هەرچەندە كۆمەڵگای كوردیش وەكو تێكڕای كۆمەڵگاكانی تری جیهان بەسەر چین و توێژی كۆمەڵایەتی جیاوازدا دابەش بوە، دەكرێت بەشێوەیەكی گشتی بیكەین بە سێ چینی كۆمەڵایەتى جیاوازەوە:
* چینێك یان گروپێكی بچوكی دەوڵەمەند؛ ئەمە گروپێکى کەمی ئاسودەن كە زوربەی پێداویستیەكانی ژیانی لەبەدەستدایە و خۆی لە كاستی سیاسی دەسەڵاتدار و دەوروبەرەكەیدا دەبینێتەوە، چینێكی بێباك و بەرچاوتەنگ و مشەخۆرە.
* چینی ناوەڕاست (مامناوەند)
ئەم چینە پانتاییەكی كۆمەڵایەتی زیاتر لەچینی دەوڵەمەند داگیردەكات و بێجگە لەوەی كە چینێكی چالاك و بەرهەمهێنە رۆڵێكی گرنگیش دەبینێ لە دابینكردنی ئاشتی كۆمەڵایەتی لەبەرئەوەی رێگرە لە بەریەككەوتنی چینی دەوڵەمەندی ئاسودە و چینی هەژاری كۆمەڵگا.
هەركاتێ ئەم چینە لاواز ببێت یان بەرەو كەمبونەوە بچێت ئارامی قوڵایی كۆمەڵگا تێكدەچێت، چونكە هەردو چینی دەوڵەمەند و هەژاری كۆمەڵگا بەیەكەوە هەڵناكەن.
* چینی هەژار و كەمدەرامەت
ئەم چینە بەشە زۆرو پەراوێزخراوەكەی كۆمەڵگا دەگرێتەوە و كەمترین پێداویستیەكانی ژیانی لەبەردەستدایە، بۆیە بەبەردەوامی چینێكی نائارام و ناكۆكە لەگەڵ چینەكانی تری كۆمەڵگا بەتایبەتی چینی دەوڵەمەندی ئاسودە.
تائێرە ئاساییە، بەڵام ئەوەی ئاسایی نییە ئەوەیە كە دەسەڵاتی كوردی دوای راپەڕین بەرامبەر كۆمەڵگای كوردی ئەنجامی داوە بەجۆرێك لەجیاتی ئەوەی بیر لەچارەسەری ئەو گۆڕانكاریە سلبیانە بكاتەوە كە رژێمی بەعس بەبەرنامە بەسەر كۆمەڵگای كوردی هێنابو، و بەهۆی پەیڕەوكردنی سیاسەتی راگواستنەوە لە كۆمەڵگایەكی بەرهەمهێنی لادێ نشینەوە گۆڕیبوی بۆ كۆمەڵگایەكی ئۆردوگا نشینی بێ بەرهەمی چاولەدەست.
هەرچەندە دوای راپەڕین بەشی هەرە زۆری خەڵكی لادێ راگوێزراوەكان ئامادەی گەڕانەوە بون بۆ زێدی باب و باپیرانیان و كەمیش نەبون ئەو ئۆردوگایانەی كە چۆڵكران بەهۆی گەڕانەوەی خەڵكەكەیان بۆ گوند و ناوچەكانیان، بەڵام ئەوەی جێی سەرنج و نیگەرانیە ئەوەیە كە دوای ماوەیەكی كەم بەهۆی بێ پلانی و ململانێی ناشەریفی نێوان پارتیە سیاسیە دەسەڵاتدارەكانی هەرێمەوە لادێكان جارێكی تر بەرەو چۆڵبونەوە چونەوە لەبەر نەبونی پێداویستیەكانی مانەوە لەلادێكان.
بەمانایەكی تر؛ دەسەڵاتی كوردی نەك هەر بوە درێژەپێدەری سیاسەتی بەعسیەكان، بەڵكو بەشێوەیەكی زۆر ناشیانە دەستكاری چینەكانی كۆمەڵگاشی كرد بەتایبەتی چینی مامناوەند، بێخەبەر لەوەی كە رێكخستنی پەیوەندی نێوان چینەكانی كۆمەڵگا و دابینكردنی ئارامی ناخی كۆمەڵگا بیرو هزری چەندین بیرمەند و فەیلەسوفی بواری كۆمەڵناسی داگیركردوە و دەرەنجامەكەشی ئەو فەلسەفە سیاسی و سیستمانەن كەئێستا بۆ ئیدارەدانی كۆمەڵگاكان پەیڕەو دەكرێن.
بۆیە ئێستا لەهەرێمی كوردستاندا چینی مامناوەند نەك هەر بەشێوەیەكی ئاسایی دروست نەبوە و گەشەی نەكردوە، بەڵكو بەشێكی زۆری كۆمەڵگای كوردی كراوە بەموچەخۆر و بندیواری بێبەرهەم و بەرخۆر بەمەش چینێكی مامناوەندی ساختە دروست بوە، لەجیاتی چنێكی چالاك و بەرهەمهێن.
خۆ ئەگەر هەلومەرجی سیاسی، ئابوری، كۆمەڵایەتی و ئیداری ئێستای هەرێم بەردەوام بێت و حكومەت نەتوانێ پابەندیە داراییە كانی بەرامبەر بەخەڵك جێبەجێ بكات و دابەشكردنی موچەش لەوە زیاتر دوابكەوێت، ئەوا بەشی هەرە زۆری ئەو موچەخۆر و بندیوارانەی كە لەسەر چینی مامناوەند ئەژمار دەكرێن دەگۆڕێن بۆ چینی هەژارو كەمدەرامەت و لەئەنجامدا شتێكی ئەوتۆ نامێنێتەوە بەناوی چینی مامناوەندەوە كە زامنی بەریەكنەكەوتنی چینی دەوڵەمەندی ئاسودە و چینی هەژار و كەمدەرامەتی كۆمەڵگایە.
ئەوكاتە دورنییە دور نییە ئەو تەقینەوە و پێكدادانە كۆمەڵایەتیە روبدات كەكەس خۆزگە بە دەرەنجامەكانی نەخوازێت لەبەرئەوەی هەمو خەڵكی هەرێم باجەكەی دەدات و ئۆباڵەكەشی بەئەستۆی ئەو كەس و لایەنانەیە كە گوێیان لە كەس نەگرت.
ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی