەم، توركیا وەك جاران سور نیە لە سەر داخوازی غازی هەرێم، دووەم، بوونی هەرێم بە سەرچاوەیەك بۆ ئەوروپا، لە میانەی پرۆسەی فرە سەرچاوەیی كردنی غازی ئەوروپی؛ چیدی وەك بژاردەیەك نابینرێت، لە بەر بوونی روسنەفت لە پرۆسەكەدا.
سەردار عەزیز
ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی