كۆرۆناو سلێمانی‌و لێپرسراوێتی!

20/10/2020

سەڵاح رەشید


پەتای كۆرۆنا، دەستی ناوتە بینه‌ قاقای هاوڵاتیانی هەموو جیهان‌و ئەمەش یەکەم ڕوداوە کە جیاوازی لەنێوان وڵاتانی گەورە، دەوڵەمەندو زلهێزو بچوک‌و هەژاردا ناکات.

جیاوازیەکە لەنێوان وڵاتاندا، لەسەر شێوەی بەگژداچون‌و چارەسەرکردنێتی، هەندێ وڵات گرنگی زۆر بەچارەسەرو ڕێکارە تەندروستیەکان ده‌ده‌ن‌و ڕێوشوێنی خێراو گونجاو ئەگرێتەبەر بۆ تەشەنەنەکردنی زیاتری‌و هەندێ وڵاتی تریش کەمتەرخەمترن‌و سستن‌و لەئاستی ئەو مەترسیە گەورەیەدا نین.

لەماوەی ئەم دووهەفتەیەدا، كۆرۆنا لەزۆربەی وڵاتانی ئەوروپا زۆر بەخێرایی ته‌شه‌نه‌یکردوەو ژمارەی توشبون‌و گیانلەدەستدان زۆر زیادیکردوە.

هەندێ دەزگای تەندروستی بەشەپۆلی دوه‌مى كۆرۆنا ناوی دەبەن، بێگومان لەهەموو ئەو شوێنانەی کە (تێست) واتا پشکنینی زیاتری تێدایە، ئەوا ژمارەی ڕاسته‌قینه‌ى توشبوان زیاترن، واته‌ ژمارەی توشبوو، تەنها لەڕێگای پشکنینی زیاترەوە دەردەکەوێت.

بەگژداچونه‌وه‌ی ئەم پەتایە لەشێوەی چارەسەریەکەیدا دەردەکەوێت، لەوڵاتێک بۆ وڵاتێکی تر دەگۆڕێت، بۆنمونە، حکومەتی ئەڵمانیا، بەگژداچون‌و چارەسەری کردوە بەکێشەی یەکەمی خۆیی‌و ڕۆژانە چەندین وەزیری تەندروستی ئیتحادی‌و ویلایەتەکان ڕێنمایی نوێ دەردەکەن‌و دەزگا جیاوازەکانی تر بەشدارن لەجێبەجێکردنی بڕیارەکاندا.

هەرچەندە وڵاتێکی گەورەی وەک ئەڵمانیا (كه‌ ٨٣ ملیۆن كه‌سه‌)و سیستەمی فیدراڵی هەیەو لەزۆر بواریشدا هەر ویلایەتێک ئازادو سەربەخۆیە لەبڕیارەکانیدا، بەڵام لەهەندێ بواردا هەمویان لەچوارچێوە گشتیەکەو بڕیارە سەرەکیەکە دەرناچن‌و ڕۆژانە بڕیاری نوێ دەردەکرێت بۆ بەرەنگاربونەوەی پەتای كۆرۆنا، لەوانە:

ـ چێشتخانەو باڕو قاوەخانەکان، پێویستە سەعات ١١ شەو دابخرێن.

ـ دوای ١١ شەو، مەی فرۆشتن لەهەموو شوێنێک قەدەغەیە.

ـ ئەو ناوچانەی کە ٣٥ کەس لە ١٠٠ هەزار ژمارەی دانیشتوان بۆ ماوەی یەک هەفتە توشی كۆرۆنا ببێت، ئەو ناوچەیە بە(سور) دەستنیشاندەکرێت‌و مامەڵەی جیاوازیان لەگەڵ دەکرێت، بۆنمونە خەڵکی ئەو ناوچانە ناتوانن بەئاسانی لەهەندێ شوێن لەئوتێل له‌ئەڵمانیا بمێننەوەو زۆربەی شوێنە گشتیەکان دادەخرێن.

ـ دانیشتن لەچێشتخانەو باڕەکاندا، سنوردارکراوە، لەهەندێ شوێن نابێت لەشه‌ش کەس زیاتر لەسەر مێزێک بەیەکەوە دابنیشن.

ـ ئاهەنگ‌و کۆبونەوەی هەمەجۆر قەدەغەکراوە.

ـ لەهەندێ جێگا، وەک لەشارێکی گەورەی وەک (میونخ) پێویستە دەمامک لەسەر شەقامە قەڵەباڵغەکان ببەسترێت، ئەوەی نەیبەستێ بە ٢٥٠ یۆرۆ غەرامە دەکرێت.

ـ بێگومان پێویستە هەموو یەکێک دەمامک ببەستێ لەشوێنە داخراوەکان.

ـ لەو شوێنانەی کە ژمارەی توشبون زیادیکردوە، ئێستا بیر لەوەدەکرێتەوە، بڕیاری قەدەغەی هاتوچۆو داخستنی هەمو شوێنێک بدەن.

ـ حکومەت‌و هەموو هێزە سیاسی‌و دەزگا جیاوازەکان، تکا لەهاوڵاتیان دەکەن ( دەمامک ببەستن، ماوه‌ى نێوانیان لەگەڵ خەڵکی تر لەمەترو نیوێک زیاتربێت‌و ڕێوشوێنی دەزگا تەندروستیەکان جێبەجێبکەن‌و سەفەری دەرەوە نەکەن).

ڕێگای توند گیراوەتەبەر بۆ دەوامی زانکۆکان، قوتابخانەو باخچەی ساوایان.

ئەم ڕێوشوێنانە بۆ بەرگری لەپەتای كۆرۆنا، تەنها لەئەڵمانیا نییە، بەڵکو لەهەموو ئەوروپایەو هەموو ڕێگایەک دەگیرێتەبەر بۆ تەشەنەنەکردنی.

هەندێ وڵات لەسەرەتای هاویندا کەمێ دوربوو لەپەتای كۆرۆناوە، وەک (چیك)، بەڵام ئێستا لەسەروی ئەو وڵاتانەوەیە کە زۆرترین توشبوی تێدا تۆمارکراوەو دەوڵەت لەزۆر شوێن قەدەغەی هاتوچۆو داخستنی تەواوی ڕاگەیاندوە، ئەمە دوای ئەوەهاتوە، کە یەک لەسەر سێی ئەوانەی پشکنینیان بۆکراوە، دەرکەوتوە هەڵگری ڤایرۆسی كۆرۆنان، تەنها لەڕۆژی هەینی ڕابردودا 11 هه‌زارو 105 كه‌س توشی ئەو پەتایە بون.

دەزگا جیاوازەکان‌و بەتایبەتی پۆلیس، لەهەموو ئەو وڵاتانە ئەرکیانە کە چاودێری جێبەجێکردنی بڕیارەکانی حکومەت بکەن‌و سزای ئەو شوێن‌و کەسانەش بدەن کە سەرپێچی دەکەن.

وڵاتێکی وەک ئیرلەندا، بڕیاریدا، لە ٢٠/١٠، هاوڵاتیان نابێت پێنج كیلۆمه‌تر لەماڵەکەیان دوربکەونەوە، مەگەر بۆ کاری زۆر پێویست نەبێت‌و زۆربەی شوێنەکان دادەخرێن.

کوردستان ـ سلێمانی

ماوەی چەند ڕۆژێکی زۆرە کە ژمارەی مردن لەکوردستان بەگشتی‌و پارێزگای سلێمانی بەتایبەتی لەهەمو شارو پارێزگاکانی تری عێراق زیاترە، تەنها لەیەک ڕۆژدا (دوشەممە ١٩/١٠) ٢٦ هاوڵاتی لەکوردستان بەهۆی كۆرۆناوە کۆچی دواییان کردوە، زیاتر لەنیوەی (١٦)یان لەپارێزگای سلێمانی بوە، بێگومان ئەمە ئاماری ڕەسمی دەزگای تەندروستیە، ئاماری مردنی ڕاستەقینە زۆر زیاترە، بەتایبەتی ئەوانەی کە ناچنە نەخۆشخانەو نایانەوێت ناویان بهێنرێت، ئەگەر ڕۆژانە سەیرێکی (فەیسبوک) بکەیت، کە چەند کەس لەیەک ڕۆژدا کۆچی دوایی کردوە، ئەوا ژمارەکە دەردەکەوێت، ئەمە لەکاتێکدا کە لێپرسراوانی تەندروستی سلێمانی دەڵێن:"بەهۆی نەبونی ئامێری چاودێری چڕەوە نەخۆشەکان گیانلەدەستدەدەن، ئەگەر ئەو ئامێرانە هەبونایە،  هه‌شت نەخۆش لەمردن ڕزگاردەبون، لەهەموو شاری سلێمانیدا تەنها ١٠ ئامێری چاودێری چڕ هەیە".

ئەم وێنەی لێشاوی مردنە لایەکی تاریکی شارە، بەڵام لاکەی تری، ئەوەیە کە وێنەی ناوبازاڕو چێشتخانە، قاوەخانە، شوێنە گشتیەکان دەبینی، هیچ هەستناکەیت کە پەتای كۆرۆنا لەم ناوچەیە هەیە، یاخود لەشەقام‌و کۆڵانەکەی خۆتاندا هیچ کەس هەبێت گیانی لەدەستدابێت.

کێ بەرپرسە:
بێگومان هەریەکە لەئێمە بەرپرسی یەکەمین لەژیانی خۆمان‌و کەسوکارو هاوڕێ‌و دۆستانمان‌و ئەبێ هەموو هەوڵێک بدەین کە خۆمان‌و ئەوان بپارێزین، واتا خۆپارێزی هەنگاوی سەرەکی‌و یەکەمە.

بەڵام لەوڵاتدا دەزگای بەرپرسی یەکەم بۆ بەنگاربونەوەی ئەم پەتایە حکومەت‌و دامودەزگاکانێتی کە خۆی لەوەزارەتی تەندروستیدا دەبینێته‌وه‌.

بەداخەوە ئەوەی لەکوردستان‌و لەپارێزگای سلێمانی هەستی پێناکرێت، جوڵەو (ئیجرائاتی) وەزارەت‌و دامودەزگا بەرپرسەکانە بەرامبەر بەتەشەنەنەکردنی ئەم پەتایە.

پارێزگای سلێمانی، ناوبەناو بەیانێک کەم ناوەڕۆک دەردەکات وەک ( ژ.٢٩٥ ی ١٣/١٠/٢٠٢٠) کە خۆی لە(داواکاری)دا دەبینێت‌و دەنوسێت: (هەرشوێنێک پابەندنەبێت دادەخرێت‌و سزای دارایی دەدرێت)، ئەم داخوازیە بۆ مانگی پێنج‌و شەش ڕەوابوو، کە مردن لەئارادا نەبوو، بەڵام بەهیچ شێوەیەک ڕەوانییەو ناگونجێ بۆ شارێکی وەک سلێمانی کە ڕۆژانە زیاتر لە ١٠ هاوڵاتی بۆ هەمیشە بەجێمان دێڵن.

دەبێت‌و پێویستە، لێپرسراوانی حکومەت لەکوردستان‌و پارێزگای سلێمانی‌و هەڵەبجەو ئیدارەکانی گەرمیان‌و ڕاپەڕین بەتایبەتی، وەک هەمو دونیا بکەونە خۆیان‌و کۆمەڵێک بڕیاربدەن‌و زۆر بەوردی‌و بەچڕی بەشوێن جێبەجێکردنیەوەبن، بڕیاری سەر کاغەز هیچ مانایەک ناگەیەنێ ئەگەر بەدواداچونی بۆ نەکرێت.

بارودۆخی کوردستان ئێستا لەم وەرزەدا کە هێشتا گەرمەو هاوڵاتی ئەتوانێت لەدەرەوە دابنیشێت، زۆر مەترسیدارە، بەڵام پاش چەند ڕۆژێکی تر، هەموو ناچاردەبین بچینە ژورەوە ئەوکاتە، چێشتخانەکان، باڕه‌کان، قاوەخانەکان، مەلەوانگەو جێگای وەرزشی، ئەگەر وەک ئێستا بمێنێتەوە، ئەبێت چاوەڕێى شەپۆلێکی زۆر زیاتر لەئێستا بکەین لەتوشبون‌و مردندا.

پێشئەوەی زۆر درەنگ بێت، با دەزگا بەرپرسەکان بکەونە خۆیان‌و هەندێ بڕیاری گرنگ بدەن، کە ڕەنگە بەدڵی هەندێ نەبێت، بەڵام لەبەرژەوەندی هەموان ده‌بێت.

هەروەها دەبێت، وەزارەتی تەندروستی، چالاکتربێت‌و ئەم بارودۆخە بکات بەخەمی سەرەکی خۆی، هەموو پێداویستیە ته‌کنیکی‌و مرۆیەکان ئامادەبکات، شەرمە بۆ حکومەتی هەرێم کە لەیەک ڕۆژدا هه‌شت هاوڵاتی گیان لەدەستبدەن، لەبەر نەبونی ئامێر لەشارێکی گەورەی وەک سلێمانیدا، هەروەها گرنگە کە حکومەت‌و دەزگا جیاوازەکان‌و هێزە سیاسیەکان، ئەم پەتایەو توشبون‌و مردنی بەکۆمەڵ زۆر بەدوربگرن لەکاری سیاسی‌و حزبی رۆژانەی خۆیان.

ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی