كامەران قازی

چەپكێك بۆسەرخەرمانەی ( گەنجینەی نەتەوەیی كورد).
– بەشی یەكەم - 
ئەو وڵاتانەی فرە نەتەوەن، یا دەبێ دابەش بكرێن یا دەبێ چەك بكرێن، مێژوو لە حاڵی وەرگەڕان و سوڕاندنەوەیەكی تیژدایە كە هۆكانی ئەم وەرگەڕان و تیژ بوونەوەیەی زۆرن:
１-ئابووری
２-تەكنەلۆجیا
３- ژینگە
４-ئاینی
５-ڕەگەزپەرستی
６-......هتد

ئەو هۆیانەی یەكەم تا پێنجەم كاریگەریی ڕاستەوخۆیان لەسەر بەرێوەبردن و ڕەفتاری سیاسی جیهان بەتایبەت زلهێزەكان كردووە، ئابووری پێویستی بە نوێ بوونە و جۆرێكی تر لە گۆڕانكاریی هەیە، خەریكە یاسا كۆنەكانی ئابووری یا ئەو یاسایانەی كە ئابووریان لەسەر بنیاد نراوە و پێی بەڕێوە دەبرێ توانای ڕۆشتن و پێشەوایەتی كردنی كاروانە تەكنەلۆجیا و ڕەوتە خێراكەی گەشەی ئاینی و زیندووبووەوەی ( دەمارگیریی نەتەوەیی) یان نامێنێ، كە سەرچاوەكەیشی هەر وڵاتانی دەوڵەمەندی جیهان خۆیانن. 

چونكە وڵاتانی تری دونیا بەتایبەت ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، كۆمەڵگە گەلێكی مەسرەفگەرای بێ كاریگەرن لەسەر ڕووداوەكان، ئەگەر وڵات گەلێكیش هەبن كە سنگیان دەرپەراندبێ و بە برسیی كردنی نەتەوەكانی ناو وڵاتەكانیان، لێرە و لەوێ جێ پێیەكیان بۆ خۆیان كردبێتەوە بە ئەنجامدانی تاوانی دژ بە مرۆڤایەتی، ئەوە زۆر لە هاوكێشە نووسراوەكان و بڕیارە دراوەكان ناگۆڕێ و هەر سنگ دەرپەڕاندن و هاتوو هاوارەكانیان، خۆی زەمینەی بردنیانە بۆ گۆشەی ( مەرگ)، كە ئاڕاستەكرنەكە هیچ كات لە دەستی ئەواندا نە بووە / نە دەیشبێ.

پێشكەوتنی تەكنیك بەو خێراییە، ئابووری شێواند، زۆر دەرگای لێ بەست و زۆر دەلاقەی تری بۆ كردەوە، بەرهەمەكانی تەكنیك، سەرچاوەی پەیدا كردن و متمانە ئابوورییەكانی گۆڕی، چونكە بیركردنەوە و ڕەفتاری ئینسانی گۆڕی، لە زۆر حاڵەتدا بە باری نەگەتیڤدا. 

بۆیە داڕشتنەوەی هاوكێشە ئابوورییەكان پێویستیان بە نوێ بوونە و نووسینەوە و تێگەیشتنێكی نوێیە، كە سەرەتاكانی لە بچوك بوونەوەی فیزیكی بانكەكان و دەزگاكانی بەڕێوەبردنی وڵاتە گەورەكاندا دەبینین. 

ئێستا ڕۆبۆتەكان جیگای پرۆلیتاری و موبایلەكان جێگای فەرمانبەرانی دەزگا خزمەتگوزارییەكان دەگرنەوە، ئێستا شاری ئەلیكترۆنی لە پشكوتن و دامەزراندندایە، ئەڵبەتە زۆر بەخێرایی، لە هەمان كاتدا گەڕانەوە بۆ ژیانی پێكەوە بوونیش سەری هەڵداوەتەوە بەڵام زۆر بە سستی، چونكە هێز و یاسا و سەرمایە و دەزگای بەڕێوەبردن و جێبەجێكردن كە حوكومەتە وا لە پشت گەشە پێدانی كۆمەڵگە ئەلیكترۆنییەكەوە.
 
بە نمونە لە هەندی كافێتریا و قاوەخانەكانی ستۆكهۆڵم دەبینی كە كڕیارەكان ئاگادار دەكەنەوە كە ئەم شوێنە (وای فای ) تێدا نییە و تكا دەكەن كە كڕیارەكانیان مۆبایل بەكار نەهێن لەو شوێنەدا. یا هوتێل گەلێك لە حاڵی گەشەكردندان بەناوی 

( هۆتێلی موبایلی هۆشمەند) ەوە، كە لە وێدا خەڵكەكان ئایفۆن و مۆبایلەكانیان دادەنێن و موبایلیكی سەرەتایی كە هەر ئێس ئێم ئێس و تەلەفۆنی پێدەكرێت وەردەگرن بەرانبەر بە بڕە پارەیەك، بۆ ئەوەی ڕۆژانی كۆتایی هەفتە ئاسوودە بن لە دەستی مۆبایلەكانیان، دەبینین جاران ڕۆژانی كۆتایی هەفتە، ڕۆژانی ئارام گرتن و پشوودان بوون، ئێستا ئەپەكانی مۆبایلی هۆشمەند، بوونەتە هۆی سەر ئێشە و تێكدانی ئارامیی مرۆڤەكان، ئەمە ئەو سەرچاوە نوێیانەن كە هاوكێشە نوییەكانی ئابووری سەردەمی كۆمەڵگای ئەلیكترۆنی بەرهەمی هێناون، وەك لەسەرەوە باسم كرد.

لە ڕیكلامێكدا كە بۆ چای لیپتۆن كرا بوو بینیم،  دەڵێت: 
گفتوگۆیەكی ( چاتێك)ی خۆشتان هەبێت، پێویست بەهیچ ئەپێك ناكاتHave a nice chat, no app required 

من دەزانم ئەمە ڕیكلامە بۆ گەرمكردنی بازاڕی چای لیپتۆن، بەڵام بە دیوێكیدا باس لە كۆمەڵگای ئێستا دەكات، مەبەستەكەی منیش خوێندنەوەی ئەو دیوەیەتی.

ئەم جۆرە هەڵوێست وەرگرتنانە دەری دەخەن، كە هێدی هێدی تەكنۆلۆجیا بەرەو ئەوە دەچێت، كە كۆمەڵگا بكات بە دوو یا چەند كەرتێكەوە، بێگومان سترێس و بەتاك كەوتنەوەی مرۆڤیش لە كۆمەڵگای ئەلیكترۆنیدا، سەرهەڵدان و ڕەنگە هەڵوێستی تریشی لێ بكەوێتەوە، هەتا ئێستا دیار نییە كە ئێلیتی مرۆڤ، مل بەرەو كوێ دەنێ و لەگەڵ خۆیدا مرۆڤایەتی بۆ كوێ بەكێش دەكات؟!!!.

ئەو واقعە نوێیە كە تەكنەلۆجیا فرە ئاڵۆز و سەرسوڕهێنەرەكان دروستیان كردووە، پێوستی بە دووبارە داڕشتنەوەی جوگرافییای جیهانە، واتە سیاسەتێكی نوێ كە جڵەوداری ئەو ڕەوتە نوێیە بێت كە بیست ساڵێكی تر نەوەكانی بەرهەم و گەورە بووی ئاڕاستەكراوی كۆمەڵگای ئەلەكترۆنی تێیدا دەژین و جڵەوەكەش هەر لە دەستیاندا بمێنێتەوە.

سیاسەت خۆی بەرهەمی یەكەمی ئابوورییە، كە دوایی ڕابەرایەتی ئابووری دەكات، لەوەدا كە زەمینەی سەلامەتیی و بەردەوامیی و گەشەكردنیی بۆ دەڕەخسێنێ، ئامڕازێكی گرنگی سیاسەتیش كاتێ  ئامڕزەكانی تری نەیان توانی سەلامەتیی و گەشەكردنە ئابووریەكە دەستە بەر بكەن ( جەنگ ) ە، كە ئەم ئامڕازە، دەڕوخێنێ و وێران دەكات و پاشان دروستی دەكاتەوە، واتە لە جەنگدا ( ئابووری) هەناسە دەدات، كە هۆی ژیاننەوە و گەشەكردنەكەیەتی.

ئێستا دەركەوت یا ئێستا كاتەكە گەیشتووە، كە ئێدی ئەو وەرچەرخانە لە مێژوودا ڕوو بدات، بە گۆڕینی نەخشە و جوگرافیاكان بە چەند هۆیەك، یەكیك لەو هۆیانە: ئەگەر وڵاتانێك توانیبێتیان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئابوورییەكەیان بەهۆی سەرچاوە سروشتیەكانەوە گەشەكردنێك بە خۆیەوە ببینێت، بەڵام فریای ئەوە نەكەوتن یا لە فەرهەنگی بەڕێوە بردنیاندا نەبووە، كە بە ئەندازەی یا هیچ نەبێت بە جیاوازییەكی كەم لە گەشە ئابوورییەكەیان، عەقڵیەت و مێنتالیتیەتیان وەك گەشە ئابوورییەكە تەكان بدات كە بتوانن گەشەی ئابوورییەكەیان لە خزمەتی گەشەكردنە مرۆییەكەدا بەكار بێنن. 

بە نمونە توركیا بەهۆی گەشەی ئابوورییەوە لە فكر و سیستەمی بەڕێوەبردندا بۆ پاشەوە گەڕایەوە ، لە بەر ئەوەش سیاسەت بەرهەمی ئابوورییە، بۆیە سیاسەتی خراپ، ئابووری خراپ بەرهەم دێنێتەوە، هەڵاوسان و قات و قڕی و گرانی و سەخت بوونی ژیانی ڕۆژانەی خەڵكەكەی لێ دەكەوێتەوە، چونكە كلتوری سیاسی ئەو ناوچەیە وایە كە دەستەیەك، تاقمێك یا حیزبێك، بازاڕ و هاتۆچۆی سەرمایە دەخاتە ژێر ڕكێفی خۆیەوە هێدی هێدی ئابووریی كە بناغەی گەشەی كۆمەڵاتییە، سست و لاواز و بەهەدەر دراو دەكات.

جگە لە ژمارەیەكی كەم كە لە دەست و پێی دەسەڵاتەكەوە ئاڵاون و بەو هۆیەوە سەرمایەیەك كۆدەكەنەوە، نایخەنە گەڕ و بڕۆژەوە، دەبنە خاوەنی سەرمایەیەكی مرد و كە بەشیك لە جەستەی ئابووری وڵات ئیفلیج  دەكەن و كەلێن دەخەنە گەشە كردنیی و بەرەو پاشەوەی دەگێڕنەوە، تەنها ئەو دەستە كەمە لەم ئابوورییە شیواوە سوودمەند دەبن، كە بەزۆری لە تەقینەوەی خەڵكدا بەڕووی دەسەڵاتدا، سەرمایە سەریەك خراوەكە، سەریان دەخوات.  

ڤێنزەویللا و ئیرانیش لەو نمونانەی ترن كە لە گەڕانەوە بۆ پاشەوەدا هاوشانی توركییان ئەگەر لەوەدا خێراتریش نەبن لەو.
 
ئێستا توركیا ناچار بووە قەرزی مانگانە و هەفتانە لە سندوقی دراویی جیهانیی بكات ، بە سوودێكی زۆر، كە ئەمە ئەو زەلكاوە ئابووریەیە، سیاسەتی خراپی هەر وڵاتیك كە كەسێكی وەك ئوردوگان پێشەوای بێ چەند و چوونی سیاستەكەی بێت  دەكەوێتە ناویی. 

شەڕ فرۆشتنە زۆرەكانی ئوردوگان، بۆ شكاندنی ئەو ژانەیە، بەڵام چارەسەری نەخۆشییەكەی ناكات و تا دێت پەتاكە دەتەنێتەوە تا لە پەل و پۆی دەخات.....لە بەشی دووەمدا وتارەكە بەردەوامیی دەبێت.  

كامەران قازی

ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی