(1)
لە دوای ئەوەی كوردستانی باشور بە فەرمی لە لایەن عوسبەتول ئومەمەوە لكێنرا بە عیراقەوە لە ساڵی ١٩٢٦، مەرجی ئەوەی بەسەردا سەپێنرا كە دەبێ ناوچە كوردییەكان یەكەیەكی ئیداری سەربەخۆ بن و لە لایەن فەرمانبەرە كوردەكانەوە بەڕێوە ببرێ و زمانی كوردی تێدا بخوێنرێ و بەكار بهێنرێ. بەڵام دوو ساڵ دوای ئەوە حكومەتی عیراق لە هەموو بەڵێنەكانی پەشیمان بویەوە و زمانی كوردی قەدەغە كرد و كوردستانی بە فەرمانبەری عەرەب تەنی و بەشی زۆری فەرمانبەرە كوردەكانی گواستەوە بۆ ناوچە عەرەبییەكان.. ئامانجی كاربەدەستانی عیراق ئەوە بوو كورد لە عیراقی بووندا بتوێنەوە.. بەڵام كورد بە راپەڕینی ٦ی ئەیلولی ١٩٣٠ و شۆڕشی دووەمی شێخ مەحمود بە گژ ئەو سیاسەتەدا چویەوە، بە هۆی پاڵپشتی ئینگلیز بۆ یەكپارچەیی خاكی عیراق، راپەڕینی كوردەكان جارێكی دیكە ژێر كەوت و دەسەڵاتدارانی بەغدا هێندەی دیكە سیاسەتی توانەوەیان لە دژی كورد توندوتۆڵ تر كرد.. ساڵی ١٩٤٣ كە یەكێتی سۆڤیەت باكوری ئیرانی داگیر كرد و لە عیراق نزیك كەوتەوە، جارێكی دیكە دەسەڵاتدارانی بەغدا لە ترسی جیابونەوەی كوردستان كەوتنە كلكە لەقە بۆ كورد، بەڵام كە جەنگی دوەمی جیهانی كۆتایی هات گەڕانەوە بۆ سیاسەتەكەی جارانیان.. لە ١٩٥٨ هەمان نەرمی و لە ١٩٦١ هەمان توندوتیژی لە ١٩٧٠ هەمان نەرمی و لە ٧٥ گەڕانەوە بۆ سیاسەتە كۆنەكە.. لە ٢٠٠٣ نەرمیان نواند و لە ٢٠١٤ پەتەكەیان تەواو شل كرد، بەڵام لە دوای نەمانی داعش گەڕانەوە بۆ سیاسەتەكی ١٩٢٦.. واتە عەقڵەیەتی دەسەڵتدارانی بەغدا هیچ كات نەگۆڕاوە، كە لاواز بن تەنازول دەكەن، كە بەهێز بن هەوڵی ملكەچ بون بە كورد دەدەن..
(2)
لە بەشی زۆری راپەڕینەكانی كوردیش لە دژی سەرانی بەغدا، هەمیشە وا باو بووە هەندێ لە سەركردەكان لەبەرامبەر دەستبەردار بوون لە شۆڕش، كۆمەڵێك ئیمتیازاتیان بۆ خۆیان و بنەماڵەكانیان وەرگرتووە و پشتیان لە خەڵك و مافەكانی كورد كردوە.. چاوێك بە مێژووی سەد ساڵەماندا بخشێنەوە ئەو راستیە تاڵەت زۆر بە ئاشكرا بۆ روون دەبێتەوە..بەغداش دایم رووی لەو سەركردەو فەرماندانە بووە و مفەوەزاتی لە گەڵدا كردوون كە كەمترین داخوازیان هەیە، ساڵی ١٩٧٠ بەغدا پشتی لە مەكتەبی سیاسی پارتی (جەلالی) كرد و چوو لە گەڵ (مەلایی) وتووێژی كرد..
(3)
ئەم ساتەی تێدا دەژین رێك لە ساڵەكانی ١٩٢٦ و ١٩٤٥ و ١٩٦١ و ١٩٧٥ دەچێ بەغدا داشی سوارە و خۆی بە سەركەوتوو دەزانێ، بەدوای هێز و سەركردە و فەرماندە شكستخواردووەكاندا دەگەرێ بۆ ئەوەی زۆرتیرن تەنازولاتیان پێ بكات و لە گەڵیاندا رێك كەوێت.. سەركردە شكست خواردوەكانیش بۆ مانەوەی دەسەڵاتیان و دەسكەوتەكانیان ئامادی هەمو تەنازولێكن، سەرەتاكانی رێكەوتنی پارتی و یەكێتی و رازی بونیان بە مەرجەكانی عەبادی دەركەوتووە.
لە ئێستادا بزوتنەوەی گۆڕان و كۆمەڵی ئیسلامی و .... دەبێ بزانن وەك هەمیشە بەغدا شامی شەریف نییە و كەڵپەی لە هەرێمەكەمان تیژ كردوە..بۆیە دەبێ بزانن لەبەردەم ساتەوەختێكی چارەنوس سازدان، نابێ بە هیچ شێوەیەك رێگە بدەن هیچ كەس و لایەنێك بە ناوی كوردەوە دەستبەرداری بستێك لە خاكی كوردستان و ئەو مافانە ببێ كە لە دەستوری عیراقدا بۆ كورد دانراوە. لەمەشدا دەبێ بە راشكاوانە حەقیقەتەكان بۆ خەڵك روون بكەنەوە.. خەڵكی كوردستانیش بە تایبەتی نوخەی رۆشنبیر و ئەكادیمی و رێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی، دەبێ بە هۆشیارییەوە لە هەمبەر ئەم پرسە ترسناكەدا هەڵوێست وەرگرن.. بۆ ئەوەی وەكو رووداوەكانی پاش ١٩٢٦مان بەسەردا نەیەت..
مەجید ساڵح
ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی