سەرتیپ وەیسی

بۆ ئەوەی روونتر لە مادە و بڕگەكانی یاسایی چاكسازی بگەیت
دوای خوێندنەوەی دووەم بۆ یاسایی چاكسازی، دانیشتنی لیژنەی هاوبەشەكانی پەرلەمانی كوردستان لەسەر ئامادەكردنی راپۆڕتی كۆتایی بۆ دانیشتنی سبەی پێنجشەممە، 16ی كانونی دووەم بەردەوامە.

ئەو مادە و بڕگانەی كە تایبەتن بە زۆرینەی توێژەكان و زۆربەی فراكسیۆنەكان لەسەری رێكەوتوون بەم شێوەیە :

خانەنشینی پلە باڵا و تایبەتەكان
بەپێی رێككەوتنی نێوان فراكسیۆنەكانی پارتی و یەكێتیی گۆڕان و كۆمەڵ و ژمارەیەكی دیكەی فراكسیۆنەكان دواین نوسینەوەی راپۆڕتی لیژنەی هاوبەش بەم شێوەیە :
بۆ خانەنشینی پەرلەمانتار و پلە باڵاكان ئەگەر مەرجی تەمەن و ساڵانی خزمەتی هەبێت بە 15% خانەنشین دەكرێت، ساڵانی خزمەتیش حساب دەكرێت هەر ساڵێكی خزمەتیش بە 1.5 دادەنرێت، ئەگەر بڕوانامەی دبلۆمی هەبێت 2 خاڵی دیكە وەردەگرێت، ئەگەر بەكەلۆریۆس بێت 4، ئەگەر ماستەر بێت 6، ئەگەر دكتۆرا بێت 8. بەڵام ئەو پەرلەمانتار و پلە باڵا و تایبەتە نابێت رێژەی خانەنشینكردنەكەی لەسەدا 50% موچەكەی تێپەڕبكات.

واتە ئەگەر پەرلەمانتارێك تەمەنی لەسەرووی 45 ساڵ بێت و 15 ساڵ خزمەتی هەبێت و بڕوانامەی بەكەلۆریۆسی هەبێت ئەوا 15+ 15 ساڵ خزمەت ( هەرساڵێك 1.5 حساب دەكرێت ) + 4 بڕوانامە یەكسانە بە 42 كەواتە ئەو پلە باڵا و تایبەتە بە لە سەدا 42ی موچەی ئێستای خانەنشین دەكرێت، ئەگەر ئەو رێژەیە لەسەدا پەنجا تێپەربكات، ئەوا هەر بە سەدا پەنجا خانەنشین دەكرێت.

بۆ خانەنشینی پەرلەمانتار و پلە باڵاكان ئەگەر مەرجی تەمەنی خانەنشینی تیدا نەبێت ئەوانیش بە 15% خانەنشین دەكرێن، بۆ ئەوانیش ساڵانی خزمەت حساب دەكرێت هەر ساڵێكی خزمەتیش بە 1.5 دادەنرێت، ئەگەر بڕوانامەی دبلۆمی هەبێت 2 خاڵی دیكە وەردەگرێت، ئەگەر بەكەلۆریۆس بێت 4، ئەگەر ماستەر بێت 6، ئەگەر دكتۆرا بێت 8.

واتە ئەگەر پلە باڵایەك تەمەنی خانەنشینی كەمتر بوو لە 45 ساڵ و 12 ساڵ خزمەتی هەبێت و بڕوانامەكەشی بەكەلۆریۆس بێت 15 + 12 ( بۆ هەرساڵێك 1.5 حساب دەكرێت) + 4 بروانامە یەكسانە بە بە 37، بەڵام لەبەرئەوەی تەمەنی خانەنشینی نەگەیشتۆتە 45 ئەوكات بە لەسەدا 25% موچەكەی خانەنشین دەكرێت، نەك لە سەدا 37.

ئەگەر پلە باڵایەك تەمەنی خانەنیشینی كەمتر بوو لە 45 ساڵ و 2 ساڵ خزمەتی هەبێت بەتایبەت ئەوەی پێش كاری پەرلەمانتاری فەرمانبەر نەبوون، بڕوانامەكەشی بەكەلۆریۆس بێت 15 + 1 ( بۆ هەرساڵێك 1.5 حساب دەكرێت) + 4 بڕونامە یەكسانە بە 21، ئەوكاتە بە لەسەدا 20ی موچەكەی خانەنشین دەكرێت.

تاوەكو ئێستا ئەو بڕگەیە جێگیركراوە لە راپۆرتی لیژنەی هاوبەشەكان، بەڵام بەپێی زانیارییەكان لە دوێنێ شەوەوەو هەریەك لە فراكسیۆنەكانی یەكێتیی و بەشێك لە پارتییەكان و بە گشتیی گەنجەكانی نێو پەرلەمانتار پاشگەزبوونەتەوە، بۆیە ئەگەری زۆرە ئەو بڕگەیە دەستكاری بكرێت. 

بەپێی زانیارییەكان بە پێی ئەو بڕگەیە زیاتر لە 30 پەرلەمانتار لە كارەكانی پێشووتریان موچەكەیان باشتربووە، بۆیە لە دژی وەستاونەتەوە.

یەكێتی پەرلەمانتارانیش كە برتین لە ئەندامانی پەرلەمانتاری خولەكانی رابردوو هاتوونەتە سەر هێل و ئەو برگەو مادەیان رەتكردۆتەوە. پلە تایبەتەكانی پێشووترو ئێستاش لە بڕیكارو راوێژكارو بەڕێوبەرە گشتییەكان، ئەو بڕگەیە رەتدەكەنەوە و پێیانوایە ئەو بڕگەو مادەیە غەدرێكە لەوان، چونكە ئەوان ساڵانی خزمەت و تەمەنیان تەواوەو پێویست ناكات بێنە نێو ئەو یاسایە.

تارادەیەكی زۆریش حكومەت و بەشێك لە وەزیرەكانی ئێستا و پێشووش لەگەڵ ئەو بڕگەیە نین، بۆیە بەهۆی ئەو فشارانەی دروستبوون ئەگەری زۆرە گۆڕانكاری زۆر بكرێت، جارێكی دیكە دەستكاری بكرێت، لە كۆبوونەوەی سبەی پێنجشەممە مشتومڕی لەسەر دروست بێت.

هەرچەندە نەوەی نوێ و یەكگرتوو لەسەرەتاوە دژایەتی خۆیان بۆ خانەنشینی موچەی پلە باڵاكان دەربڕیوە، لەگەڵی نین، كۆمەڵی ئیسلامیش ئەگەر دەستكاری ئەوەی ئێستا بكرێت، سبەی دەنگی پێنادەن.

مووچەی بندیوارو رێكخراوەكان
بەپێی دواین راپۆڕتی لیژنەی هاوبەش سەرجەم ئەو كەسانەی لە ماوەی رابردوو بە نایاسایی پلەكان بەرزكراوەتەوە و بندیدواربوون و سەر بە رێكخراوەكان بوون، بەڵام دەوامی حزبیان هەبووە، بەپێی رێككاری یاسایی و ئیداری ناونیشان و پلەی وەزیفیان دەپارێزرێت و موچەكەیان وەكو خۆی دەمێنێتەوە.

جیاوازی زۆری نێوان پارتی و یەكێتیی لەسەر پڕۆژە یاسایی چاكسازی ئەو بڕگەیەبوو، بەڵام دوای ئەوەی لە ئەنجومەنی وەزیرانەوە ئۆكەی درا كە ئەو كەسانە مافیان پارێزراو دەبێت، بۆیە یەكێتیی رەزامەندی لەسەر پڕۆژەكەدا بچێتە پەرلەمان.

بەپێی ئەو بڕگەیە لە یەكێتیی و پارتی بە هەزاران كەس سوودمەند دەبن لە یەكێتیی 11 هەزار كەسە و لە پارتیش 16 هەزار و لایەنە بچووكەكانیش چەند سەد كەسێكیان هەیە.

موچەو ئیمتیازاتی زیندانیانی سیاسی
لە كۆتایی ئەمساڵ ئەو 5 هەزار كەسەی كە موچەی زیندانی سیاسی وەردەگرن دوای تەواوبوونی ماوەكەیان كە 10 ساڵ بوو موچەكەیان دەبڕدێت، لە شوێنی ئەوان ئەو 18 هەزار كەسەی وەكو یەدەگ دێنە شوێنەكانیان، بەڵام بە پێی یاسایی چاكسازی ئەگەر زیندانی سیاسی موچەیەكی دیكەی حكومی هەبێت و موچەی زیندانی سیاسی وەرناگرێت.

بڕگەی تایبەت بە كەمترین موچەی خانەنشینی
هەرچەندە بەپێی رێككەوتنی نێوان فراكسیۆنەكان وادانرابوو كەمترین موچە لە نێوان ( 400 بۆ 500) بێت، بەڵام بەپێی دواین راپۆرتی لیژنە هاوبەشەكە كە سبەی دەخرێتە بەردەم پەرلەمانتاران، ئەو بڕگەیە دەرهێنراوە و حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ئێستادا رەتیكردۆتەوە ئەو بارگرانیە بخانە سەرخۆی.

پاشەكەوت
بەپێی دواین راپۆرت تەنها هەژمارێكی تایبەت بە فەرمانبەر بۆ موچە پاشەكەوتكراوەكانی لە داهاتوو دروستدەكرێت.

موچەی كەس و كاری شەهیدان و ئەنفالكراوان
زۆرترین مشتوومڕ لەسەر ئەو بڕگەو مادەیە، چونكە بەپێی ئەوەی حكومەت دایناوە خەڵكێكی زۆر تیایدا زەرەرمەندەبێت و دوێنیش پەرلەمان و حكومەت گفتووگۆی زۆریان لەسەر كردووە، بڕیاریشە ئەمڕۆ ئێوارە دووبارە لەسەر ی كۆببنەوە.

بۆ نموونە ئەگەر ئافرەتێك مێردەكەی شەهید و ئەنفالكراو بێت، منداڵەكانی موچەخۆربن، یاخود تەمەنیان لەسەرووی هەژدە ساڵیەوە بێت، ئەوا دوای مردنی ئافرەتەكە موچەی شەهید بۆ نەوەكانی ناچێت و دەبڕدرێت.

ئەگەر ئەو بڕگەیە وەكو ئەوەی ئێستا لە دواین راپۆرتی ئەمڕۆ چوارشەممە، جێگیربكرێت و سبەی بخرێتە دەنگدانەوە، ئەوا بەشێكی زۆری كەس و كاری شەهیدان و ئەنفالكراوان موچەكەیان دەبڕدرێت.

بەپێی زانیارییەكان حكومەت و پەرلەمان نایانەوێ لە ئێستادا ئەو كێشەیە رووبەرووی خۆیان بكەنەوە، بۆیەوە لە دوێنێ و ئەمڕۆش خەریكی گۆڕینی ئەو بڕگەو مادەن، بەشێوەیەك كە كەمترین كەس تیایدا زەرەرمەندبێت، بەڵام وردبینی دووبارە بۆ لیستی شەهیدان دەكەنەوە.

خانەنشینی نایاسایی
بەپێی دواین راپۆرتی لیژنە هاوبەشەكان سەرجەمی ئەو كەسانەی بەشێوەیەكی نایاسایی خانەنشینی سەربازی و مەدەنی كراون، یاخود بە پلەیەك خانەنشینكراون، كە لە پێشووتردا ئەو پلە وەزیفەیان نەبوو، ئەوا سەر لەبەری هەڵدەوەشێتەوە، بەڵام موچەیان نابڕدرێت، بەڵكو بەپێی یاسا بەركارەكانی هەرێمی كوردستان دووبارە بەپێی پلەی شایستەی خۆیان خانەنشین دەكرێن، بەڵام بە پلەو ناونیشانی پێشووتر نابێت، بەمەش موچەكەیان كەمدەبێتەوە.

سەرتیپ وەیسی

ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی