دەردێك لەخوێنەری كورد

31/03/2021

مه‌سعود عه‌بدولخالق

لەگەڵ ئەوەم هەمووجۆرە كتێبێك بخوێندرێتەوە، سەردەمی سانسۆر نەماوە، به‌ڵام وەك ڕێگا كورتكردنەوە، زۆربەی ئەو زانیاریانەی لای زاناو فەیلەسوفەكان باسكراوە ئێستا گۆڕانكاری بەسەرهاتوە، ڕاست نین، نەوەك خوێنەری كورد وابزانێ ئەوەی هركلیت‌و ئەرستۆو شیشرۆن تادەگاتە فیۆرباخ‌و داروین‌و نیتچەو ئەنجلس‌و ماركس وتویانە ڕاست‌و دروستن، نەخێر..

ئەو زانیاریانەی ئەوانە لەئێستادا مەگەر بەكەلكی (مێژوی فه‌لسفە)بێت، ئەگینا لەژێر زانستی نوێ چی لەسەرچی نەماوە، بەتایبەتی نەزەریەی تەتەور.. ئەو نەزەریە باوی هەبوو لەسەردەمی بیرۆكەی (گەردوونێكی ئەزەلی‌و ئەبەدی) به‌ڵام ئێستا نەزەریەی (تەقینەوە گەورەكە)جێی گرتەوە، بوار بەگەشەسەندن‌و سودفە نەماوە، بۆیە ئەو چەمك‌و مەفاهیمانە هەموی گۆڕاون، هەر بەنمونە تیۆریەكانی گەشەو سەرهەڵدانی ئایین‌و كۆمەڵگە گوایە قۆناغی بۆ دانراوە، هەندێكی هەڵدەبژێرین: 

• ئۆگست كۆنت: لاهوتی- میتافیزیكی- زانست
• فریزەر: جادوو- ئایین- زانست
• ماركسیەت: كۆمۆنی سەرەتایی- بەندایەتی ـ دەرەبەگی - سەرمایەداری- سۆشیالیستی - شیوعیەت.
• تەتەوریەكان: دڕندانەیەتی- خێڵەكی- ئیمبراتۆریەتی- پادشایەتی- كۆماری.
ئەوانە هەڵە دەرچوون، بەهەمانشێوە ئەو ڕایانەی زاناو فەیلەسوفان هەڵە دەرچوو، لەوانەی پەیوەندیدارن بەبابەتەكەمان: هیگڵ دەڵێ: پەیامە جیاجیاكانی پێغه‌مبەران گوزارشتە لەبۆچوونی جیا (سەرچاوە: ماركسیه‌ القرن العشرین ص153)... فیۆرباخ دەڵێت: یەكەم دیاردەی ئاینی مانگ پەرستی بوو( فیورباخ - اصل الدین ص42 )، دوای وتیان سەرەتا ئاینەكان فرە خوایی بوو ئینجا بوە یەك خوایی تەنانەت جۆرج حەنا وتی: ئاینی یەهودی یەكەم ئایین بوە بویتە یەك خوا پەرستی، هەتا نوسەرە عەرەبەكانیش لەوانە:  (د رأفت عمارى – العجب الازلى (بحپ عن الله مبنى على العهدالقدیم) گ1 1990م ص3) هەروەها (الموسوعه‌ العربیه‌  - البرت الریحانى وفریق من الاساتژه‌، دار الریحانى /بیروت  گ1 1955م   ص85) دەڵێن یەكەم ئاینی یەك خوا پەرستی لەیەهودیەت هاتوە، هەرچی توینبیە دەڵێت: زەردەشتی یەكەم ئاینی تەوحیدی بوە (ارنولد توینبى-تاریخ البشریه‌ ج1ص229و ص359-360)..... دوای دەركەوت شانبەشانی ئاینی فرە خوایی ئاینی یەكخوایی (تەوحید) هەر هەبوە، بۆیە هەندێ لەزانایان مێژوی یەك خواییان دوورخستەوە بۆ قووڵایی مێژوو، لەوانە ماسپیرۆ لە(تاریخ شعوب الشرقیه‌ القدیمه‌) دەڵێت میسریە هەرە كۆنەكان هەر یەكخواییان هەبوە، هەرچی سەلامە موسایە ناچار وتویەتی: مێژوی یەكخوایی دەگەڕێتەوە بۆ میلەتی هوكسۆس لە 16سەدە (پ ز) (سلامه‌ موسى –نڤریه‌ التگور واصل الانسان –كلمات العربیه‌ للنشر/مصر  گ3 ص203)، هەندێكی تر دەڵێن یەكەم ئاینی تاكخوایی لەزەمانی مرۆڤی نیاندرتال 100000 پێش ئێستا هەبوە (خزعل الماجدى –ادیان ومعتقدات ماقبل التاریخ، دار الشروق/عمان  گ1 1997م ص 36).  به‌ڵام ولیام شمیدو زۆری تر وتیان ئاین لەگەڵ مرۆڤ هەر هەبوە، ئاینی یەكخواییش هەر هەبوە شانبەشانی ئاینی فرە خوایی‌و جادوو مانگپەرستی‌و ڕۆژپەرستی، لەكۆنەوەش پلۆتارخ وتبوی: دەشێت میلەتی بێشارستانی‌و بێخانوو بەر هەبووبێ، به‌ڵام هەرگیز میلەتی بێپەرستگا لەمێژوو نەبوە.

لەوەتەی مرۆڤ هەیە سیحریش هەبوەو ئاینیش هەبوە، لەوەتەی مرۆڤ هەبوە ئاینی تەوحید هەبوەو شانبەشانی ئەویش مرۆڤ پەرستی‌و ئیمپراتۆر پەرستی‌و سروشت‌و ئاژەڵپەرستی هەر هەبوە، ئێستاش لەجیهان‌و كوردستانی خۆشمان خواپەرستی هەیە شان بەشانی ماڵپەرستی‌و پۆستپەرستی‌و سەرۆك پەرستی، ئەوەم لا گرنگبوو خوێنەری كورد بەهەڵەدا نەچێت لەخوێندنەوەی كتێب.

ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی