شێركۆ كرمانج

دوای ئەو گورزەی لە پشتئاشان‌و قڕناقە بەر حیزبی شیوعی كەوت گرفتێكی نوێ لەنێو ڕیزەكانی حیزبی شیوعی سەریهەڵدا كە هێڵەكانی كەوتبوونە سەر هێڵە نەتەوەییەكان، كوردیی‌و عەرەبیی. بۆنمونە، شیوعییە عەرەبەكان دژایەتی ئێران‌و مەیلیان بەلای عێراق‌دا بوو لەپەیوەند بەو شەڕەی لەنێوان ئەو دوو دەوڵەتەدا هەڵگیرسابوو، كەچی شیوعییە كوردەكان زیاتر بێلایەنیان لەخۆنیشاندەدا. ئەم گرژی‌و ململانێ ناوخۆیانە سەرباری كێشە كەڵەكەبووەكانی دیكەی سەر حیزبی شیوعی جیابوونەوەو دەرچوونی ژمارەیەك ئەندامی عەرەبی لێكەوتەوە كە هێندەی دیكە پێگەی كوردەكانی لە سەركردایەتی حیزبەكە بەهێزترو قایمتر كرد.

لە ١٩٩٣ دا، هەرێمی كوردستانی حیزبی شیوعی جیابوونەوەی خۆی لە حیزبی شیوعی عێراقی بە دامەزراندنی حیزبی شیوعی كوردستان ڕاگەیاند. شیوعییە كوردەكان هەموویان نەچونە ڕیزەكانی حیزبە نوێكە بەڵكو ژمارەیەكی بەرچاو لە كادیرەكانیان پەیوەندیان بە لایەنە ناسیونالیستە كوردییەكان، لەوانە پارتی دیموكراتی كوردستان‌و پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) یان سێبەرەكانیان، كرد.

داكشان‌و پاشەكشەكانی حیزبی شیوعی یەكێك لە هۆكارە سەرەكییەكانی لاوازبوونی كامپی نیشتیمانپەروەریی بوو لە عێراق. دابەشبوونی حیزبی شیوعی لەسەر هێڵە نەتەوەییەكان بووە مایەی بزربوونی ئەو پلاتفۆرمەی كە لانیكەم كوردو عەرەبە شیوعییەكانی لەسەردا هاوخەبات‌و هاوبیرو هاوچارەنوس‌و یەكگرتو كردبوو. لەئاكامیشدا، عێراق سەرەكیترین پلاتفۆرمی ئامێزانی نیشتیمانیی لەدەستدا.

دەكرێت بپرسین داخۆ دوای نزیك لە نیو سەدە لە هاوبیری‌و هاوخەباتی‌و هاوچارەنوسی كوردو عەرەبە (بەگشتی شیعەكان) شیوعییەكان دەبێت ئەو هۆكارانە چی بووبن كە بوون بە مایەی لاوازبوون‌و دواتریش لەتبوونی حیزبی شیوعی لەسەر بنەمای نەتەوەیی. ناكرێت هۆكارەكان لە گورزە كوشەندەكانی بەعس‌و ناسیونالیستە كوردەكان‌و هەڵە ستراتیجییەكانی شیوعییەكان‌و فەتواكەی حەكیم كورتبكرێنەوە (ئەو هۆكارانەی لە بەشی یەكەمی ئەم بابەتە هەڵوەستەیان لەسەركرا). بێجگە لەو هۆكارانە ئەمانە دەكرێت بە هۆكاری دیكە دابنرێن:

یەكەم، پتەویی‌و بەزیندویی مانەوەو گەشەكردنی شوناسی كوردبوون‌و كوردستانیبوون لەپاڵئەم هۆكارانە هۆكارێكی دیكەی سەرەكییە، كە بوو بە مایەی بێهێزبوون‌و شاخەشاخە بوونی حیزبی شیوعی لەسەر هێڵە نەتەوەییەكان.

دووەم، بیرۆكەو چەمكەكانی عێراقیبوون كە لەلایەن هەندێك لە عەرەبە عێراقییەكان‌و كوردە شیوعییەكان پشتیوانی لێدەكراو بەرزڕادەگیرا لەكۆتاییدا نەیتوانی بەسەر هەستە ناسیونالیستییە كوردییەكاندا زاڵبێت‌و گۆڕەپانی پێچۆڵبكات. ئەوەی جێگەی سەرنجە، ڕاست پێچەوانەكەی هاتەدی. بەواتایەكی دیكە، دروستبوونی دەوڵەتی عێراقی‌و ئەو پڕۆسەیەی ئامێزانی نیشتیمانیی كە بەدوایخۆیدا هێنای نەیانتوانی شوناسی نەتەوەیی كوردیی كاڵبكەنەوە، یان تێیپەڕێنن. یەكێك لە هۆكارەكانی ئەمە دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كە بیرۆكە ئایدیۆلۆجییەكان بەبەراورد لەگەڵ هەست‌و ئایدیۆلۆجییە نەتەوەییەكان بەرگرییان كەمترە (Volkan 2003: 49–76). ئەگەرەكانی دەستبەرداربوون لە ئایدیۆلۆجیا، بۆنمونە كۆمۆنیزم، زۆر زیاترە لە دەستبەرداربوون لە شوناسی نەتەوەیی، بۆنمونە كوردبوون یان عەرەببوون. بەهەمانشێوە، بەرژەوەندییە ئابورییەكان دەكرێت سازشیان لەسەر بكرێت بەڵام شوناسی نەتەوەیی كەمتر قابیلی سازشكردنە. دیارە ئەوە بەو مانایە نییە كە شوناسی نەتەوەیی ئەزەلییە بەڵكو بەو مانایەیە كە توانای مانەوەو خۆڕاگری لە ئایدیۆلۆجیا بەهێزترەو كەمتریش سازشی لەسەر دەكرێت. شوناس تەنیا لەڕێگەی دانپێنانەوە دەخەمڵێت‌و هەر دانپێنانیشە كە لەوانەیە ببێتە مایەی بەتاڵكردنەوەی.

بەهەرحاڵ، ئەوەی لێرە مەبەستە ئەوەیە كە ئامێزانی نیشتیمانیی لەنێوان دوو گروپی نەتەوەیی لە وڵاتێكدا لە ئامادەگیی هەستێكی بەهێزی نەتەوەیی‌و خەون‌و ئامانجە نەتەوەییەكان، وەك كەیسی كوردەكان لە عێراق لەخۆینیشاندا، زۆر سەختەو پێچەوانەی هەست‌و نەست‌و پڕۆسەی ئامێزانیشە. جەوهەرو دەركەوتەكانی ئەو ئارگیومێنتە پشتیوانی لە تێگەیشتنەكانی ئیتنۆسیمبولیی (ethno-symbolic) ئەنتنی سمیس دەكات كە پێداگری لەسەر بوونی گروپێكی ئیتنیی/نەتەوەیی بۆ دروستبوونی نەتەوە یان دەوڵەت-نەتەوە دەكات. دووركەوتنەوەی كوردەكان لە حیزبی شیوعی‌و چەمك‌و بیرۆكە عێراقچییەكان‌و پێكهێنان‌و دامەزراندنی گروپ‌و ڕێكخراوی چەپی كوردیی، وەك كۆمەڵەی ڕەنجدەرانی كوردستان‌ كە باڵێكی سەرەكی یەكێتیی نیشتیمانیی كوردستانی پێكدەهێنا‌، تاڕادەیەكی چاك پشتگیری لەو ئارگیومێنت‌و تێگەیشتنانە دەكەن.

بەكورتی، وەك پێشتر ئاماژەیپێكرا حیزبی شیوعی تاكە حیزبی عێراقی بوو كە توانیبێتی كوردو عەرەب لەڕیزەكانی خۆیدا ڕێكبخات، ئەمەش حیزبەكەی كرد بە پلاتفۆرمێك بۆ ئامێزانی نیشتیمانیی. لە ١٩٦٣ دا، حیزبی بەعس گورزێكی كوشندەی لە حیزبی شیوعی دا كەچی حیزبەكە بەشڕیش بێت ڕزگاریبوو. لە كۆتایی حەفتاكاندا حیزبی بەعس دەستێكی دیكەیان لە حیزبی شیوعی وەشاند بەمەبەستی كوشتنی‌، كە تاڕادەیەك سەركەوتوبوو. ئەم دوو لێدانەی بەعس زیاتر عەرەبە شیوعییەكانی گرتبۆوە بۆیە لە حەفتاكان بەدواوە حیزبی شیوعی وەك حیزبێكی كوردی نەك عێراقی دەردەكەوت‌و ببووە بەشێك لە بزوتنەوەی كوردایەتی. كاتێك حیزبی شیوعی چوو بۆ شاخەكانی كوردستان لەوێدا بینی كە كوردەكان ڕێكخراوی چەپی خۆیان هەیەو كوردە چەپڕەوەكانی لە دەوردا كۆبوونەتەوە ئیدی فەزای كاركردنی حیزبی شیوعی هێندەی دیكە تەسكبۆوە. كاتێكیش لە شاخەكان گیرسایەوە یەكسەر لەو شەڕە گلا كە لەنێوان گروپە كوردییەكان بەرپاببوو. لە شاخ ناسیونالیستە كوردەكان گورزێكی كوشەندەیان لە حیزبی شیوعی دا كە ئیدی حیزبەكەی لەپەلوپۆخست. ئیفلیجبوونی، یان ئیفلیجكردنی، حیزبی شیوعی ئەگەرەكانی پێش ئامێزانی كوردەكان‌و عەرەبەكانی لە ڕیزی یەك حیزب‌و یەك نیشتیماندا كردە بڵقی سەر ئاو.

واچاكە بەشی یەكەمی ئەم بابەتە بخوێنیتەوە بۆ باشتر تێگەیشتن لە گفتوگۆكان‌و ئارگیومێنتەكان. بۆ تەواو تێگەیشتنیش واچاكە كتێبی شوناسی عێراق كە لە دەزگای سەردەم دەستدەكەوێت بخوێنیتەوە.

شێركۆ كرمانج

ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی