ئێستا یەكێك لە گرێكوێرەكانی نێوان پارتی و یەكێتی كە دانانی پارێزگاری كەركووك بوو، خەریكە بەرەو كرانەوە دەچێت. بەپێی ئەو رێككەوتنەی نێوانیان لە 4ی ئادار، وا پێكهاتوون كە ئەو پرسە بۆ كەسی یەكەمی ئێستای هەردوو حیزبەكە جێبهێڵن و بەڕێككەوتنی (بارزانی و كۆسرەت رەسوڵ) پارێزگارێكی كورد لە یەكێتی دابنرێت. هەرچەندە بەدووریش نازانرێت بەهۆی هەستیاریی توركیا و ئێران سەبارەت بە كەركووك، ماوەیەك پرۆسەی دانانی پارێزگار دوابكەوێت، بەتایبەت كە ئێستا توركیا لەبەردەم هەڵبژاردندایە و رەنگە هەروا بە ئاسانی رێگە بەوە نەدات ئیدارەی ئەو شارە تەسلیم بە كورد بكرێتەوە. چ لەڕێگەی گوشارە راستەوخۆكانی بۆ سەر هەرێم و بەغدا و هەروەها لە رێگەی توركمانەكانی كەركووكیشەوە دەتوانێت گرفتی بهێنێتە پێش، لانیكەم تا دوای هەڵبژاردنی شارەوانییەكان.
گەرچی لە دروستكردنی دەوڵەتی عێراقەوە تا كۆتایی حوكمی پاشایەتی، سەرجەم پارێزگارەكانی كەركووك كورد بوون و هیچ عەرەبێك تا كۆتایی پەنجاكان نەكراوەتە پارێزگاری كەركووك، بەڵام بەهۆی ئەوەی ئەوكات كورد خاوەن هیچ ئیدارەیەكی خۆبەڕێوەبەرێتی نەبوو، ناكرێت ئەو قۆناغە وەك ئەزموونی حوكمڕانی كورد لە كەركووك ئەژمار بكرێت. ئەوەی كە دەبێت بكرێتە بناغە بۆ هەڵسەنگاندنی ئیدارەی كورد لە كەركووك، لە دوای كەوتنی سەدامەوەیە. لە 2003 تا 2017 كورد دوو ئەزموونی لەبەردەستن لە دانانی پارێزگاری كورد بۆ شارەكە كە هەردووكیان كاندیدی (ی.ن.ك) بوون، یەكەمیان وەك بێلایەن و دووەمیان ئەندامی مەكتەبی سیاسی حیزبەكەی بوو، هەردووكیشیان لەلایەن مام جەلال و كاك مەسعودەوە بڕیار لە دانانیان درا. سێیەم پارێزگاریش هەر لەلایەن یەكێتییەوە و بە رەزامەندی بارزانی دیاری دەكرێت، هەرچەندە هێشتا مەعلوم نییە چ كارەكتەرێك بۆ ئەم قۆناغە دەستنیشان دەكەن، بەڵام دانانی پارێزگاری ئەمجارە بەهۆی ئەو هەلومەرجە تایبەتەی ئێستای كەركووكەوە پێویستی بە بڕیاری بەرپرسیارانەتر هەیە.
ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ هەلومەرجی دوای كەوتنی سەدام و گەڕانەوەی كورد بۆ شارەكە و بڕیاردان لەسەر دانانی پارێزگارێكی كورد بۆ كەركووك، ئەوكات سەرباری ئەوەی چەند ساڵێك بوو شەڕی ناوخۆ لەنێوان پارتی و یەكێتی كۆتایی هاتبوو، بەڵام هێشتا متمانە لەنێوانیان بەهێز نەبوو، دوو ئیدارە و دوو زۆنی سیاسی تایبەت بەخۆیان هەبوو. لە هیچ شوێنێكی كوردستان تێكەڵ بەیەك نەبووبوونەوە. لە چوونەوەمانەوە بۆ كەركووك، یەكەم شوێنێك ئەم دوو هێزەی پێكەوە بەستەوە كەركووك بوو. لەگەڵ توركمان بێ ئەوەی هیچ كێشە و ئاڵۆزییەك هەبووبێت، بەڵام حەساسیەتێكی زۆر لە نێوان كورد و توركمان هەبوو. عەرەبی زاڵ لە شارەكە كە عەرەبی تەعریب بوون، بەهۆی ئەوەی كرابوونە ئامرازی داگیركاری ماڵی كورد، بەچاوی دوژمنایەتییەوە تەماشای كوردیان دەكرد.
ئەمریكا لە ترسی تەقینەوەی ناكۆكی نێوان پێكهاتەكان، گوشاری جۆراوجۆری لەسەر كورد هەبوو. توركمان و عەرەب بەچاوێكی كەم لە كوردیان دەڕوانی و لەڕووی كۆمەڵایەتییەوە خۆیان لەسەرووی كوردەوە دەبینی. بۆیە لەو دۆخەدا بەپلەی یەكەم قبوڵكردنی پارێزگارێكی كورد بۆ شارەكە دەستكەوتێكی گەورە بوو.
یەكێتیی بە دیاریكردنی كەسایەتییەكی خاوەن پێگە و رێزلێگیراو بۆ پارێزگار، توانی ئەو بەستەڵەكەی نێوان پێكهاتەكان بتوێنێتەوە و هەرسێ پێكهاتەی توركمان و عەرەب و مەسیحی، كورد قبوڵ بكەن. ماوەی ئەو حەوت ساڵەش تا قۆناغی دووەمی ئیدارەی كورد لە كەركووك، هیچكام لەو پێكهاتانە كێشەیان لەگەڵ ئیدارە نەبوو، ئەوەی وەك ناكۆكی و كێشەگەلێكی جیاواز سەریان هەڵدا، لەناو ئەنجوومەنی پارێزگا بوو كە ئەگەر لەو دەستپێكەوە كورد بۆ پۆستی سەرۆكی ئەنجوومەنیش هاوشێوەی ئیدارە كەسێتییەكی كەركووكی ناحیزبی دانابایە، رەنگە ئێستا كەركووك بە جۆرێكی تر بووایە. لە قۆناغی دووەمی دانانی پارێزگارەوە كێشەكان گواسترانەوە بۆ كێشەی پێكهاتەكان لەگەڵ ئیدارەی شارەكە كە ئیدارەیەكی كوردی بوو. ئەنجامەكەشمان بینی كە كەركووك بە چ دۆخێكی خراپ گەیشت.
ئەگەر بەراوردێكی ئەو دوو قۆناغە بكەین، ئەوە لە یەكەمیاندا قۆناغی قبوڵكردنی كورد و پتەوكردنی ژێرخانی ئیدارەی كوردی بوو لە كەركووك، لە دووەمیشیاندا هەڵوەشانەوەی پەیوەندیی پێكهاتەكان و دروستبوونی وێنایەكی ناشرین بۆ دەسەڵاتی كوردی و هەڵتەكاندنی ئەو متمانەیەی پێشتر دروستبووبوو. هۆكارەكەشی ئەو بازنە حیزبییە بوو لە چواردەوری ئیدارەی شارەكە كە كەركووكیان گەیاندە دۆخێك، ئەگەر رۆژانە گوێ لە كوردی كەركووك بگرین لە كەناڵە میدیاییەكانەوە كاتێ باسی هەژموونی حەشدی شەعبی و سەپاندنی حوكمی عەسكەر دەكەن بەسەر شارەكەدا، خەڵكانێكی زۆر دەڵێن ئێستایان باشترە (دەڵێن لە دەستی دز و مافیا رزگارمان بوو).
دەبێت بپرسین كێ حوكمی كەركووكی دەكرد وا بە دەسەڵاتی مافیا ناوزەد دەكرێت. لە كاتێكدا سەتان پێشمەرگە و ئاسایش و خۆبەخشی كورد رۆحیان كردە قوربانی پاراستنی كەركووك لە پەلاماری داعش. ئەگەر پێشمەرگە نەبووایە كەركووكیش هاوشێوەی شارە سوننییەكان لەگەڵ زەویدا تەخت دەكرا، كەچی ئەنجامەكەی بەو جۆرەیە توركمان و عەرەب و بەشێكی كوردیش نەفرەت لەو رۆژانە بكەن كە كورد دەسەڵاتی بەڕێوە دەبرد. دەبێت هەڵوەستە لەئاستی ئەو تێڕوانینە بكرێت كە بەرانبەر بە دەسەڵاتی كورد لە كەركووك دروست بووە.
سەرباری ئەو ناڕەزایەتیەش بەرانبەر بە حوكمی كورد لە كەركووك، بەڵام بەهۆی رەفتارەكانی پارێزگاری بە وەكالەتی كەركووكەوە (راكان جبوری) كە پرۆسەی بەعەرەبكردن بەڕێوە دەبات، كوردی كەركووك لە قۆناغی كاردانەوەدایە، خەریكە هەستێكی بۆ دروست دەبێت كە خۆی وەك چەوساوە و مەزڵوم ببینێتەوە. ئەمە بۆ كاتێكی وەك ئێستا كە لەبەردەم پرۆسەی هەڵبژاردنەوەی ئەنجوومەنی پارێزگاداین، گرنگە. ئەگەر بەباشی وەبەربهێنرێ رەنگە ببێتەوە مایەی یەكڕیزی و یەكهەڵوێستیی كورد لە كەركووك. بۆیە دیاریكردنی كارەكتەر بۆ پارێزگار لەم هەلومەرجەدا هەستیاری زیاتری پێویستە، چونكە بەدانانی پارێزگار ئەو هەستی كاردانەوەیە كۆتایی دێت كە ئێستا بەرانبەر بە تەعریبچییەك هەیە.
كەواتە دەبێت كەسێك بكرێتە پارێزگار قەرەبووی ئەو دۆخە سایكۆلۆجییەی كورد بكاتەوە. ئەگەرنا ئەوە مەرج نییە دانانی پارێزگارێكی كورد بۆ كورد ببێتە دەستكەوت. راستە گرنگە كوردێك پارێزگار بێت، بەڵام پێویستە كوردێكی باش بێت. ئەگەر رەچاوی ئەوە نەكرێت كەسێكی شایستە و گونجاو بۆ ئەم قۆناغەی كەركووك دابنرێت، رەنگە لەم دۆخی بەردەم هەڵبژاردنەدا پارێزگارێكی خراپی عەرەب خێری بۆ كورد زیاتر بێت لە پارێزگارێكی كوردی خراپ.
دەبێت سەركردایەتی یەكێتی بەتایبەتیش ئەوانەی زیاتر ئیدیعای ئەوە دەكەن درێژە بە رێباز و سیاسەتی مام جەلال دەدەن، ئەوە لەبەرچاو بگرن یان ئەو پرسیارە لەخۆیان بكەن، بۆچی مام جەلال نەجمەدین كەریمی هێنا و كردی بە پارێزگار و خستییە سەرووی بەشێكی زۆری ئەوانەی 35 ساڵ بوو شانبەشانی مام سەركردایەتی ئەم شۆڕشەیان دەكرد. هۆكارەكەی روون بوو، چونكە نەیدەویست ئەوانەی تر بكات بە پارێزگار. لە كاتێكدا ئەوكات دۆخی كەركووك بەراورد بە ئێستا (وەك شامی شەریف وابوو).
عارف قوربانی
ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی