دروستكردنی حەمام، لە كوردیدا بە گەرماو، گەرمابە، و تاوخانەشی پێ ئەڵێن، لە سێ هەزار ساڵ پێش ئێستا لە شارستانیی سۆمەریەكان و میسرییەكان لە وڵاتانی میزۆپۆتامیا و دۆڵی نیل، سەری هەڵداوە. پێش ئەم سەردەمەش مرۆڤ لە كانی و جۆگە و ڕوبارەكان خۆیان شوستووە، بەتایبەتی لە تاڤگەكاندا، كە پاشان بیرۆكەی درووستكردنی دوش یا دوشكردنی لێ وەرگیراوە، سوودیان وەرگرتووە.
لێرەوە بۆمان دەرئەكەوێت كە بوونی ئاو و شوێنی جوگرافی و سەرزەوی سەوزایی هەردوو شارستانی وڵاتی نیوان دوو زێ و ئاوی نیل، هۆكاری پاك و تەمیزی مرۆڤەكانی ئەو ناوچانە بوون،. هەر وەك چۆن كورد ئەڵیت: ئاو و ئاوەدانی، ئاو ڕەگەزی نیشتەجێبوون و دامەزراندنی ژیاری مرۆڤەكان بوون.
٦٠٠ساڵ پێش زاینیش سابوون، یاخود دەستكەف لە هەمان ناوچە درووست بووە و پاشان گریك و ڕۆمانەكان نەخشە و بیناسازی گەرماوییان پێش خست، و لە گەرماویی گشتیی تایبەت بە دەسەڵاتدارن و زەنگینەكان و یا تێكەڵاو، كردیانە تایبەتی ماڵان و گواسترایەوە بۆ هەر ماڵێك كە هەر ماڵە بوونە خاوەنی بانیو و تەشت و جوڕنەی خۆیان، لەگەڵ هەر گەرماوێكیشدا ئاودەست و دەستشۆر، ئاوخانە، ئەدەبخانەیشی خۆی هەبوو.
كەم كەسمان هەیە كە ناوی ئەرخەمێدسی نەبیستبێت كە زانا و داهێنەری زانستی ماتماتیك و فیزیا و ئەندازیاری بووە، لە ٣٠٠ ساڵ پێش زایین لە یۆنان ژیاوە و چیرۆكە ناوبانگەكەی حەمامەكەی ئەرخەمێدسیش، بەڵگەی هەبوونی حەمام و جوڕنە و ئەستێركی خۆشتن بووە لەو سەردەمەدا،،،.
كاتی خۆی پاشای هییرۆی دووەم لە یۆنان داوا ئەكات كە تاجێكی زێڕینی لە ئاڵتوون بۆ درووست بكەن، بەڵام پاش درووستكردنەكەی پاشا گومان ئەكات كە زیوی تێكەڵا كرابێت، هەر بۆیە ئەرخەمێدس بانگ ئەكات بۆ ئەوەی لێكۆڵینەوەی لەسەر بكات. ڕۆژێك ئەرخەمێدس لە كاتی خۆشتندا لە ناو بانێۆكەی هاوار ئەكات :
EUREKA
ئەمە وشەیەكی لاتینییە كە بە مانای (دۆزیمەوە) دێت، چونكە ئەرخەمێدس بۆی دەركەوت، بەقەد بارستایی هەر تەنێك كە ئەخرێتە ناو ئاوەوە، ئەوەندە لە ئاوەكە ئەرژێتە خوارەوە، هەر بۆیە بەو بیردۆزە توانی قورسایی و بارستەی تاجەكە بە پێوانەی ئاوەكە بدۆزێتەوە.
تەنانەت گالیلۆش زۆربەی كات لە گەرماودا بیرۆكەی باشی بۆ هاتووە،،،.
كەواتە بە پێی بەڵگە مێژووییەكان و پاشماوەی ئاسەوارەكان، كە خۆشتن و ئاو بەكارهێنان نزیكەی ٣٠٠٠ ساڵ تەمەنی هەیە!.
سابوونیش كە سەرەتا لە خۆی و سۆدیۆم و پاشانیش لە ڕۆنی دەرختان و بەتایبەتی زەیتون، درووست ئەكرا، فینیقییەكان پسپۆر بوون لە دروستكردنی و پاشان كوردەكانی سوریا و بەشەكانی تریش فێربوون، وەك سابوونی عەفرین و حەڵەب. تەنانەت لە سلێمانی باشترین سابوونی ڕەقی دروست ئەكرا و گەرێكیش لە سلێمانی هەر بە ناوی سابونكەران تا ئێستاش هەیە.
حەمامی پاشای هەڵەبجەش كە خۆم بینیبووە، نمونەیەكی تر ئەم باسەیە، كە كورد میلەتێكی پاك و تەمیز بووە، تا ئێستاش پیرەژنەكانمان بۆ سەرگەرمی خۆیان لفكە دروست ئەكەن، كە نیشانەكانی پاك وتەمیزی گەلەكەمە.
باكووری ئەفریكا هونەری گەرماوسازییان لە ئەندلوسی ڕۆمانییەكان وەرگرتووە، توركیش لە یۆنانیەكان، بەڵام كورد و فارس پێش عەرب و تورك، گەرماوییان هەبووە.
لە بیابانێكی وشك و بێ پیتدا، كە دەوارنشین و گڵەمال بوون، ئەگەر لە شارێكی وەك مەككە تەنیا بیرێكی وەك زەمزەمی تێا بووبێت، كە بەشی تەنیا خواردنەوەی كردووە، ئیدی چۆن فەرهەنگی پاك و تەمیزی و دەستشتنمان پێ ئەگات، لە كاتێكدا وڵاتەكەی خۆمان دەیان تافگە و ڕووبار و هەزاران كانی و سەرچاوەی ئاوی تێدا قوڵپی ئەدا.
كەواتە ئێمە پێش شاڵاوی دەوارنشینانی بیابەنە وشكەكانی نیمچە دورگەی عەرەب، ئاو و ئاوەدانیمان هەبووە، جل و بەرگە ئاڵاو واڵاكانمان بەڵگەیەكی ترە لە خۆڕازاندەوە و پاكژی.
جا هەر كەس ئەیەوێت هەمان تاس و هەمان حەمامی گێلەپیاوانی مێژووە ڕەشەكان دوبارە بكەنەوە، ئەوا بە كوردی، هەر وەك چۆن باپیرە گەورەكانمان پێیان گوتوون؛ بوەستە،،، حەمام بە تڕ گەرم نابێت.
دانا هەڵەبجەیی
ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی