جوتیار رەشید

جێگای داخە ڕۆژنامەنوس و شیکەرەوەکانی تورک بوێرتر و ڕاشکاوتر بن لە هاو پیشە کوردەکانیان لە خستنەڕوی ئامانجەکانی تورکیا لە ناوچەکە،لە کاتێکدا تورکیا، کورد و هێزە کوردیە ڕەسەنەکان بە گەورەترین بەربەستی بەردەم نەخشە و پیلانە ستراتیجیەکانی دەبینێ لە ناوچەکە؟!
زۆجاریش من وەک کوردێک هەست بەشەرمەزاری دەکەم لە سادەیی و کورتبینی بەشێکی زۆری ئەو شیکەرەوە و ڕۆژنامە نوسە کوردانە،لەوەش زیاتر کاتێک تێدەگەی بە مەبەست و لە پێناو موچە و دەسکەوت یان بەرژەوەندی تەسکی حیزبی و ئایدیۆلۆژی،تەنانەت لە پێناو فیزایەکی ئێرانی و تورکی خوێنەری کورد چەواشە دەکەن.
ئەگینا تۆبڵێی لەو لەشکرە زەبەلاحەی ڕۆژنامەنوس و شیکەرەوە سیاسی و ئابوریانەی کورد بەگشتی و هەرێمی کوردستان بە تایبەتی،لەو هەموو گەلە  شاشە و سایت و پێگانە چەند دانەیەکیان نەبێ دەرکیان بە قوڵایی مەترسی پیلانەکانی تورکیا لەسەر کورد نەکردبێ؟!
تۆ بڵێی ئەو بەلاڕیدابردنەی خوێنەر و بیسەری کورد و گۆڕینی ئاراستەی تێگەیشتنیان بۆ جۆرێک لەشەڕی ناوخۆیی دوو حیزبی دەسەڵاتداری هەرێم،سەرقاڵکردنیان و وڕکردنیان لەو بازنە داخراوە ئامادەی دەیان ساڵە خەڵکی پێوە سەرقاڵ دەکەن،پیلانێکی شاراوەی دەزگا جاسوسیەکانی تورکیا و ئێران نەبێ،وەک پەردەیەک بەسەر چاوی خەڵکی هەرێمیدا بدەن و خۆیان لە پشت ئەو پەردەیەوە پیلانەکەی خۆیان جێبەجێ بکەن؟!
کێ لە دەسەڵاتدارانی هەرێم باشتر ئامادەی ئەو جۆرە لە بەشداریەیە لە ئامانجەکانی شەڕی شاراوە و تایبەتی داگیرکەرانی کوردستان،بە تایبەتیش کاتێک شەڕی تایبەت خۆشیان دەخاتە گۆشەی تەنگەتاویەوە و تەنها یەک دەرگای دەربازبونیان بۆ دێڵێتەوە،ئەویش دەرگای بەشداریە لەو پیلانەی بۆیان ئامادەکراوە وەک ئەوەی ئێستا لە ڕێگای دادگای فیدرالیەوە بۆی خوڵقاندون!
تورکیا لەساڵی 2018 هەتا کۆتایی ساڵی 2023 کە دەکاتە 6 ساڵ،زیاتر لە 6000 هێرشی کردوەتە سەر ڕۆژئاوا و باشوری کوردستان،واتا هەر ڕۆژێک 3 هێرشی ئەنجام داوە.
نزیکەی 10٪ ی خاکی سوریای داگیرکردوە کە بەشی هەرە زۆری خاکی کوردانە لە ڕۆژئاوای کوردستان،لەو ڕێژەیەش زیاتر خاکی باشوری کوردستانی داگیرکردوە،بەبەردەوامیش هەڕەشەی داگیرکاری زیاتر دەکا،خودی ئەردۆغان بە ئاشکرا چەندین جار گوتویەتی لە شەوێکدا و لە ناکاو خۆمان بە ڕۆژئاوادا دەکەین،چەند مانگێکیشە هەمان هەڕەشە لە باشور دەکا،بەنیازە بە قوڵایی 45 کم و پانی 380 کم لە سنوری باکور-باشوری کوردستان داگیر بکا کە دەکاتە زیاتر لە سێیەکی ڕوبەری ئێستای هەرێمی کوردستان.
تورکیا و ئێران ئەم ساڵ بە ساڵی زێڕینی جێبەجێکردنی پیلانەکانیان دەزانن لە ناوچەکە لەبەر ئەوەی ئەم ساڵ ساڵی هەڵبژاردنی سەرۆکە لە ئەمریکا،پێیان وایە ئەمریکیەکان دەست بۆ پەرچەکرداری توند نابەن لەدەرەوەی سنورەکانی خۆیان لە ترسی کاردانەوەی دەنگدەری ئەمریکی،لە لایەکی تریشەوە هەردوو دەوڵەتی تورکیا و ئێران چەندین ساڵە لەم ناوچەیە توشی پەرچەکردارێکی ئەوتۆی مەترسیدار نەبوون لە لایەن زل هێزە جیهانیەکانەوە بە تایبەتیش ئەمریکا لە پای ئەو سەرکێشیانەی ئەنجامیان داوە،هەر بۆ نمونە و وەبیرهێنانەوە کڕینی سیستمی موشەکی(ئێس 400)ی ڕوسی لە لایەن تورکیاوە،پەلهاویشتنەکانی تورکیا بۆ سوریا،لیبیا و عێراق،هەروەهاش سەرکێشیەکانی ئێران لە بواری پڕۆژە ناوکیەکەی،تەنگ پێهەڵچنینی ئەمریکا لە لایەن میلیشیاکانی بەرەی بەرەنگاری لە ناوچەکە.
بۆیە هەردوو زل هێزە هەرێمیەکە ساڵ لەدوای ساڵ زیاتر پێی لێڕادەکێشن و،خەریکە سەرکێشیەکەیان دەگاتە ڕادەی هەماهەنگی ئاشکرا لە دژە پڕۆژەیەکی هاوبەشدا.
 (Middle east eye) هەردوو ڕۆژنامەنوسی تورک،ڕەجەب سۆیلۆ و لیڤێنت کمال لە ڕۆژی 13/3/2024 لە سایتی
ڕاپۆرتە هەواڵێکیان لەسەر هەڕەشەکانی تورکیا بۆ هێرشکردنە سەر باشوری کوردستان بڵاوکردوەتەوە.
لەو ڕاپۆرتە هەواڵەیاندا هەردوو ڕۆژنامەنوس باس لە پاڵنەرە سەرەکیەکانی تورکیا دەکەن بۆ ئەنجامدانی ئەو هێرشە،ئەوان پێیان وایە هۆکاری سەرەکی پشت ئەو هێرشەی تورکیا کۆنترۆڵکردنی ڕێڕەوی پڕۆژەی (ڕێگای گەشەسەندنی عێراق)ە،تورکیا پێی وایە هێزە کوردیەکان،بەتایبەتیش پ.ک.ک و هێزە نزیکەکانی لە داهاتودا دەبنە مەترسی لەسەر ڕێڕەوی ئەو پڕۆژەیە.
پڕۆژەی (ڕێگای گەشەسەندنی عێراق) چی یە؟
بەرەی ئەمریکا- ئیسرائیل پڕۆژەیەکی بازرگانیان لە پلاندایە بە ناوی (ڕێڕەوی ئابوری) بۆ بەستنەوەی بازاڕەکانی هیند بە ئەوروپاوە، ڕێڕەوی ئەم پڕۆژەیە لە هیندەوە بە دەریادا دێتە کەنداوی عەرەبی،بە عەرەبستانی سعودی و ئوردوندا دەچێتە ئیسرائیل و فەلەستین و دواتر بەدەریادا بۆ ئەوروپا.
بەرەی چین-ڕوسیا -ئێران بە هاوکاری تورکیا بە پڕۆژە بەدیلەکەیان (ڕێگای گەشەسەندنی عێراق) دەیانەوێ پاشقول لە پڕۆژەکەی ئەمریکا (ڕێڕەوی ئابوری) بگرن،بازاڕەکانی هیند لە کەنداوی عەرەبەوە بە مینای بەسڕەی عێراقیەوە ببەستنەوە و دواتر بە خاکی عێراقدا بە ڕێگای وشکانی و سکەی شەمەندەفەر بە درێژایی 1200 کم بە خاکی تورکیاوە ببەستنەوە و دواتر لە ڕێگای دەریاوە بۆ ئەوروپا.
تێچوی پڕۆژەکە نزیکەی 17 ملیار دۆلارە،داهاتی ساڵانەی زیاترە لە 4 ملیار دۆلار،پڕۆژەکە ژمارەیەکی زۆر لە ناوچەی پیشەسازی و ناوەندی لۆجستی لە خۆ دەگرێت،زیاتر لە 100 هەزار هەلی کار دەڕەخسێنێت. 
ئەو ڕێککەوتنە ئەمنیەی ڕۆژی 15/3/20204 لە نێوان تورکیا و عێراق ڕاگەیەندرا و بەڕێککەوتنێکی مێژوویی ناوبرا،لە ڕاستیدا بەشێکە لە بەشە ئەمنیەکەی ئەو پڕۆژەیە و هاودەنگی و هاوکاری ئێران و تورکیایە لە لایەنە ئەمنیەکەی ئەو پڕۆژەیە لە ڕێگای دەسەڵاتدارانی ژێر هەژمونی ئێرانی ئێستای عێراق.
تورکیا و ئێران سەرەڕای ناکۆکی مەزهەبی و مێژوییان لەگەڵ یەکتر لەسەر ئەم پڕۆژەیە و پاشقولگرتن لە پڕۆژەکەی بەرامبەریان کۆک و هاوکارن،ئەوە سەرەڕای سودمەندبونی ئابوری چەندین ملیاریان ساڵانە،بەشێوەیەکی گشتیش تورکیا و ئێران لەم ناوچەیە لەسەر دوو پڕەنسیپ هاو ئامانج و هاو خزمەتن:-
یەکەم/وەدەرنانی ئەمریکا و هێزە ڕۆژئاواییەکان لە ناوچەکە،یان بەلایەنی کەمەوە کەمکردنەوەی ڕۆڵیان و سەرئێشە دروستکردن بۆ بەرژەوەندیەکانیان،ئەویش بۆ خزمەتی گەلانی ناوچەکە نا،بەڵکو بۆ دابەشکردنەوەی ناوچەکە لە نێوان خۆیاندا.
دووەم/ڕێگری کردن لە هەر دەسکەوتێکی کوردان،هێشتنەوەی کورد بە پارچە پارچەیی و لاوازی لە چوارچێوەی هێز و دەسەڵاتی دژ بەیەک و ناکۆک،هەڵوەشاندنەوە یان لاوازکردنی هەردوو قەوارەی کورد لە باشور و ڕۆژئاوای کوردستان.
ئەم پڕۆژەیە خزمەت بە هەردوو ئەجنداکەیان دەکا لە یەک کاتدا چونکە بەربەستی سەرەکی بەردەمیان لە ئێستای تورکیا ،عێراق، سوریادا کوردە،لە باکوری کوردستان هەژمونی پ.ک.ک بەسەر کوردەوە، لە هەرێمی کوردستان، حکومەتی هەرێم و پ.ک.ک ،لە سنورەکانی عێراق-سوریاشەوە هەر کوردە کە هێزەکانی سوریای دیموکرات و خۆبەڕێوەبەری باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریان.
بۆیە پیلانی هاوبەشیان هەیە بۆ لادان و بێ ڕۆڵکردنی کورد لەسەر داهاتوی ئەو پڕۆژەیە،بەشێوەیەک نەتوانن نە ڕێگری لێبکەن،نە هیچ داهاتێکی ئەو پڕۆژەیە بچێتە خزمەت بوژانەوەی کوردستانەوە،بۆ ئەو مەبەستەش دوو ئەگەریان بۆ کوردان ئامادەکردوە:-
یەکەم/هیشتنەوەی دەسەڵاتی هەرێمی کوردستان بەدەست دەسەڵاتدارانی هەرێمەوە کە پاشکۆی بێ ئەملا و ئەولای تورکیا و ئێرانن،بەڵام بە دەسەڵاتی کەمترەوە لە ساڵانی ڕابوردو،ئەگەر بۆشیان بلوێ هەڵوەشاندنەوەی قەوارەی هەرێم و گۆڕینی هەرێمی کوردستان بۆ هەرێمێکی شکلی  پاریزگاکان،کۆی ئەو بڕیار و هەوڵانەی دەسەڵاتی بەغدا لە دژی هەرێم لە چوارچێوەی ئەو پیلانە هاوبەشەدایە دژی قەوارەی هەرێمن نەک دەسەڵاتدارانی هەرێم.
دووەم/خۆبەڕێوەبەری باکور و و ڕۆژهەڵاتی سوریا و پ.ک.ک لە قەندیل بە هێزی سەربازی لە ڕێڕەوی پڕۆژەکە دوربخرێنەوە وهێزی پاشکۆی خۆیان لە ناوچەکانیان جێگیربکرێن، ئەوەندە بێ کاریگەربکرێن کە نەتوانن کێشە بۆ پڕۆژەکە دروست بکەن لە ئێستادا و دواتر لەگەڵ هێزە کوردیە پاشکۆکانی تورکیا و ئێران لە شەڕێکی درێژخایەنی ناوخۆیی کوردانەوە بگلێندرێن.
تورکیا و ئێران ئەم سەدەیە بەسەدەی گێڕانەوەی هەژمونی خلافەت و ئیمپراتۆریان لە ناوچەکە دەزانن و بنەماکانی بۆ ئامادەدەکەن لە پاوانخوازی،تەکنۆلۆجیای سەربازی و کەمکردنەوەی هەژمونی زل هێزەکانەوە بیگرە بۆ تێکدانی ئارامی وڵاتانی دەوروبەریان،لاوازکردنیان و ئامادەکردنیان بۆ قبوڵکردنی ئەو هەژمونگەراییەی هەردوو زل هێز لە داهاتودا بە فۆڕمێکی سەردەمیانە،هەردوو زل هێزی تورکی و ئێرانی دوو کێشەی سەرەکی ڕوبەڕویان بوەتەوە لە ئێستادا سەرەڕای  هەژمونی زل هێزە جیهانیەکان :-
یەکەم/کێشەی ئابوری و داتەپینی ئابوری هەردوو وڵات.
دووەم/بەربەستی کورد وەک نەتەوەیەکی یاخی لە هەژمون و دەسەڵاتی هەردوو دەوڵەت.
بۆیە بەم پڕۆژەیان هەوڵی چارەسەری هەرسێ بەربەستەکە دەدەن،هەروەک لە پێشتر باسمکرد، بەردەوامی ناسەقامگیری ناوچەکە بە گشتی و سوریا و عێراق بە تایبەتی بەشێکە لە پیلانێکی هاوبەشی هەردوو لایان،هەروەک چۆن پێشتر لە شێوەی پڕۆژەیەکی ڕانە گەیەندراودا ئاویان لەسەر عێراق و سوریا گرتەوە و چەندین ساڵە عێراق و سوریایان لە بەشە ئاوەکانیان بێبەشکردوە،چۆن لە کاتی ڕیفراندۆمەکەی باشوری کوردستاندا بە یەکەوە لە یەک کاتدا دژی ڕیفراندۆم وەستانەوە،هەروەهاش لە ڕۆژئاوای کوردستان هەمان سیاسەت جێبەجێ دەکەن.
شۆڕشی ژن-ژیان-ئازادی کە خەریک بوو سەرتاپای ئێران بگرێتەوە هۆکارێکی تری پتەوترکردنی ئەو هاوکاریەی ئێران و تورکیایە لە دژی کوردان. 
لەوانەیە خوێنەری بەڕێز بپرسێ،چۆن وڵاتێکی وەکو تورکیا پیلانێکی ئاوا گرنگ لەڕێگای دوو ڕۆژنامەنوسەوە ئاشکرا دەکا؟
لەوەشدا ئەردۆگان و ئاکەپە دەسکەوتی تایبەتی خۆیان هەیە،ئەویش ئەوەیە لەسەروبەندی هەڵبژاردنی شارەوانیەکاندان لە تورکیا،بە ئاشکراکردنی ئەو پیلانەیان بە دەنگدەری تورکی دەڵێن کە دەسکەوتێکی گەورەی تورکیا بەڕێوەیە لە چەند مانگی داهاتودا ،ئاشکراکردنی سودی زیاترە لە بە نهێنی هێشتنەوەی ،سەردانە چاوەڕوانکراوەکەی ئەردۆغانیش بۆ بەغدا لە داهاتویەکی نزیکدا بۆ هەمان مەبەستە.
بڕیارەکانی دادگای فیدرالی و ئەو قەیرانانە لە نێوان هەردوو حیزبی دەسەڵاتداری هەرێمدا دروستکراون لە ڕاستیدا فشاری هەردوو وڵاتی تورکیا و ئێرانن لەسەر یەکتر بە مەبەستی پچڕینی بەشی زیاتری هەر لایەکیانە لە بەشە کێکی ئەو پڕۆژەیە نەک دژایەتی لایەکیان بۆ ئەوەکەی تر.
بەداخەوە دەسەڵاتدارانی هەرێم بە تێوەگلانی 32 ساڵەی خۆیان و دەسەڵاتەکەیان لە شەڕی تایبەت و شاراوەی هەردوو داگیرکەری کوردستان و دابڕانیان لە خەڵکی هەرێم و نەتەوەی کورد بواری ئەوەی بۆ نەهێشتونەوە بتوانن نەک بچنە سەنگەری بەرەنگاریەوە بەڵکو ناتوانن بەشێکیش نەبن لە بەردەوامی ئەو شەڕە.
لێرە بەدواوە ئێران و تورکیا بەوەش لێیان ڕازی نابن،بەڵکو دەبێ ڕاستەوخۆ ببنە بەشێکی کاریگەر لەو دژە پڕۆژەیەی ئەوان،بەوەش دەبێ ڕوبەڕوی ئەمریکا و ئەوروپا ببنەوە، کە لە دوای ڕاپەڕینی ساڵی 1991 ەوە پاڵپشتی بەهێزی مانەوە و خۆڕاگرتنی هەرێمی کوردستان بوون.
بەرپرسانی ئەمریکی و ئەوروپی،تەنانەت نەتەوە یەکگرتوەکانیش زیاتر لە ساڵێکە بە بۆنە و بێ بۆنە ئامۆژگاری دەسەڵاتدارانی هەرێم دەکەن کە خۆیان ڕێکبخەنەوە،هێزی پێشمەرگە لە چوارچێوەی وەزارەتی پێشمەرگەدا یەکبخەن،ڕێز لە مافی مرۆڤ و ئازادیەکان بگرن،هەڵبژاردنەکان لە کاتی خۆیدا ئەنجام بدەن،تەنانەت لەدوا سەردانەکەی سەرۆکی حکومەتی کاربەڕێکەری هەرێمدا بۆ ئەمریکا هەمان ئەو داواکاریانەیان ئاراستە کردبوەوە،هەموو ئەو وشیاریدانانە بە دەسڵاتدارانی هەرێم ئاماژەی ئەوەبوون کە هەرێمی کوردستان و کورد لە داهاتویەکی نزیکدا ڕوبەڕوی مەترسیەکی ڕاستەقینە دەبنەوە،سەرەڕای ئەو هەموو وشیاریانەی ناوەندە جیهانیە بە ئاگاکانی جیهان،دیسان دەسەڵاتدارانی هەرێم هاوشێوەی ڕیفراندۆم سواری سەری گای شێت بونەوە و خۆیان خزاندەوە گۆشە تەسکەکەی بەرژەوەندی هێزە هەرێمیەکان.
لە لایەکی تریشەوە لە دەرەوەی دەسەڵات هێزێک لە گۆڕەپانی ئۆپۆزسیۆنی هەرێم بوونی نیە لە ئاستی تێگەیشتنی ئەو مەترسیە گەورانەدا بێ، یان کۆکەوەی تواناکانی هەرێمدا بێ بۆ بەرەنگاربونەوە.
بۆیە هەڵبژاردنی داهاتوی هەرێمی کوردستان یان ئەنجام نادرێ یان بەشێوازێک ئەنجام دەدرێ دەسەڵاتێکی لێ بەرهەم بێ هەمان شێوازی دەسەڵاتی ڕابوردوو دەستەمۆی شەڕی تایبەتی هەردوو وڵاتی تورکیا و ئێران بێ.

ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی