خوێندنی ناحكومی وەزارەتی پەروەردە، بە هاوكار و یارمەتیدەری خوێندنی حكومی دادەنرێت لە هەرێمی كوردستان، ئەویش لە پێناو پڕكردنەوەی ئەو بۆشاییانەی لە خزمەتگوزاری خوێندنی حكومیدا دروست بوون بەهۆی گەشەسەندنی هەرێم و بوونی خواست لەسەر خوێندنی جۆراوجۆر لەلایەن هاوڵاتیانەوە. خۆشبەختانە حكومەتی هەرێمی كوردستان لە گرنگی ئەم كەرتە تێگەیشتووە و پەرلەمانی كوردستان ئەم جۆرە خوێندنەی بە یاسای ژمارە (14)ی ساڵی (2012) رێكخستووە، هەروەها وەزارەتی پەروەردەش رێنمایی پێویستی بۆ دەركردوە. لەئێستادا وەزارەتی پەروەردە كار بە یاسای ناوبراو و رێنمایی ژمارە (1)ی ساڵی (2016) دەكات، كە لەسەر بنەمای راسپاردەكانی دوایین گۆنگرەی پەروەردەیی ساڵی (2015) داڕێژراوە. رێنمایی ناوبراو لە ژمارە (200)ی ساڵی شازدەیەمی رۆژنانەی وەقایعی كوردستان لە رێكەوتی (30ی حوزەیرانی 2016) بڵاوكراوەتەوە.
سەرەڕای لایەنە گەشەكانی خوێندنی ناحكومی، بەڵام ئەم جۆرە خوێندنە بەدەرنیە لە كەموكوڕی زەق و گەورە، كە پێویستییان بە چارەسەری دەستبەجێ هەیە بۆئەوەی ئەم كەرتەی پەروەردەش لەڕێی راستەقینەی خۆی لانەدات و دواتر نەتوانرێت كۆنترۆڵ بكرێت. بەهۆی ئەزموونی كاركردنم لە خوێندنی ناحكومی، وەك بەڕێوەبەری ئەو بەڕێوەبەرایەتییە، لە وەزارەتی پەروەردە بۆماوەی ساڵێك و 10 مانگ، دەتوانم ئەم خاڵانەی خوارەوە وەك ئاستەنگە سەرەكییەكانی بەرەوپێشچوونی خوێندنی ناحكومی دیاری بكەم:
1.لاوازی جێ بەجێكردنی یاسا و رێنماییەكانی لەلایەن باخچە و قوتابخانە و پەیمانگە ناحكومییەكان:
لەگەڵ ئەوەی ژمارەیەك لە باخچە و قوتابخانە و پەیمانگە ناحكومییەكان پابەندن بە جێ بەجێكردنی یاسا و رێنماییەكان، بەڵام جێگای داخە ژمارەیەكی بەرچاو یاسا و رێنماییەكان جێ بەجێ ناكەن و لایەنە پەیوەندیدارەكانیش بێ دەسەڵاتن لە سەپاندنی دەسەڵاتی یاسا لەسەر ئەو دامەزراوە پەروەردەییانە. جاربەجار هەندێك باخچە و قوتابخانە و پەیمانگە سزا دراون، بەڵام ئەو سزایانە هێندەی سەرپێچییە زۆرەكانی ئەم كەرتە نین. بۆچارەسەری ئەم حاڵەتانە هەبوونی دەزگای چاودێری و جێ بەجێكاری ئەم گرفتە چارەسەر دەكات.
2.كەمی ژمارەی سەرپەرشتیاران بۆ سەرپەرشتیكردنی كار و ئاستی ئەو باخچە و قوتابخانە و پەیمانگەیانە:
سەرپەرشتیاران، هاوشێوەی قوتابخانە حكومییەكان دامەزراوە پەروەردەییە ناحكومییەكان هەڵدەسەنگێنن و سەرپەرشتییان دەكەن، بەڵام بەهۆی كەمی ژمارەی سەرپەرشتیاران ناتوانرێت بەباشی كاری سەرپەرشتیاری ئەنجام بدرێت و كواڵیتی خوێندنی ئەم باخچە و قوتابخانانە هەڵبسەنگێنرێت. هەبوونی دامەزراوەی سەرپەرشتیاری و هەڵسەنگاندنی بێ‌لایەن ئەم دۆخە چارەسەر دەكات.
3. نەگونجاوی باڵەخانەی هەندێك لەو باخچە و قوتابخانە و پەیمانگەیانە و لاوازی ژینگەی فێركردن:
زۆربەی باخچە و قوتابخانە ناحكومییەكان لە باڵەخانە و خانووی كرێدان كە بۆ كاری پەروەردەیی دروست نەكراون، بەڵكو بۆ مەبەستی بازرگانی دروست كراون و دوای كەمێك دەستكاری، كراون بە باخچە و قوتابخانە. بێ گومان ئەم جۆرە باڵەخانە و خانووانە بۆ خوێندن ناشێن و ژینگەی پەروەردەیی دروستیان نیە، هاوكات لە دوورمەودادا كرداری فێربوونی سەركەوتوو روونادات. چارەسەری ئەم حاڵەتە بەئەوە دەبێت، هەركەسێك كە داوای مۆڵەتی باخچە و قوتابخانە و پەیمانگەی ناحكومی دەكات، بكرێتە مەرج بەوەی خاوەنی باڵەخانەی تایبەتی پەروەردەیی بێت پاشان رێگەپێدان و مۆڵەتی پێ بدرێت.
4.جیاوازی كرێی خوێندن و خزمەتگوزارییەكان:
جگە لە قوتابخانە نێودەوڵەتییەكان، زۆربەی باخچە و قوتابخانە و پەیمانگە ناحكومییەكان هەمان سیستەم و پڕۆگرام و خزمەتگوزارییەكانی هاوشێوەی قوتابخانە حكومییەكان پێشكەش دەكەن، بەڵام كرێی خوێندن و كواڵێتیان جیاوازە و نازانرێت هۆكاری ئەو جیاوازیانە لەسەر چ بنەمایەكە. هەربۆیە پێویستە وەزارەتی پەروەردە پۆلێنی ئەو قوتابخانانە بكات و لەسەر بنەمای پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری خوێندن و پەروەردەیی و خزمەتگوزارییەكانی تر نرخ و كرێیەكان بچەسپێنێت.
5.جیاوازی سیستەم و پڕۆگرامی خوێندن و ئەزموونەكان لە خوێندنی ناحكومی:
هەندێك لەو باخچە و قوتابخانانەی وەك نێودەوڵەتی مۆڵەتی وەزارەتیان هەیە، سیستەمی خوێندن و پڕۆگرام و شێوازی ئەزموون و تاقیكردنەوەیان جیاوازە. هەروەها زۆربەی باخچە و قوتابخانە خۆماڵییەكان كە خوێندنیان بە زمانی ئینگلیزیە، هەندێك بابەتی زێدەكی دەخوێنن و پڕۆگرامی فەرمی وەزارەتی پەروەردەیان فەرامۆش كردوە، بەتایبەتی بۆ بابەتەكانی زمانی ئینگلیزی و بیركاری و زانستەكان. تا ئێستا دیارنیە ئەم جیاوازی سیستەم و زمانی خوێندنە رێگایەكە بۆ بەدەستهێنانی ئامانجە پەروەردەییەكانی وەزارەتی پەروەردە یاخود نا؟ هەربۆیە دەبێت وەزارەتی پەروەردە و لایەنە پەیوەندیدارەكان دەزگای چاودێری و بەدواداچوونیان هەبێت بۆ دڵنیابوون لە كواڵیتی ئەم جۆر و قوتابخانە جیاوازانە.
6.جیاوازی رێسای تۆماركردن لە خوێندنی ناحكومی:
پەیوەست بەخاڵی پێشووتر، رێسای وەرگرتن و تۆماركردن جیاوازە لە باخچە و قوتابخانە نێودەوڵەتییەكان، ئەمەش دەكرێت وەك گرفتێك سەیربكرێت كاتێك قوتابی لەو باخچە و قوتابخانانە داوای گواستنەوە دەكات بۆ قوتابخانەیەكی دیكە، كە سیستەم و پڕۆگرامی جیاوازە. پێویستە ئەمە بە یاسا و رێنمای چەسپاو چارەسەربكرێت و ناكرێت ساڵانە، یاخود لەكاتی هەبوونی كێشە ئەم دیاردانە چارەسەر بكرێن.
7.لاوازی راهێنان و شیاندن بەشێوەیەكی گشتی:
لەزۆربەی باخچە و قوتابخانە ناحكومییەكاندا، ستاف و مامۆستایان راهێنانی پێویستیان وەرنەگرتووە بۆ ئەنجامدانی پرۆسەی پەروەردە و پێگەیاندنی نەوەی دواڕۆژ. زۆربەی ستاف و مامۆستایانی ئەو باخچە و قوتابخانانە پسپۆڕێتی پەروەردەییان نیە و خولی راهێنانی پێویستیان نەبینیوە، هەروەها شارەزای بوارەكانی دەرونناسی و كۆمەڵناسی نین و گونجاو نین ببنە مامۆستا، یاخود ببنە ستاف تا لە دامەزراوەیەكی پەروەردەیی كاربكەن. نابێت رێگە بدرێت بەبێ وەرگرتنی خولی راهێنان و شیاندن ستاف و مامۆستایان لەو دامەزراوە پەروەردەییانە كاربكەن، چونكە كاریگەری نەرێنی لەسەر كەسایەتی قوتابیان و كواڵێتی خوێندن دروست دەكەن.
8.لاوازی كارگێڕی زۆربەی باخچە و قوتابخانە و پەیمانگە ناحكومییەكان:
هاوشێوەی ستاف و مامۆستیان، دەستەی كارگێڕی و بەڕێوەبەرانی زۆربەی باخچە و قوتابخانە ناحكومییەكان شارەزایی كارگێڕی پەروەردەییان نیە و خولی پێویستی كارگێڕیان نەبینیوە بۆ راپەڕاندنی كارەكانیان بەشێوەیەكی پیشەییانە، ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی بەڕێوەبردنی ئەو باخچە و قوتابخانانە بەلاوازی ئەنجام بدرێت و كاریگەری خراپ بكاتە سەر ئاستی فێربوون و دەرچوونی قوتابیان لەو باخچە و قوتابخانانە.
9.كەمی مامۆستایانی میلاك و راهێنراو لە زۆربەی باخچە و قوتابخانە و پەیمانگەكان:
بەداخەوە، لە سۆنگەی بەدەستهێنانی قازانجی مادییەوە زۆربەی باخچە و قوتابخانە ناحكومییەكان مامۆستای میلاكی پێویستیان نیە و یەك مامۆستا زیاد لەتوانای خۆی دەرسی پێ دەوترێتەوە. مامۆستاكەش بۆئەوەی كارەكەی لەدەست نەدات ئامادەیە بەناچاری هەر ئەركێكی پێ بسپێردرێت قبوڵی بكات. ئەمەش بە زیانی قوتابیان تەواودەبێت چونكە توانای جەستەیی و عەقڵی و زهنی و كۆمەڵایەتی مامۆستایان دیاریكراوە و زۆر ماندوو بوون دەبێتە هۆی لاوازی ئەدای وانەوتنەوە. هەروەها زۆربەی باخچە و قوتابخانەكان پشت بە وانەبێژ دەبەستن بۆئەوەی كرێی كەمتر بدەن، ئەمەش گرفت بۆ قوتابیان دروست دەكات كاتێك وانەبێژ قوتابخانەكە جێ دەهێڵیت و قوتابیان بێ مامۆستا دەبن تا كەسێكی تر ئەهێنن، ئەمە ئەگەر بیهێنن، زۆرجاریش هەبووە بۆ ماوەی وەرزێكی خوێندن منداڵان و قوتابیان وانەیەك یان چەند وانەیەكیان نەخوێندوە بەهۆی نەبوونی مامۆستا یان وانەبێژەوە.
10.پێویستی پیادەكردنی میكانیزمی هەڵسەنگاندن بەشێوەیەكی دادپەروەرانە:
روون نیە میكانیزمی هەڵسەنگاندنی ئەو باچخە و قوتابخانە و پەیمانگە ناحكومییانە چیە كە دەیگیرێتە بەر بۆ هەڵسەنگاندن و زانینی ئاست و كواڵێتی خوێندنیان، هەربۆیە پلەبەندی ئەو باخچە و قوتابخانە و پەیمانگەیانە جێگای بڕوا نیە.
لەكۆتاییدا، پێویستە ئاماژە بەوە بكرێت لە ئێستادا لەپاڵ قوتابخانە خۆماڵییە كوردییەكان لە هەرێمی كوردستاندا، قوتابخانەی ناحكومی بە زمانەكانی عەرەبی و ئینگلیزی (بەریتانی و ئەمریكی) و فەڕەنسی و ئەڵمانی بوونیان هەیە و دەكرێت هەموویان ببنە هۆكاری باشتركردنی پرۆسەی خوێندن لە هەرێمی كوردستان، ئەگەر وەزارەت و حكومەتی هەرێم مەبەستیان بێت ئەم كەرتەیان لەدەست دەرنەچێت و دواتر نەتوانن كێشەكانی كۆنترۆڵ بكەن.
شاسوار كەمال مەحمود
ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی