لە ناو كولتووری ئیسلامدا، قسەیەك هەیە، دەڵێت"بەزۆرگاین لەش پیس ناكات"، لەم ئیدیۆمەوە دەمەوێت بچمە ناو بابەتەكەوە!
پێش هەموو شت، ئەم ئیدیۆمە، تەنها بە قسەیە و بە كردەوە جێبەجێ ناكرێت، ئەوتا وەك چۆن ئەو ژن و كچانەی لەسەر خۆشەویستیی و عەشق دەكوژرێن، بە هەمان شێوە ئەو كچ و ژنانەشی، كە دەستدرێژیی سێكسیان دەكرێتە سەر، ئەگەر نەشكوژرێن، چ لای خەڵكی بێگانە، چ لای كەسوكاری خۆیان،بە چاوێكی نزم تەماشا دەكرێن، واتا تیرۆری كەسایەتیان دەكرێت.
ئەم كولتوورە باو و ناشیرینەی كۆمەڵگای ئیسلامیی لە ناو ئێزیدیەكانیشدا هەمان كولتوورە، لە بیرمان ناچێت، چۆن دۆعایان بەردباران كرد. ئێستاش بەرامبەر بە ژنە ئێزیدییە سكپڕەكانی پیاوە دڕندەكانی داعش و ئەو ژنانەی منداڵیان لە داعشەكان بووە، ئێزیدیەكان هەمان ڕەفتار دەكەن.
داعش، لەسەر بنەمایەكی زەقی ئیسلام، كە هەموو سەروەت و سامان و كچ و ژنی ئێزیدیەكانی حاڵ كرد و بە دەستكەوت(غەنیمە)ی دانا. كارەسات و تاوانێكی هێندە قێزەون و گەورەیان ئەنجام دا، ڕووی مرۆڤایەتی و هەموو ئەو دین و بیروڕا ئایدۆلۆجییەی دژی ئەم بێ ڕەوشتیی و ئابڕوویە نەوەستانەوە، ڕەش كرد. هەرچ كەسیك و هەرچ ئایدۆجیی و دین و ئاینزایەك لایەنگری ئەم كارە قێزەونە بووبێت، بە دڵنیاییەوە ئەو پەڕی دڵڕەقیی و بێ ویژدانییە.
ئایا تەنها داعش، یان ئەو گروپە تووندڕوە تیرۆریستییە ئیسلامییانە خاوەنی ئەم عەقڵیەتە دڕندەیەن؟ یان لای ئێزیدیەكانیش هەمان دڕندەیی و عەقڵیەت هەیە. بە بڕوای من لای زۆرێك لە دین و ئایدۆلۆجییە دۆگماتیزمییەكان، لای هەموو گروپە تیرۆریست و سیكتاریزمیەكان هەمان عەقڵیەت هەیە، بەڵام جێبەجێكردنی و جێبەجێنەكردنی كەوتوەتە سەر ئەوەی تا چەند ئەو دینە، یان ئەو گروپە تیرۆرستی و سیكتاریزمیانە دەسەڵاتیان هەیە. هەرچ كات دەسەڵاتیان هەبوو لە هیچ جۆرە ستەم و تاوانێك بەرامەبەر بە دین و بە بیروباوەڕەكانی دەرەوەی خۆیان سڵ ناكەنەوە.
دڕندەیی و تاوان لای هەرچ گروپێكی سیكتاریزمیی، لای هەرچ نەتەوەیەكی نەژاد پەرست، لای هەرچ ئاینزایەكی وەك سوننیەكان و شیعەكان بەرامبەر بە یەكتری، لەسەر كات و دەسەڵات وەستاوە، هەرچ لایەنێك لەم لایەنانە دەسەڵاتی هەبوو، هەستی بە هێز كرد، سڵ لە هیچ نامرۆڤبوون و تاوان و دڕندەییەك ناكاتەوە بەرامبەر بەوی دەروەی خۆی، تا دەگاتە ئەوەی كە تاوانی پاكتاوكردنیش بكات.
داگیركارییەكانی ئیسلام، هەر لەسەر دەمی پەیامبەر(محەمەد)ەوە تا دەگات بە ٦٠٠ ساڵەی تەمەنی عوسمانیەكان، جگە لەوەی سەدان وڵاتانیان داگیركرد، دەیان دین و ئاینزایان پاكتاو كرد، دەیان گروپ و نەتەوەیان پاكتاو كرد، هەزاران مەكتەبە و شوێن و پێگەی ڕۆشنبیرییان سوتاند، بە هەزاران و دەیان هەزار ژن و كچیان حەڵاڵ كرد بۆ خۆیان و كردیانن بە كەنیزەك، یان بە گوێرەی شەرعەكەی خۆیان مارەیان بڕین. ئەمانە هەمووی لەو كاتەوە بوون كە دەسەڵاتیان پەیدا كرد، پێش ئەوە نەرم و نیان بوون و داوای پێكەوە ژیانێكی دیموكراتیانەیان دەكرد و ڕێزیان لە هەموو دین و بیروباوەڕێكی دیكە دەگرت.
كاتێكیش دەوڵەتگەلێكی عەرەبیی ئیسلامیی و دەوڵەتی سەفەویەكان و فارسەكان و توركەكان دروست بوون و هەڵگری دینی ئیسلام بوون، ئەمانیش هەر یەكەیان لای خۆیەوە و لە ژێر قەڵمڕەویی خۆیدا دەیان نەتەوە و كەمەنەتەوییان پاكتاو كرد. كورد یەكێك بووە لەو نەتەوانەی هەمیشە لە ژێر هەڕەشەی پاكتاوكردندا بووە، بۆ چەندین جار لێرە و لەوێش گروپی گەورە و ژمارەی گەورەی لێ پاكتاو كراوە، تەنانەت زمانەكەی لێ قەدەغە كراوە، تا ئێستاش تاوان بەرامبەر بە گەلی كورد نەوەستاوە. كەمەنەتەوایەتی عەرەب لە ئێراندا بەردەوام لە ژێر هەڕەشەدایە، ئازەریەكان كە نەتەوەیەكی گەورەن لە ئێراندا بەردەوام لە ژێر هەرشە و چەوساندنەوەدان، لە توركیادا چەركەسەكان پاكتاو كران، ئەرمەنیەكان بە سەدان هەزاریان لێ پاكتاو كرا، گەلی كورد نەك چەندین جار پاكتاو كراوە، تا ئێستاش لە ژێر هەڕەشەی پاكتاوكردندایە.
سوننیەكان و شیعەكان، كە دوو ئاینزای ئیسلامن و یەك خوا و یەك قورئان و یەك پەیامبەریان هەیە، ١٤ سەدە زیاتر لە شەڕ و پێكداداندان و تیرۆر و پاكتاوی نەك زیندووكانی یەكتری دەكەن، تیرۆری كەسایەتی ئەوانەی چەندین سەدەشە مردوون بەردەوامە.
فینیقیەكان و كلدانیەكان و ئاشوریەكان و قبتیەكان و ئەماغیزیەكان، بە تەواوەتی لە لایەن داگیركاریی ئیسلامەوە پاكتاو كراون.
ئەگەر تۆزێك وردبینەوە لە مێژووی خوێناوی دینەكان و نەتەوەپەرستەكان، بە چاوێكی بێ لایەنییەوە سەیر بكەین، هیچ نەتەوە و دین و ئاینزایەك، چ وەك خۆیان دەڵێن ئاسمانی بێت یان زەوینیی لە كاتی دەسەڵاتیدا سڵی نەكردوەتەوە لە تاوان و دڕندەیی بەرامبەر بەوی دەروەی خۆی. كەواتە ئەمە عەقڵێتێكی نەخۆشی نامرۆڤییە هەموو ئەمانەی گرتوەتەوە. هەتا ئەم عەقڵیەتە بەردەوام بێت، دڕندەیی و سڕینەوە و پاكتاوكردن و تاوانی مرۆڤیی بەردەوام دەبێت.
زۆربەی خەڵك، وا سەیری ئێزیدیەكان دەكەن، كە گوناح و بێ تاوانن، وەلێ ئەگەر لە سۆنگەیەكی عەقڵانییەوە سەیری تاوان بكەین، سەیری كۆمەڵگە و گروپی مەدەنیی بكەین، سەیری عەقڵیەتی مرۆڤبوون بكەین، هەڵسەنگاندنمان لەسەر بنەمانی مرۆڤبوون و عەقڵانیی و پێكەوە ژیان بێت، ئێزیدیەكانیش هەر ئەوەندە ستم و زوڵم ناكەن، كە دەسەلاتیان نییە، بەڵام كە دەسەڵاتیان هەبوو ئیسلام چیی دەكات، ئەوانیش كەمتر ناكەن. لایەنداریی ئێزیدییەكان و هەرچ دین و ئاینزا و گروپ و نەتەوەیەك، دەبێت لەسەر بنەمای دژایەتی چەوساندنەوەیان بێت، نەك لایەندارێتیەكە سەرمان لێ بشێوێنێت و ئەم دین و ئاینزا و گروپە سیكتاریزمیی و نەتەوە پەرستییانە برەو پێ بدات. ئازادیخوازان، ئەوانەن كە بە بیركردنەوەیەكی مرۆڤییانە و عەقڵانییانە دژایەتی هەرچ جۆرە چەوساندنەوە و تاوانێك دەكەن، نەك لایەندارێتیە كە ئەوە لە بیر بەرێتەوە، كە لە ڕاستیدا،عەقڵیەتی هەموو ئەمانە، یەك عەقڵیەتە،لە كاتی دەسەڵات و هێزیاندا هەمان شتن.
بیروباوەڕیكی دینیی وەك ئێزیدیەكان، ئەگەر دڵی نەسوتێت بەو كەسانەی لە گۆشت و ئێسكی خۆیین، دڵی نەسوتێت بە جگەرگۆشەكەی خۆی وەك ئێزیدیەكان، ئەبێت چۆن جێگەی بڕوا و متمانە بن كە دەسەڵاتیان هەبوو لە داعش خراپتر ناكەن؟
ئاخر وەك ئەو ئیدۆمەی ئاماژەم پێدا: "ئەوی بە زۆر بیگێن لەشی پیس نابێت" لەو ڕووەوە زۆر ڕاستە، كە كەسانێك بە زۆر دەستدرێژی سێكسی بكرێتە سەریان، بە زۆر دزیی پێ بكرێت، بە زۆر سواڵی پێ بكرێت، بە زۆر هەرچی پێ بكرێت گوناحبار و تاوانبار نییە. كچ و ژنێكی داماو و بێ دەسەڵات كە كەوتوونەتە دەستی داعشە دڕندەكان، بە زۆر سكیان پڕكردوون، كردوونیان بە ژنی خۆیان، ئەبێت چ تاوانێكیان هەبێت، ئێستا بە چاوێكی قێزەونەوە لە لایەن دایك و باوكیانەوە سەیر دەكرێن و وەریان ناگرنەوە. ئەم تاوانە بە بڕوای من هیچی كەمتر نییە لە تاوانی داعشەكان، هیچیش كەمتر نییە لەو منداڵانەی لە پیاوە ئەڵەمانیاكان لە دایك بوون لە وڵاتانەی داگیریان دەكردن، بەڵام كۆمەڵگا و وڵاتانی ئەوساش بە منداڵی"نەشیاو" دایان دەنان و وەریان نەدەگرتنەوە ـ لە بابەتێكی دیكەدا باسی كۆمەڵێك لەو منداڵانە دەكەم ـ .
ئەوەی ئەمرۆ ئێزیدیەكان دەیكەن بەرامبەر بە كچ و خوشكەكانی خۆیان، كە منداڵە باوك داعشەكانیان پێ فڕێ دەدەن گەورەترین تاوانە، ئەم تاوانە لە سەربڕینی منداڵ و ژن خراپترە. ئەم تاوانە دەمێكە ساڵە دەگوزەرێت و هۆكارێكی سەرەكیشە بۆ چاندنی دڵەڕەقیی و نامرۆڤیی لە هەموو جیهاندا.
جیهاد محەمەد
ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی