چەپكێك بۆسەر خەرمانەی (گەنجینەی نەتەوەیی كورد)
لەبەشی یەكەمی ئەم لێكدانەوەیەدا بۆ فەرمان و ڕاسپاردەكانی بیردمەندی گەورەمان، باسی هۆی یەكەمین و گرنگی ( نەبوونی ئابووری و سەرمایەی هاوبەشمان كرد) لە ناو كوردا، كە كورد كردبێتییە ئامڕازی لێكنزیكردنەوە و كۆكردنەوەی نەتەوەكە و بناغەی دەوڵەتێك یا دەسەڵاتێكی سیاسی كاریگەری حساب بۆ كراو لە هاوكێشە ئابوورییەكانی جیهاندا.
مامۆستای ڕابەری فكریمان لە هۆی دووەمی دروست نەبوونی دەوڵەتێك بۆ كوردا:
-باس لە هەڵكەوتەی سەرزەمینی كوردستان دەكات، كە ئەم خاڵەیان بە ڕای من ڕێنمایمانە بۆ دوو ئاڕاستە:
１-فەرهەنگییە، واتە پەیوەندی هەیە بە كلتوری ئەو گەلانەوە كە بەشێك لە نیشتمانی كوردیان داگیر كردووە.
２-سروشتییە، كە باس لە هەڵكەوتنی جوفرافیایی كوردستان دەكات و كاریگەرییە سیاسییەكەی، ئەگەر هەڵكەوتەیەكی تری هەبایە.
من لە خاڵی دووەمەوە دەست پێ دەكەم:
نموویەك دێنمەوە سادە: پارچە زەوییەك، هەڵكەوتەكەی و شوێنەكەی، جیاوازی نرخەكەی دیاری دەكات، بەر لەوەی كە ئاوەدانیش كرابێتەوە، ئەڵبەتە پاش ئاوەدانكردنەوەشی بناغەی دیاری كردنی نرخەكەی هەر شوێنەكەی ڕۆڵی گرنگی تێدا دەبێت. چونكە ئەوەی لەسەری دروستكراوە دەشێ بگوڕدرێت، بەڵام شوێنەكەی ناتوارێت دەسكاری بكرێت.
نیشتمانیش بەوجۆرەیە شوێنەكەی بە تایبەتی نزیكی لە ئاواوەوە ڕۆڵێكی جیهانی بۆ دروست دەكات و ئەیكاتە ژمارەیەكی حساب بۆكراو لە ناو بزوتنەوەی بازرگانی جیهاندا. مامۆستا باس لەو سنوورە سیاسییەی ئێستای كوردستان دەكات، كە بە زۆرەملێ و ناچاركردن و بە تۆپزی و لەبەر بەرژەوەندی زلهێزەكان بەسەر كوردا سەپێنراوە، دەنا لە مێژوودا، وەك مامۆستا ئاماژەی پێ دەكات، نیشتمان و سەرزەوی كورد بەلایەنی كەمەوە لە دوو لایەوە لەسەر ئاوەكانی دەریای سپی ناوەڕاست و كەنداو بووە لە باشورییەوە.
ڕانەگەیشتنی دەستی نەتەوەی كورد، بە ئاوی دەریاكان، توانایەكی زۆری مانۆڕكردن و بڕیاردانی لێ سەندۆتەوە، ئەمە جگە لەوەی كە بواری ئاویی، مەودای گەشەی ئابووری و كلتوری و سیاسیشی زۆر زۆر فراوانتر دەكرد لەوەی كە تاكو ئێستا هەوڵی بۆداوە و ئاكامێكی ئەوتۆی لێ بەدی نەهاتووە.
مامۆستا دەڵێت: ئەگەر یەكێك لەو وڵاتانەی كە بەشێك لە خاكی كوردستانیان داگیركردووە، تەنانەت بیابان بایە، ئەوا دروستكردنی دەوڵەتێك بۆ كورد ئاسانتر و لەبارتر دەبوو.
لێرەوە دەرگای ڕێنمایمان بۆ دەكاتەوە و ئاڕاستەمان دەكات بۆ خاڵی یەكەم :
ئەو بۆچوون و شیكارییە قوڵ و گرنگەی مامۆستای ڕابەری فكریمان ، پێمان دەڵێت كە بیابانێكی كاكی بەكاكی، پڕ لە لم و ماری كوبرا و سەرابی ئاو و باهۆزی گەرما و هەموو ئاستەنگ و نەهامەتییەكانی بیابان چاتر بوو لە بوونی خەڵكانێك كە پلەی ئینسان بوونیان، ڕێگەی بە ڕەفتاریان نەداوە بەدرێژایی هەزاران ساڵ ( راستییەكی وەك خۆری گەش) ببینن و لێی تێ بگەن و ڕێیزی لێ بگرن، بەڵكو ئینكار- ، و حاشا-، كردنیان ڕەفتاركردووە، هەموو ناڕەواییەكییان بەرامبەر بەم گەلە، بۆ خۆیان بە ڕەوا زانییوە و زۆر جارانیش ئەگەر نەڵێم هەموو جاران، تەنانەتە ئاینی یەزدانیان كردۆتە پشتیوانی بانگەشە ڕەگەزپەرستانەكەیان و فەرمانی كورد قڕانیان داوە، ئەمە پەیوەندی هەیە بە پلەی ئینسان بوون، پلەی شارستانەتی، ڕاسگۆیی لەگەڵ خۆدا و لەگەڵ خواشدا. ئێمە ڕۆژانە لە میدیاكانەوە دەیبینین، تەنانەت خوێندنەوەی بەهەڵەش بۆ یەك وشە لە فەرمایشتەكانی خوا، چ كاردانەوەیەكی توندی ڕابەرانی ئاینی لێ دەكەوێتەوە و چۆن توڕەیان دەكات و چ فەتوایەك دەدەن و چ بێڕیزییەك بەو كەسەی ئەم هەڵە زمانییەوانەی كردووە، ناڵێن و ناكەن؟!!
بەڵام، بەكارهێنانی ئایەتەكانی كتێبی یەزدان بەدرێژایی مێژوویەكی شێوێنراو، لەلایەن ئەو دەسەڵاتانەوە كە لە نەتەوەی سەردەست بوون/ هەن لە كوردستاندا، بۆ ڕەوایەتی دان بە قڕكردنی كورد و ئەتكردنی ژنی كورد و سووتاندنی منداڵەكانیان و بە سووتماككردنی خاكەكەیان، نەبووە هۆی جوڵاندنی ویژدانی ڕابەرێكی دینی ئەو نەتەوانە و توڕەبوونیان بۆ سەربڕینی نەتەوەیەك بەناوی ئاینی خواوە، ئەگەر چی ئەو نەتەوەیە لە نەتەوە پێشەنگەكانی، گەشەكردن و بڵاوكردنەوەی ئەم ئاینەش بووبێت!!!
مرۆڤ دەیتوانی لەگەڵ لم و گیانەوەری دڕندە و باهۆزی خنكێنەریی بیاباندا ڕابێت و هەڵ بكات و چارەی ئەو دیاردە بیابانییانە فرە زەحمەت نییە و نەبووە، وەلێ هەڵكردن و ڕاهاتن و پەیوەندی گرتن لەگەڵ ئینسان گەلێكدا، كە بناغەی بیركردنەوەیان، حاشاكردن بێت لە ڕاستییەكان و چەواشەكاریی كلتوریان بێت و درۆ ڕێڕەوی مامەڵەیان، ژیان لەگەڵ مرۆڤ گەلی ئاوا هەر ڕۆژەی مەرگێكە.
( یۆستا ڤێستلیوند) فەیلەسوف و یەكێك لە بناغەدانەرانی قوتابخانە گەلییەكانی سوید دەڕبڕینێكی فرە بەرزی هەیە دەڵێت: " مرۆڤێكی روناكبیر، هەرگیز لە زانییەوە و بە ئەنقەست، مرۆڤێكی تر ناشكێنێ". *
ئێمە زۆرمان ژنەفتووە سەبارەت بە بانگەشەی شارستانەت و بەرزی ئەدبیات و هونەری تاقانەی ئەو نەتەوە سەردەستانە لە كوردستاندا، وەلێ لە ڕەفتاریاندا بەرامبەر ئێمە، ئەوەی بینیومانە و چەشتوومانە، شكاندن و گاڵتەكردن بە زمانەكەمان و قەدەكردنی ئازادیی بیرمان و كێوی بوونمان بووە و ئەگەریش هاوڕا و هاو ئاوازیی ئەوان نەبووبیین، ئەوا كوشتنمان ڕەوایی پێدراوە.
ئەوان، بەناو ڕوناكبیرەكانیان، ئەم كارەیان بە ئەنقەست و لە زانینەوە كردووە، كەواتە بە پێی قسەی ئەو فەیلەسوفە سویدییە بێت، ئەوان بەدوور بوون / هەن لە خەسڵەتی ڕوناكبیریی و پلەكانی شارستانەت. ئەدەب و هونەرێكی ئاوا كە حاشا لە بوونی نەتەوەیەكی وا بكات، بە دڵنیاییەوە هونەر و ئەدەبێكی نەخۆشە، پێویستی بە چارەسەرهەیە، چ جای بە ئەدەبی بەرز و هونەری دەگمەن ناوزەد بكرێن. ئەگەر چی ، لەبەر خاتری خاتران، خەڵاتی نوبێل و خەڵاتی تریشی پێدرابێ.
گومانی تێدا نییە كە لە شیكارییەكەی مامۆستا مەسعوودەوە بە وئاكامە دەگەین، كە ئەگەر كورد هاوسێی هەر یەكێك لەو میللەتانەی سكەندناڤیا بایە، ئێستا بێ كێشە و خوێن ڕشتن، میللەتەكانی وەك نەتەوەی سوید، هاوكار و پشتیوانێكی گەورە دەبوون بۆ دروستكردنی دەوڵەتێك بۆ كورد، ئاخر لە بیركردنەوەی میللەتانی ڕاقی، هەر چاوەڕوانی ئەو جۆرە پشتیوانییە دەكرێت، بەڵام ئەفسووس ئێمە هەزاران ساڵە، داوێن گیری، بیركردنەوە و ئەدەب و شارستانەتێكی نەخۆشین، كە جگە لە زمانی زۆر و حاشاكردن لە ڕاستییەكان، زمانێكی دیان نەزانیوە.
ئێستا بە ناچاریی و لەو ڕێنماییەی مامۆستامانەوە بۆمان ڕوون دەبێتەوە كە دەبێت بە دوای چارەسەرێكی تردا بۆ گرفتی هەڵكەوتنی نیشتمانەكەمان بگەڕێین، كە هەڵدەگەڕیتەوە بۆ ناو خۆمان، بۆ نەتەوەكە، لە هەر چوار پارچەكەیدا، كە بریتییە لە دروستكردنی ئابوورییەكی كوردستانی و كاركردن بۆ گەشەپێدانی فەرهەنگێكی كوردستانی، ئەگەر ئیستای خۆمان بە ئەوسای ڕۆناكبیرەكانمان بەراورد بكەین، بێگومان لە ڕووی فەرهەنگییەوە بۆ پاشەوە چووین.
ئەوان بناغە و سەرەتای فەرهەنگێكی كوردستانیان داڕشت و ئیمە هێدی هێدی لەو كوردستانی بوونە دووركەوتینەوە تاڕادەیەك كە زۆرجاران، زمان و هونەرەكەی خۆمان ناناسینەوە، كە ئەوانە كوردی بن. لێرەدا دەزگا میدیاییەكان ڕۆڵی بنچینەیی دەبینن، هەم بۆ شیواندنی و هەم بۆ ڕاسكردنەوەی، كە شێواندی بەتایبەت زمانەكە زیاتر و بە گوڕترە.
یەكێك لە خاڵە هەرە لاوازەكانی ئێستای نەتەوەكە، پاش ئەو سیاسەتە سەقەتەی كە پەیڕەوی دەكرێت، میدیای كوردییە، كە بێ گومان وەك ئەوەی بەڵێنی وێرانكردنی زمانی كوردی دابێت، بەهەموو توانایەوە قۆڵی هەڵوەشاندنەوە و ناشرین كردنی زمانەكەی لێ هەڵماڵییوە و لەبەر نەبوونی دەزگایەكی چاودێری زمان و فەرهەنگیش، هەر كەناڵی تەلەفزیۆنییەك، چۆنی بووێت و چۆنی لێ تێبگات، ئاوا ئەو كوردییە سەقەتە بە بینەرانی دەگەێنێت، نەتەوەی وشیار چاوەڕوانی حزبەكانی ناكات ( ئەویش ئەو حیزبانە)، كە فریادڕەسی زمانەكە بن، نە نووسەرانی ڕێگە بەوە دەدەن و نە ڕوناكبیرانی شانی بێدەربەستی هەڵ دەتەكێنن و نەیش كەناڵە میدیاییەكانی تاوانی ڕەخساندنی زەمینەی وێرانكردنی گرنگترین خەسڵەتی دیاری كلتورەكەیان كە زمانەكەیەتی، لە ئەستۆ دەگرن.
زمان هێندە فاكتەرێكی گرنگ و كاریگەری ژیانی كۆمەڵایەتی و گەشەی ئابووری و سیاسی نەتەوەیەكە، كە بێ زمانێكی گەشەكردووی، خزمەتكراو، هیچ نەتەوەیەك تەنانەت ناتوانێ خەونی هێڵێك لە دەوری خۆی ببینێ، چ بگات بە ئابووریەكی تۆكمە و سپایەكی نیشتمانی و دەسەڵاتێكی خۆیی. زۆر بابەت هەن دەبێت سپاسی خوا بكەین كە دەستی سیاسەتی حیزبایەتی نەیگاتێ، ئەو بابەتانە دەبێت تاكە هۆشیارەكانی نەتەوەكە بەرپرسیاری بن، چونكە هەروەك مامۆستای ڕابەرمان دەفەرموێ:
" ئەگەر كەوتمە سەر دووڕیانێك و نەمزانی كام ڕێیە هەڵبژێرم، ئەوا پرسێك بەم حیزبە شێت و وێتانە كوردستان دەكەم، ئەوان كام ڕێگایەیان نیشان دام، من ملی ڕێگاكەی تریان دەگرم و دڵنیام كە ڕاستم هەڵبژاردووە."
ژیانی كەمە نەتەوەكان لەگەڵ ئەو نەتەوانەدا كە دەسەڵات لەوان بووە، ژیانێكی ناچاریی و زۆرەملێیی بووە، كورد لەگەڵ ئەو نەتەوانەدا كە یەك چارەنووس پێكەوە گرێیداون، یا هەموویان قوربانیی تێنەگەیشتن و پلەی نزمی شارستانەتی نەتەوەی سەردەست بوون، بە ویستی خۆیان پێكەوە بە ئاشتی ژیاون و پشتیوان و خەمخۆری یەكدی بوون، بەڵام بێهومێدیی لە نەتەوەی سەردەست، هەموو ڕیاگایەكی پێكەوە ژیانی وێران كردووە، ئەگەر چی نەتەوە بن دەستەكان، هەوڵیان داوە كە ڕێگای پەیوەندی دروست بكەن و لە زۆر كێشەی چارەنووس سازدا هاوبەشی نەتەوەی سەردەست بوون.
بەڵام ئەم هەموو جوانییانەی نەتەوە بندەستەكان، بە شكاندن و گاڵتە پێكردن و ئاوەژووكردنەوەی مێژوویان و لە كۆتایدا بە ئەنفال كردن و فەرمانەكان لەسەریان، وەڵام دراونەتەوە، ئێدی دەتوانرێ چی بكرێت؟!!، كاتێك لە هەگبە و پاشخانی شارستانەتی دەسەڵاتی سەر بە نەتەوەی سەردەستدا، خوێنڕشتن پیرۆز كرابێ و حاشاكردن لە ڕاستییەكان بووبێتە سیمای هەرە دیاریی نەتەوەیەك كە لەدەسەڵات و بیری ڕۆشنفكرەكانیدا ڕەنگی دابێتەوە.
سەرنج/
*یۆستا ڤێستلیوند، فەیلەسوف و بناغەدانەری قوتابخانە گەلییەكانە لە سوید، كە ئەم قوتابخانانە، میللەتی سویدی كردە میللەتێكی ڕۆشنبیر و پەروەردەكراو بۆ گەشەكردن و تواناكانی گەشاندنەوە و بووە هۆی ئەو ڕاپەڕینە سیاسی و ئابوورییە، كە ڕەنگە بێ وێنە بێت لە جیهاندا، سیستەمی ڕێكخستنی ژیانی خەڵك و ژینگەكەی لەم سەهۆڵ بەندانەی هەزاران ساڵەدا و بەو ماوە كەمە، ئەزمونێكی تاقانە و جێگای ڕێزە.
http://www.mamosta.net پێگەی ئەلیكترۆنی نزیكەی كۆی بەرهەمەكانی بیرمەندی گەورە*
* “ En bildad människa kränker aldrig en annan människa medvetet ”
Gösta Vestlund
كامەران قازی
ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی