ئەردەڵان عەبدوڵڵا
لە 25/26 لە پكینی پایتەختی چین، دووەمین كۆڕبەندی " پشتوێن و رێگا" بەسترا، لەم كۆڕبەندەدا كە 37 سەرۆك كۆمار و حكومەت لە كیشوەرەكانی ئاسیا و ئەفریقا و ئەوروپا و ئەمریكای لاتین بەشدار بوون، تێیدا قسەوباس لە بارەی بازرگانی و جیهانگیری و كێشەكانی ژینگە كرا. سەرۆكی چینیش داوایكرد كە وڵاتانی زیاتر بەشداری پرۆژە نوێكەی چین ببن، چونكە لە رێگەی ئەم پرۆژەیەوە دەتوانرێت جیهانێكی باشتر بۆ مرۆڤایەتی دابین بكرێت. هەرچەندە دەوڵەتانی رۆژئاوا و هیندستان و ژاپۆن، بە گومانەوە سەیری ئەم پرۆژەیە‌ی چین دەكەن، بەڵام روسیا و چەند دەوڵەتێكی ئەوروپی پشتگیری ئەم پرۆژەیە دەكەن. لە كۆتایی كۆڕبەندەكەشدا، كۆمەڵێك رێكەوتنی بازرگانی مۆركرا كە كۆی گشتیان گەیشتە نزیكەی 68 ملیارد دۆلار.
5 هەزار میوان
پكینی پایتەختی چین لە 25/26 ئەپریلدا بووە پایتەختێكی جیهانی و لە 150 دەوڵەتەوە شاندی هەمەجۆری سیاسی و بازرگانی هابووتن و نزیكەی 5 هەزار میوان دەبوون، هەروەها 37 سەرۆك كۆمار و سەرۆك حكومەتی جیهان و سكرتێری رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان و بەرێوبەری سندوقی دراوی نێودەوڵەتی و 90 رێكخراوی نێودەوڵەتیش بەشدار بوون. دووەمین كۆڕبەندی "پشتوێن و رێگا" یەكێك بوو لە رووداوە گرنگەكانی مانگی پێشوو،میدیای جیهانیش بە گرنگییەوە باسیان كرد، بەداخەوە لە ناو میدیای كوردیدا، هێندە گرنگی بەم رووداوە مەزنە نەدرا، كە یەكێكە لە كۆڕبەندە گەورەكانی جیهان.
پرۆژەیەكی جیهانی
لە وتەیەكیدا شی جین پینگ سەرۆك كۆماری چین رایگەیاند: پرۆژەی پشتوێن و رێگا لەگەڵ رۆحی سەردەمدا دەگونجێت و دەخوازێت جیهانێكی ڤرە جەمسەری بهێنێتە دی. وتیشی: پرۆژەی پشتوێن و رێگا، پرۆژەیەكی ژینگە دۆستییەوە دەیەوێت گەشەپیدانێكی سەوز و پاك و بێگەرد، لە جیهاندا بخوڵقێنێت.
لە كۆتاییشدا شی جین پینگ داوایكرد كە وڵاتانی تر بەشداری ئەم پرۆژەیە بكەن،جێگەی ئاماژەیە هەتاوەكو ئێستا 123 دەوڵەتی جیهان، پابەندەبوونی خۆیان بەم پرۆژەیەوە راگەیاندووە.
ژینگە كێشە گەورەكەی جیهان
لە وتەیەكیدا ئەنتۆنیۆ گوتریش سكرتێری رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان رایگەیاند: پێویستە كاری جددی بكرێت بۆ چارەسەركردنی پیسبوونی ژینگەی زەوی. وتیشی: لە كێشەی پیسبوونی ژینگەدا، دەوڵەتە هەژارەكان زەرەرمەندی سەرەكین.
بەشداربوونی ئیتالیا
زۆرێك لە میدیاكانی جیهان باسیان لە بەشداربوونی جوزیبی كۆنتی سەرۆك وەزیرانی ئیتالیا كرد، چونكە ئەو تاكە سەركردەی گروپی حەوت دەوڵەتە پیشەشازییەكەی جیهانە كە بەشداری ئەو كۆڕبەندەی كرد. جێگەی گوتنە زۆربەی دەوڵەتانی رۆژئاوا ژاپۆن و هیندستان بە گومانەوە سەیری ئەم پرۆژەیە دەكەن. هەرچەندە لە ئێستادا بەشێكی زۆری وڵاتانی یەكێتی ئەوروپا بەشداری ئەم پرۆژەیەن لەوانە: یۆنان و بەریتانیا و پۆڵەندە و كۆمەڵێك وڵاتی ئەوروپای رۆژهەڵات.
جەنگی ئەمریكا و چین
لە پاش دەستبەكاربوونی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا، چین كەوتۆتە جەنگێكی بازرگانی گەورەوە لەگەڵ ئەمریكا، هەرچەندە هەتاوەكو ئێستا چەندین خولی گفتوگۆیان ساز كردووە، بەڵام هێشتا رێكنەكەوتوون. بەشێك لە چاودێرانی سیاسیش پێیان وایە، لە كۆڕبەندی ئەمساڵدا، چین زیاتر دەیویست لە رێگەی ئەم كۆبونەوە جیهانییەوە، خۆی وەكو هێزێكی ئابووری جیهانی، پیشانی ئەمریكا بدات. ئەوەی جێگەی سەرنجیشە لە بەیانی كۆتایی كۆڕبەندەكەدا، چەند ئاماژەیەكی تێدابوو بۆ ئەمریكا بۆ نموونە دەڵێت: كۆڕبەندەكە جەختی لە دژایەتیكردنی سیاسەتی " خۆپاراستن و تاك لایەنانە" كردەوە، ئەمەش ئاماژەن بۆ سیاسەتی " ئەمریكا یەكەمجار" ی دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ئەمریكا.
كۆمەڵێك سەفقەی بازرگانی گەورە
لە كۆتایی كۆڕبەندەكەشدا شی جین پینگ سەرۆك كۆماری چین رایگەیاند: لەمیانەی كۆڕبەندەكەدا كۆمەڵێك بۆندی بازرگانی لە نێوان دەوڵەتانی بەشدار بوو بە بڕی 68 ملیارد دۆلار واژۆ كراوە. راشیگەیاند: ئەم كۆڕبەندە پابەندە دەبێت بە بەها و یاساكانی بازاڕەوە.
پرۆژەی پشتوێن و رێگا
رێگای ئاوریشـیم، رێگایەكی دێرینی بازرگانی نێوان رۆژهەڵات و رۆژئاوا بووە، ئێستاش چینییەكان دەیانەوێت بە شێوەیەكی تر ئەم رێگایە زیندوو بكەنەوە. لە ساڵی 2013 ەوە شی جین پینگ سەرۆك كۆماری چین، ئیعلانی ئەم پرۆژە گەورە جیهانییەی كرد. ئامانجی سەرەكی لەم پرۆژەیە، بەهێزكردنی بازرگانی نێودەوڵەتیی و باشكردنی رێگاكانی هاتوچۆی وشكانی و هێڵی ئاسن و بەندەرە ئاوییەكانە. هەتاوەكو ئێستا چین نزیكەی 80 ملیارد دۆلاری لە كۆمەڵێك پرۆژەی ژێرخانی ئابووری لە وڵاتانی بەشداربووی ئەم كۆڕبەندە خەرجكردووە كە ژمارەیان دەگاتە 123 دەوڵەت. هەروەها بانكەكانی چین بڕی 265 ملیارد دۆلاریان بەو وڵاتانە داوە. هەرچەندە بۆ تەواوكردنی تەواوی پڕۆژەكە، پێویستی بە 900 ملیارد دۆلار هەیە.
بەستنەوەی ئاسیا بە ئەوروپاوە
یەكێك لە پرۆژە سەركەوتووەكانی ئەم كۆڕبەندە، بەستنەوەی كیشوەری ئاسیایە بە كیشوەری ئەوروپاوە، ئەویش لەرێگەی ئاسنەوە ، كە بە 15 دەوڵەتدا تێدەپەڕێت و 62 شاری چینی بە 51 شاری ئەوروپیی دەبەستێتەوە. درێژی ئەم هێڵەش دەگاتە سەرو 4 هەزار كم ، لە چینەوە بەناو دەوڵەتانی ئاسیای ناڤین تێدەپەڕێت و بە روسیادا دەچێت بۆ ئەوروپا و دەگاتە ئەڵمانیا. لە ساڵی 2011 ەوە ئەم پرۆژەیە چۆتە بواری جێبەجێكردنەوە.
بەهێزكردنی بازرگانی
ئەو وڵاتانەی كە بەشدارن لەم پرۆژەیە 65% ی دانیشوتانی جیهان پێكدەهێنن و رێژەی 40% بەرهەمی جیهانیش پێكدەهێنن، واتە ئەم وڵاتانە خاوەنی پێگەیەكی گرنگ لەسەر ئاستی نەخشەی ئابووری و جوگرافی جیهان.
چین سوودمەندە
بە پێی ئەو ئامارانەی بێت كە بڵاودەكرێتەوە هەتاوەكو ئێستا چین سوودمەندی سەرەكییە لەم پرۆژەیە، چونكە بە رێژەی 16% هەناردەكانی بۆ ئەو وڵاتانەی زیادیكردووە، هەروەها بە رێژەی 27 یش هاوردەكانی زیادیكردووە، زۆربەی هاوردەكانی چینیش لەم وڵاتانە ، نەوت و گازی سروشتییە. یەكێك لە ئامانجە سەرەكییەكانی چینیش لەم پرۆژەیە، دەستكەوتنی گاز و نەوتە، كە یەكێكە لە پێداویستییە گرنگەكانی ئابووری چین.
جیهان بەسەر لاینەگر و دژدا دابەشبووە
هەرچەندە زۆرێك لە چاودێرانی سیاسی بە تایبەتی لە دەوڵەتانی ئاسیا و ئەفریقا، بە گەشبینییەوە سەیری ئەم پرۆژەیە دەكەن، چونكە دەبێتە هۆی بوژانەوەو چاكردنی بەندەر و رێگای ئاسنین و وشكانیان، بەڵام رۆژئاواییەكان بە چاوی گومانەوە سەیری ئەم پرۆەژەیە دەكەن و وەكو ئامرازێك بۆ بەهێزبوونی هەژموونی چینی دادەنێن.
سەرچاوە:
الانصات المركزی. العدد. 7109. الپلاپا‌و 30/4/2019
سایتی رۆژنامەی شعب الصین./ ئاژانسی شینخوا
ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی