فرمێسك جاف

میدیا و ئاسانكردنەوەی هۆكارەكانی خۆكوژی لە ژێر ناوی كێشەی كۆمەڵایەتی

ڕەفتاری خۆكوژی نیشاندەری گرفتێكی گەورەی دەروونی و كۆمەڵایەتی و خزمەتگوزاری تەندروستییە هەر لەبەر ئەم هۆیەش هەوڵدان بۆ ڕێگریكردن لە خۆكوشتن لە جیهاندا لە لیستی یەكەمی پلانەكانی تەندروستییە، بە پێی ڕاپۆرتی WHO بۆ ساڵی 2015 ساڵانە زیاتر لە 800.000 كەس خۆكوژی ئەنجام دەدەن. سێ‌ گروپی كۆمەڵایەتی سەرەكی لە لیستی پێشەوەی ئەو گروپانەن كە خۆكوژی ئەنجام ئەدەن ئەوانیش گروپەكانی ئەو كەسانەی نەخۆشی دەروونیان هەیە، ئەو كەسانەی ڕزگاربووی هەوڵی خۆكوژی پێشووترن (واتە پێشتر هەوڵیان داوە و زیندوو ماونەتەوە)، ئەو كەسانەی كەسانی نزیك و لە خێزانەكەیاندا خۆكوژی ئەنجام داوە.

یەكێك لەو بابەتانەی كە ڕاستەوخۆ پەیوەند دارە بەو كەسانەی كە هەوڵی خۆكوژی دەدەن شاردنەوە و بە نەنگی زانینی نەخۆشییە دەروونی و بیرە خۆكوژییەكانیانە بەو مەبەستەی كەمتر ڕووبەڕووی ئەو لە چوارچێوە دان و بە كەم سەریركردن و (بەلاواز و ناتەواو سەیركردن) ە ببنەوە كە بەهۆی بە نەنگی و عەیبە زانینەوە لە كۆمەڵدا هەیە، كە ئەمەش كاریگەری لەسەر (خود بە نەنگی زانین) دادەنێت لەسەر تاك و هەمان ئەو تێڕوانینەی بۆ دروست دەبێت كە بە خۆی بڵێت (كەواتە من لاوازم و من ناتەواوم !) ئەم هەستی بێ‌ بە هاییە ئاڕاستەی دەكات بۆ بێ‌ هیوایی و بیری خۆكوژی. بە هەمان شێوە ئەم بە نەنگی زانین و شاردنەوەیە لە ناو ئەو كەسانەی كە ڕزگاربووی هەوڵی پێشووتری خۆكوژین هەر بەردەوام دەبێت چونكە لەو كاتەدا تێڕوانین و لێكدانەوەی كەسانی دەوروبەر ئەوەیە كە ئەم ڕەفتارە بە نیشانەیەك (بۆ سەرنج ڕاكێشان، لاوازی كەسی یان كاری نا ئاكاری- ئەخلاقی) دادەنێن.

بە پێی یەكێك لە توێژینەوەكان ڕێژەی لە %60 ی ئەو كەسانەی خۆكۆژی ئەنجام دەدەن یەكێك لە نەخۆشییە دەروونیەكانیان هەیە بە تایبەتی لە نەخۆشی خەمۆكی دا كە زۆر كات لەجۆرەكانی دیكەی نەخۆشییە دەروونیەكان دا نەخۆشی خەمۆكی هاوپەیوەنددار دەبێت كە یەكێك لە نیشانە سەرەكییەكانی هەبوونی هەستی بێ هیوای و كەم نرخاندنی خودە كە ئاڕایتەی دەكات بۆ هەبوونی بیر یاخود ئەنجام دانی خۆكوژی.
بەربڵاوی خۆكوژی زیاتر لە دەیەی دووەم و سێیەمی ژیانی تاك دا دەبێت و بە هۆكاری دووەمی مردن دادەنرێت هەروەها لە ناو پیاواندا سێ‌ جار زیاترە بە بەراورد بە ژنان. ئەو شێوازی خۆكوژیانەش كە ئەنجام دەدرێت بە پێی كلتوورە جیاوازەكان دەگۆڕێت كە زیتر هەوڵ و ئەنجام دانەكانیان لە ڕێگەی چیەوە دەبێت.

لە توێژینەوەكی ساڵی 2017 – 2018 دا ئەنجام دراوە لە ناو كەسانی سەر و 18 ساڵ بە تایبەتی لەناو ئەو كەسانەی یەك جار یان زیاتر هەوڵی خۆكوژیان داوە دەركەوتووە كە هیچ پەیوەندییەك نیە لە نێوان  ئاستی توندی بیری خۆكوژی لەوەی كە كەسەكە چەندەم جاری بێت كە هەوڵی خۆكوژی دەدات.

باسكردن دەبارەی ئەوەی كە ڕاگەیاندن بە هەموو جۆرەكانیەوە بە تایبەتی لە ئێستاشدا ئەو بە ئاسان دەست گەیشتووەی كە هەیە بۆ تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان چ كاریگەرییەكی دەبێت لەسەر بڵاو كردنەوەی بیری خۆكوژی، هیچ بەڵگەیەك لەسەر بنەمای توێژینەوەی زانستی لەبەر دەستدا نیە تەنها لەو لایەنەوە نەبێت كە كە نیشان دانی وێنە و باس كردن و خستنەڕووی ووردەكارییەكانی هەوڵدان و ئەنجامدانی خۆكوژییەكە  بەتایبەتی كە لە ڕێگای میدیاوە شێوازی تایبەتی خۆكوژیەكە باس بكرێت و بە نموونە بە نیشاندانی وێنە و سەردێڕی گەورە و زەق كراوەی ڕۆژنامە و هەواڵەكان كاریگەری نەرێنی دەبێت لەسەر ئاسانكاری ڕەفتاری خۆكوژی لەناو ئەو كەسانەی ئەو بیرەیان هەیە  بە نموونە كاتێك باس لە خۆكوژی كەسێك بكرێت كە چۆن ئامادەكاری كردەەی ە بە چ شێوازێك خۆكوژییەكەی ئەنجام داوە، لە لایەكی دیكەشەوە ئەو ساكاركردنەوەیەی كە بۆ هۆكاری ئەنجام دانی خۆكوژییەكە دەیانبێت كە زۆر جار دەدرێتە پاڵ یەك فاكتەری وەك (گرفتی ئابووری، بچڕانی پەیوەندی خۆشەویستی، بە دەست نەهێنانی نمرە و.......) بە تایبەتی تریش لە كوردستان دا لە چوارچێوەی (كێشەی كۆمەڵایەتی). كە ئەمەش ئەوەندەی دیكە بە نەنگی زانین و بە هەند وەرنەگرتنی بیرە خۆكەژیەكە زیاتر دەكات و زیاتر دووریان دەخاتەوە لە گرتنە بەری ڕێگا چارەسەرییە زانستییەكانی وەك سەردانی كردنی پزیشك و چارەسەركارانی دەروونی.

ئامادەكردنی: فرمێسك جاف
چارەسەركاری دەروونی – ماستەر لە دەرونزانی كلینیكی

سەرچاوەكان:

Bachmann, Silke.l (2018), Epidemiology of Suicide and the Psychiatric Perspective. Public Health 15, no. 7: 1425. https://doi.org/10.3390/ijerph15071425
Mayer, L., Rüsch, N., Frey, L.M., Nadorff, M.R., Drapeau, C.W., Sheehan, L. and Oexle, N. (2020), Anticipated Suicide Stigma, Secrecy, and Suicidality among Suicide Attempt Survivors. Suicide Life Threat Behav, 50: 706-713. https://doi.org/10.1111/sltb.12617 

ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی