عێراق هی كوردان بوو

29/09/2022

شادمان مەلا حەسەن

مەسەلەكە لەم نوسینە ستایش‌و لایەنگری نییە، بەڵكو واع‌و حەقیقەتە، ئەو جوگرافیایەی كە ناوی كوردستانە هەڵكەوتەیەكی ستراتیژی هەیە، بەڵام میللەتێكی بێ ستراتیژی هەبووە لەمێژوودا تاكو ئەمڕۆ.

دابەشكردنی ئەو خاكە لەوانەیە ئەوەندی سوچی كورد خۆی بێت، ئەوەندە سوچی دەوڵەتەكانی زاڵ بەسەریدا نەبێ، بەڵام لەم دابەشكاریەدا دەبێ بزانین كام شوێن جیاوازترە لەشوێنەكانی تر، بۆ ئەوەی هەنگاوێك بەئاراستەی ڕزگاربوونی بنێین، ئەو بەشەی بەر عێراق كەوتووە لەڕوی ڕوبەرو ژمارەی دانیشتوان لەهەردوو بەشەكەی توركیاو ئێران بچوكترە، بەڵام دەبێ ئەو ڕاستیە بزانین لەو ڕۆژەی دەوڵەتی عێراق دروست بوە ئەو دەوڵەتە هەرگیز ڕەتینەكردۆتەوە كەوا كورد لەم وڵاتە بونی نییە، وەك ئەوەی لەتوركیاو سوریا دەگوترا.

هەمیشە بەبەراورد لەگەڵ بەشەكانی تر مافی یەكجار زۆریشی هەبوە، كەچی ئەوە كوردە نازانێ چۆن كەڵك لەم عێراقە وەربگرێ، ساڵی 1958 كاتێ عەبدولكەریم قاسم كودەتای كرد، یەكسەر هەنگاوێكی كاریگەر لەكورد هاتە پێش، ئەویش ناوی كوردی لەدەستوری عێراق جێگیركرد، جگە لەچەندین دەستكەوتی تر، لەوكاتەدا سەركردایەتی سیاسی كوردی عێراق لەجیاتی ئەوەی پشتیوان‌و هاوكاری قاسم بێت بۆ ئەوەی بەهێزبێت‌و بتوانێ مافی زیاتریان پێبدات، ئەوان یەكسەر كەوتنە فشار دروستكردن لەسەری، وەك ئەوەی قاسم كوردبێت یان هیچ نەتەوەیەكی تر لەعێراقدا نەبێت، دواجار بەفیت‌و خواستی  شای ئێران كەوتنە هەڵگیرسانی شەڕو پەلاماردان دژی حكومەتەكەی قاسم.

بەعس هات لەساڵی 1970 لەقاسم زیاتر هاتە پێش‌و حوكمی زاتی دیاریكرد، دیسان بەویستی شا ڕەتكرایەوەو دانەنیشتن ئەوەی دیاریكراوە بەهێزی بكەن، ساڵی 1975 شا لەیەك مامەڵەدا لەگەڵ ڕژێمی بەعس هەموی فرۆشت، ئەوجا بەعس لەمافەكان ئەوەی خۆی دیاریكردبوو پاشگەزنەبۆوە.

ساڵی 1984 یەكێتیی گفتوگۆی بوو، خۆشی نەیدەزانی چی لەعێراق دەوێ، ئەویش نەیتوانی چەند ساڵێك پشوو درێژی هەبێت تاكو دەرچەیكی باشتر بدۆزێتەوە، دەستی بەشەڕكردەوەو چوو ئێرانی تا قوڵایی كوردستان هێنا، لەساڵی 1991 كاتێك ڕاپەڕین بوو بەعس سەرزەمینێكی زۆری بۆ كورد بەتەواوی بەجێهێشت، پارتی‌و یەكێتیی‌و ئیسلامی نەیانتوانی بەیەكەوە هەڵكەن ئەوەی نەكرا بەیەكیان كرد.

ساڵی 2003 كاتێك ڕژێمی بەعس ڕوخا، ئیتر هەموو عێراق بوە هی كورد، بەڵام چیان بەم عێراقە نەكرد لەتاڵانی‌و تێكدان، ئیتر بون بەدڵخوازی ئێران‌و تورك، عێراق كرا بەدوژمن، لەجیاتی ئەوەی عێراقێكی بەهێز بونیادبنێنەوە لەگەڵ هەرێمێكی بەهێز بۆ ئەوەی عێراق چەتری پاراستنی ئەو هەرێمەش بێت، ڕۆژێك سوپای عێراقیان چەك كردو ڕۆژێك ئابوری سەربەخۆیان ڕاگەیاندو ڕۆژێكیش دەستیان بەسەر نەوتدا گرت، دواجار ڕیفراندۆمێكی سەقەتی بێ ناوەڕۆكی پوچیان كرد بەس بۆ ئەوەی بڵێن ئەوانە جوداخوازن، ئەگینا نەیانتوانی بچوكترین هەنگاو یان بەیەك وشەش بڵێن ئەوە دەوڵەتی سەربەخۆمان ڕاگەیاند.

زۆرینەی ناوچە دابڕاوەكانیان لەدەستدا، عێراق بەهێز بۆوە، بەڵام بەویست‌و هاوبەشی كوردنا، بەڵكو لەڕكابەری كورد بەهێزبۆوە، ئەوەندی لەم ماوەیەدا یەكێتی‌و پارتی خۆشەویستیان بۆ ئێران‌و توركیا هەبوە، هەرگیز بۆ عێراقیان نەبوە، لەكاتێكدا هەرگیز عێراق لەزەمەنی بەعسیش نەیوتوە نابێ كورد هەبێ، هەمیشە دەیگوت وەرن من باشترم لەئێران‌و ئیسرائیل، بەدڵنیاییەوەش وایە، بۆیە كورد نەیتوانی سەركەوتوبێت نە لەهاوبەشیكردن بۆ بونیادنانەوەی عێراقێكی بەهێز تاكو خۆی لەپاڵیدا بەهێزبكات، نەهەرێمەكەشی بونیادنا لەسەر بنەمایەكی سیستماتیكی نیشتمانی سەردەم تاكو بەرپەچی بچوكترین جوڵەی نەیار بداتەوە، بەڵام لەگەندەڵی‌و دزی‌و تاڵانی‌و وابەسته‌یی بۆ نەیاران‌و پوچگەرایی گەورەترین ئیمپراتۆریەتیان بونیادنا، بۆیە ئێستا نە عێراق ئەو هێزەیە نە هەرێمیش ئەو قارەمانەیە بەئێران‌و تورك بڵێ وامەكە زۆرم ئازار دەدەی.

ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی