شۆڕش حەسەن
من، ڕێزدار عەونی شاعیرم دیبوو، سەدان جاریش بەپێش محەلەكەیدا رۆیشتووم، كە لەسەر شەقامی گشتی كۆیە بوو، بەداخەوە لە نزیكەوە دەرفەرتی ئاشنایەتی و ناسینی نەڕەخسا، و هاورێیەتیی گەرمیشم لەگەڵ كوڕەكانیشی نەبوو، تا لە ڕێگەی ئەوانەوە بتوانم لێی نزیك ببمەوە و بەخزمەتی بگەم. لێ، بە ئاگابووم و دەمزانی عەونی شاعیرێكە لە شاعیرانی شارەكەم - کۆ، وەك دڵزار و دڵدار و ووردی و مەلا عاسی و سامی عەوداڵ وپشكۆ و شەفیق بەیاد و قوباد بەهرەوەر....هتد.
بەداخەوە، ئەو کات، ئەو نە شیعرێكی بەردەست بوو، نە دیوانێكی چاپكراو، بەڵكوو زیاتر لە ڕێی گۆرانییەكانی مامۆستای هونەرمەند (تایەرتۆفیق) و گۆرانیبێژە ناسراوەكانی كۆیەی سەردەمی شەستەكان وهەفتاكانی سەدەی ڕابردووەوە، بە هەندێ لە شیعرەكانی عەونی ئاشنا بووم، لە ڕاستیدا شیعرەكانی ئەگەرچی زادەی بەهرەیەكی بەتوانا و خاوەن مۆركی تایبەت بەخۆیان بوون، بەڵام چڕینی و وشەكانیان بەو ئاواز ودەنگە خۆشانە، مرۆڤیان دەبردە دونیایەكی دیکە و هەرگیز بێزار نەدەبووی لەوەی بەردەوام گوێیان لێبگری، دەتوانم بڵێم ئەو شیعرانە ڕۆحیان بەبەردا كرابوو وەتا ئێستاش من بۆخۆم بەزندوویی، ئەوانم لە گوێمدا دەزرنگێنەوە و دەروونم هیور و ئارام دەكەنەوە.
لە سەردەمی خوێندنی ناوەندیم و تا زانكۆشم تەواوكرد زۆر عەوداڵی خوێندنەوە بووم و هەر چیڕۆك و ڕۆمانێكم دەستكەوتبا دەمخوێندەوە، بەردەوام هامووشۆی كتێبخانەی گشتیی كۆیەم دەكرد، كە ناوەندێكی پر گەوهەر بوو ئەو کات و ئێستاش، بەڵام ئەو خوولیایەم بۆ شیعر زیاتر بوو، دیوانی زۆربەی شاعیرەكانم دەخوێندەوە، هەرچەند دیوانی عەونی شاعیرم هەر دەست نەدەكەوت، چونكە تا ئەوكاتە و دواتریش چاپ نەكرا بوو. ئیتر بە هیوای ئەوەبووم ڕۆژێك دیوانی عەونی ببینم وشیعرەكانی بخوێنمەوە. كە ساڵی 2005 بووم بە مامۆستای كۆلیژی یاسا لە زانكۆی كۆیە، كاك (خسرۆ عەونی) - ڕۆحی شاد، فەرمانبەر بو لە سەرۆكایەتیی زانكۆ و بەهۆی ئیش وكارەوە ئاشنایەتیمان پەیداكرد وداوای دیوانە شیعرییەكەی باوكیم لێكرد، کە چاپ کرا، و ئەویش بۆی هێنام.
جا هەرکە دیوانە شیعریەكەم خوێندەوە، ئەوجا بەهرە و توانا و مەزنیی عەونیم بۆ دەركەوت لە مەیدانی شیعر وئەدەبدا، پڕ بوو لە شیعری دڵداری و نیشتمانی، شیعری كلاسیك و تازەگەریی لەسەر كێشی كوردی، ئەو تەرزە شیعرەی كە گوایە تەنها گۆران ڕابەری داهێنانی بووە، كەچی عەونی و دڵدار و دڵزار و ووردی شۆڕەسواری ئەو مەیدانە بوون شانبەشانی گۆران، لێ ئەو دەرفەتەی بۆ گۆڕان ڕەخسا بۆ ناساندنی، پێدەچوو بۆ ئەم دەستە شاعیرەی کۆیە نەڕەخسابێ – لەبەر هەر هۆکارێک بوو بێت! لەوێدا بۆم دەركەوت كە ئەو شاعیرە لە دوو لایەنەوە غەدری لێكراوە: هەم لەلایەن خۆیەوە كە لەماوەی ژیانیدا هەوڵی چاپكردنی دیوانەكەی نەداوە، هەروەها لەلایەن توێژەرانی بواری ئەدەب وشیعری كوردی وەك پێویست بایەخ بە ڕۆڵی شیعرەكانی نەدراوە لە داهێنان وتازەگەریدا.
نای شارمەوە، من عەونیم تەنها وەك شاعیرێكی پایەبەرزی كورد ناسی بوو تا ڕۆژی 29/5/2025، کە بەڕیز فەرهاد عەونی - كوڕی شاعیر، لە "سەنتەری كۆییانی شاری سلێمانی"، ناساندنی بۆ كتێبەكەی خۆی كرد بە ناونیشانی(عەونی لەئاوێنەی ڕۆژگاردا)، لەوێدا بە كورتی قسەی لەسەر ناوەرۆكی كتێبەكەی كرد لەگەڵ باسكردنی هەندێ بیرەوەری دیکە دەربارەی هەلوێستیی كوردایەتیی عەونی. دوای ئەوەی خۆشم كتێبەم خوێندەوە، ئەوجا كەسایەتیی حەقیقیی عەونیم بۆ دەركەوت، كە ئەو زاتەی نە تەنها شاعیرێك بووە و بەس، بەڵكو خەباتگێرێكی دڵسۆزی ڕێگای كوردایەتی بووە. هەر لەو ساتەوە کە هەستی بە ئازار و مەینەتی وچەوسانەوەی میللەتەكەی كردوە بەدەستی بێگانە، مەیدانی خەباتی كوردایەتی هەڵبژاردووە، دڵسۆزانە هاتۆتە ڕێزی كاروانی ئەو خەباتە، لە ڕێزی پێشەوەی حزب و ڕێكخراوە سیاسییەكانی ساڵانی سییەكانی سەدەی ڕابردوو بووە، كە ئەوكات عەونی دوو دەیەی لە تەمەنی خۆی تەواو نەكردبوو، سەرەتا لە ڕێكخراوی (داركەر) وحزبی (هیوا) و حزبی (ڕزگاری) و دواجاریش پارتی دیموكراتیی كوردستان.
لەخوێندنەوەی كتێبەكەی فەرهاد عەونی بۆم دەركەوت عەونی كوردێكی دلسۆز و خەباتێگرێكی ڕاستگۆی ڕێبازی كوردایەتی بووە، هەمیشە بەرژەوەندیی كورد و نەتەوەكەی لەسەرووی بەرژەوەندیی تەسكی حزبایەتی داناوە و لەبەرانبەر مەینەتی و شكستەكانی، هەرگیز بێ هەڵوێست نەبووە، بۆیە كاتێ كۆماری کوردستان دەڕوخێ، وەك (ووردی) هاورێی عەونی، وردەكاریی هۆكاری ئەو ڕووخانەی بۆ باس دەكا و ئاماژە بە ڕۆڵی خراپی سۆڤیەت دەدا، بەوپێیەی ووردی لە مهاباد بووە و ئاگاداربووە لە چۆنیەتیی دامەزراندنی كۆمار و ڕووخانی بە پیلانی زلهێزەكانی ئەوکات (ئەمریكا و بەریتانیا و سۆڤیەت)، ئەو سۆفیەتەی گوایە پشت و پەنای میللەتانی مەزڵوم وقیبلە و قەڵای ئازادایخوازانی دونیا بوو، سۆفیەتی سەردەمی ستالین كە لەهەموو لایەكەوە شیعرو شانامەیان بۆ دەهۆنیەوە، ئا لەو كاتە ئەو سۆفیەتە دەكەوێتە بەر نەفرەتی عەونی و لە شیعری" شین بۆ پێشەوا"دا دەڵێ:
بۆ شۆرەوی شورەیی بوو
ئێمە هیوامان بەوی بوو
لە مەهابادی ئازادا
كە هیوای كوردی بەبادا!
كاتێكیش ستالین دەمرێ دەزگا حزبیەكانی پارتی، ئاراستە دەكرێن لەپێش دەستپێكردنی كۆبونەوەكانیان چەند دەقیقەیەك ماتەمی بنوێنن بۆ ئەو كۆستەی شورەوی، دیارە لیژنەی ناوچەی كۆیە لە كۆبونەوەكی ساڵی 1953 بە كاریگەریی عەونی ئەمەیان ڕەتكردۆتەوە، بۆیە دواتر لە كۆبونەوەیەكی لیژنەی ناوچەی كۆیە لە پاییزی ساڵی 1954، بە ئامادەبون وسەرپەرشتی ئەندامێكی مەكتەبی سیاسی، ئەو ئەندامە لە كۆتایی بڕگەكانی كۆبونەوەكە، ڕەخنەی توند ئاراستەی عەونی كوردپەرەور و دلسۆز دەكا، لەسەر ئەو شیعرەی بۆ "شینی پێشەوا"ی داناوە و تیایدا هێڕشی كردۆتە سەر سۆڤیەت، هەروەها بەهۆی ئەوەش كە لە كۆبونەوەكەی ساڵی 1953 ماتەمیان نەنواندووە بۆ مەرگی ستالین، بۆیە پێشنیار دەكا كە ڕەخنەیەكی توند ئاراستەی عەونی بكرێ لەسەر ئەو دوو هەڵوێستەی، هەروەها عەونیش دەبێ نیشانی بدا كە ئەو دوو هەڵوێستەی ئەو هەڵەیە و پێویستی بە راستكردنەوە هەیە. بە كوردی واتا ددان بەوەدا بنێ كە هەڵەی كردوە و پۆزش بێنێتەوە لەسەر هەڵوێستەكەی و داوای لێبورن بكا!
بەڵام هەڵوێستی مەردانە و دڵسۆزی عەونی لە ڕێگای خەبات و كوردایەتی، لێرەدا دەردەكەوێ، بەوەی نەك ئامادە نەبووە پۆزش بۆ هەڵوێستەكانی بێنێتەوە، بەڵكو سووربوونی خۆی دوپاتكردۆتەوە لەسەر هەڵوێستەكانی و بەو ئەندامەش ڕادەگەیەنێ: (كە ئەوان كەسانێكن بە ئارەزووی خۆیان هاتوونەتە رێزی پارتی و لەهەمان كاتیشدا ئازادن لە دەربڕینی ڕاووبۆچونەكانیان)، بەكوردی و کرمانجی، عەونی دەڵێ ،"ئێمە بە سەروماڵەوە هاتووینە ڕیزی خەباتی میللەتەكەمان، كە ئەمڕۆ پارتی ڕابەرایەتی دەكا، بەڵام نابین بە دەروێشی حزب وهەرچی لەسەرەوە پێمان بگوترێ وەك تووتی بیڵێینەوە".
بۆیە عەونی ڕۆژی دوایی نامەی دەست لەكاركێشانەوەی، ڕادەستی پارتی دەکات و واز لە خەباتی ناو ڕیزەكانی ئەو حیزبە دێنێ، بەڵام لە نامەكەیدا وەك كوردێكی دڵسۆز ئامادەیی خۆی دەربڕیووە كە هیچ كاتێك درێغی نەكا لە خزمەتکردنی كورد و كوردستان ئەگەر پێویستیان پێی بێ. ئەو هەڵوێستە مەزنەی عەونی دوو لایەنی ئەرێنی لێ هەڵدەهێنجرێ:
یەكەم: ئەوكاتەی عەونی بەو شێوەیە هێڕشی كردۆتە سەر شۆرەوی، چەندین شیعر و شانامە بە باڵای شۆرەویدا گوتراوە لەلایەن شاعیرانی كوردەوە، بێ گوێدانە دەوری خراپی ئەو دەوڵەتە لە ڕووخانی كۆماریک وردستان ولە گۆڕنانی خەونی پیرۆزی كورد.
دووەم: عەونی پێش (70) ساڵ ئامادە نەبووە بەرژەوەندیی نەتەوەكەی بكاتە قوربانی بەرژەوەندیی تەسكیی حیزبایەتی، واتە نەبوە بە دەروێشی حزب و چاو لە نەهامەتییەكانی میللەتەكەی بپۆشێ لەپێناو بەرژەوەندیی حزبەكەی، بەپێچەوانەی دەروێشە حزبیەكانی ئەمڕۆی ساڵی، 2025 كە هەمیشە بەرژەوەندیی نەتەوەكەیان دەكەنە قوربانی بەرژەوەندیی تەسكیی حزبایەتیان، بۆیەش میللەتەكەمان دڵ پڕ لە ئاخ و داخە لەو حوكمڕانییە بەناو خۆماڵییە!
تەناتەت لەساڵانی 1958 – 1961، کە لەکۆیە زۆر کەژاوەو بۆنەو خڕبوونەوەی سیاسی بەرێوەردەچوو لەم بۆنانەدا (تاق)یان لەسەر شەقام، لە شێوەی پڕدی مەزن، درووست دەکرد. عەونی و دۆستانی تاقی تاییەت بە خیۆن هەبوو بە ناوی (تاقی ئەنساری سەلام).
من لێرەوە گەورەیی عەونیم بۆ دەركەوت، ئەگەر پێشتر تەنها وەك شاعیر مایەی ڕێز و خۆشەویستی بوو، ئێستا پایەی زۆر لەوە زیاترە كەت تەنها شاعیرێك بێ وبەس، بەڵكوو خەباتگێرێكی دڵسۆز و خاوەن مێژوویەكی پرشنگدارە لە كاروانی كوردایەتی، مایەی شانازی هەموو كوردێكە، ئێمەی كۆیییش بە فەخرەوە باسی دەکەین، بۆیە هیوادارم كاك فەرهاد جارێكی تر ئەو كتێبە چاپ بكاتەوە، بەڵام بە ڕەچاوكردنی تەكنیك و ناونیشانێكی تازە كە لەگەڵ بەرزی شیعرەكانی عەونی و خەبات وهەڵوێستی عەونی پرشنگدار، بگونجێ و ڕاشكاوانە بڵێین: (عەونی و مێژوویەكی شكۆدار).
