چاكسازی كە لە وشەی Reformation ی لاتینییەوە وەرگیراوە، ڕەنگە پڕاوپڕی ئەم واتایە نەبەخشێت. نەك هەر ئەوە و نەك هەر لای كوردیش، بەڵكو ئەم وشەیە كاتێك دەخوازدرێت بۆ گوزارشت كردن لە پڕۆسێسێكی ئیداری و سیاسی دیسانەوە پڕ بە واتای خۆی كاری پێ ناكرێت.
گەر ئەم وشەیە شیبكەینەوە لە دوو بەش پێكهاتووە Re + formation واتا دووبارە فۆرم كردنەوە یان دووبارە شێوە پێدانەوە. هەر وەك ئەوەی شێوەیەك یان پەیكەرێك بە قوڕە یاری (قوڕە سەناعی) داتاشیت و نەشاز و ناجۆر بێتە پێش چاوت و قوڕەكە دیسان بشێلیتەوە تا شێوەیەكی دیكەی لێ دروست بكەیتەوە بە مەرجێك هیچ كام لە كەم و كوڕییەكانی پێشووی پێوە دیار نەبێت. هەرچەندە لە دنیای سیاسەت و ئیدارەدا ئەمڕۆ Reformation بە واتای گۆڕانكاری كردن بەرەو باشتر بەكار دەبرێت نەك دووبارە دروست كردنەوە یان فۆرمەلەكردنەوە، كە وشەی چاكسازیش هەر هەمان واتای مەبەستە.
بەر لە هەر شتێك كەسێك ئەتوانێت چاكسازی بكات و دەست بۆ كارێكی وا پیرۆز و مەزن ببات، دەبێت زۆر بە قووڵی ڕامابێت و تاسا بێت لەوەی بۆچی چاكسازی داواكراوە و بووە بە پێویستی. خۆ ئەگەر كەسێك وەها سەیری پێداویستی چاكسازی و هۆكاری پێداگرتنەكان لە مەڕ چاكسازییەوە نەكردبێت و بە زەروورەتی نەزانی بێت تا هاتنی فشار، دەبێت بەشێك بوو بێت لە هۆكارەكان گەندەڵی و نادادی ئەگەر هۆكاری سەرەكی نەبوو بێت! هەر لە بەر ئەوەی ئەگەر تۆ سام نەتگرێت لە وەها داوكارییەك و بە لاتەوە چاوەڕوانكراوبێت ، ئەوا باش دەزانی هۆكارەكانی چین و گەندەڵكارانی كێن و بۆیە ئەستەمە بە تەواوەتی بوێری دەستیش بۆ لابردنیان ببەیت چونكە تۆ خۆت قۆناغ بە قۆناغ ئەو گەندەڵكارییانەت دیوە و پاڵپشتی بووی جا بۆ هەر مەبەست و مەرامێك بووبێت. كە پێم وایە ئەم تیورە زۆرینەی رابەرانی چاكسازی هەرێم دەگرێتەوە. لە دوای ئەمەشەوە دەبێت ئەو كەسەی دەست بۆ كاری چاكسازی دەبات و ئەو ئەركە ئەخاتە ئەستۆی خۆێ هەندێ وەڵامی پێشوەختە ئامادە بكات بۆ ئەو هەموو نیشانەی پرسیارانەی كە لكاون بە داواكارییەكانی چاكسازییەوە. وەك ئەوەی بپرسێت بۆ و لە چیدا و لە كوێدا و كەی و لە كێدا و لە كێوە چاكسازی بكەین و دەستپێبكەین؟
لێرەدا كردەیەكی دیكەی گرنگ دێتە كایەوە ئەویش ئەوەیە كە كام واتا و كام پێناسە و كام كردەی چاكەكاری ئەتوانێت ئەم شێوە شێواوەی دەسەڵات و ئیدارەی كوردی چاكبكاتەوو؟ هەروەها دەپرسین ئایا ئەم شكڵە یان ئەم شێوەیە بە چاكسازی یان دەستكاری لەو شێواوییە رزگاری دەبێت یان ئەتوانرێ هەموو ناپەسەندییەكانی پەسەند و جوان و رێك بكرێتەوە؟ گەر ئێمە بە نیاز بین بە هەندێ مكیاج و بە هەندێ جوانكاری كەمێك ڕووی ناشرینی ئەم ئیدارە و سیاسەتە جوانتر نیشان بدەین بێخەبەر لەوەی لە یەكەم بارانی ڕاماڵیندا دوو بارە شێواوی و ناشرینییەكانمان بۆ دەردەكەونەوە، ئەوە بەڕاستی ئێمە نە چاكسازی خوازین و نە چاكەكارین، بەڵكو ئێمە تەنها جێگۆڕكێ بە وشەو زاراوە دەكەین و قۆناغ تێدەپەڕێنین.
ئەوەی ئەمڕۆ لە كوردستان گەل داوای دەكات هەر هەمووی لە یەك ووشەدا كۆ دەبنەوە ئەویش دادپەروەرییە! بەو پێیەش كە نادادپەروەری لە لوتكەدایە و هیچ كەس و هیچ جومگەیەك نەماوە بە دەستێیەوە نەناڵێنێت، ڕەگ و ڕیشەی قووڵ و دوورودرێژی هەیە. ئەم نادادییەش سەرەتاكەی لەو یەك دوو بەردەی یەكەمەوە دەست پێ دەكات كە ئەم دیوارە پتەوەی گەندەڵی ئەمڕۆی پێكهێناوە و ڕووخاندنی ئەستەم بووە. بەواتایەكی دیكە تەمەنی ئەم گەندەڵی و نادادییە ٢٨ ساڵە و لە یەكەم ساتی هاتنەخوارەوەی پێشمەرگەوە دەست پێ دەكات تا دەگاتە ڕۆژگاری ئەمڕۆمان. ئەوێ ڕۆژێ پێشمەرگە و بەشێكیش لە شەقام چاوپۆشییان لە تاڵانكردن و وێرانكردنی مومتەلەكاتی گشتی لە یەكتری كرد. ڕاستە ڕابەڕانی ڕاپەڕین پیلانی هەمەلایەنەیان بۆ ڕاپەڕین و ئازادی و مامەڵە لەگەڵ دیل و جاشەكان داڕشتبوون، بەڵام هیچ پیلانێك بۆ ئیدارە و بەڕێوەبردن دانەڕشتبوو كە ئەمەش بەردی یەكەمی ئەو نادادی و گەندەڵییەی ئەمڕۆی پێكهێنا لە سەر پشتی گەندەڵی.
دواتر قۆناغی بەرەی كوردستانیش بۆخۆی بەردی دووەمی ئەو دیواری گەندەڵییە بوو كاتێ هێزی جیاوازی سەر بە حزبی جیاواز تالانی و داگیركاری شوێن و ماڵی گشتی كەمێك رێكخراوتر دەكەن. لە هەنگاوی سێیەمیشدا دامەزراندنی پارلەمان و سیستمی فیفتی بە فیفتی دەبێتە هۆی بە سیستماتیكی كردنی گەندەڵی لە نێوان دوو دەسەڵات و دوو هێزدا و رۆژ لە دوای رۆژ خەمی گەورەی هەردوولا ماشینەوەی زۆرترین ماڵی گشتی و پاراستنی بەرژەوەندی و پتەوكردنی پایەكانی حزب و دەوڵەمەند كردنی كادیرانی حزب دەبێت. هەموو ئەمانەش لە سەر جەستەی ژیان و گوزەرانی ئەوانەی دەرەوەی حزب و حكومەت و سەروەت و ماڵی گشتی دەكرا تا گەیشتنمان بە ڕۆژگاری ئەمڕۆ. ئەگەر چی لە ڕۆژگاری دوای كەوتنی رژێمی بەغداد كورد پشكی گەورەی داهات و نەوتی بەركەوت كە دەیتوانی هێزی ڕووخاندنی ئەو دیواری گەندەڵییەی پێ ببەخشێ و سەرلەنوێ دیواری شەفافیەت و دادپەروەری و یەكسانی لە جێگەی درووست بكات، بەڵام دواتر ئەم هەلەشی لە دەست چوو چونكە ئەو ماسییە بچوكەی حزب بوو بوو بە نەهەنگ و پارووی گەندەڵی گەورەتری گەرەك بوو وە بۆ مانەوە و خۆپاراستنیش دەبوو زیاتر لە جاران بپچڕێ تا بژی.
ئێستاش گەندەڵی گەیشتووە بە ئاستێك بكەر و بەركارەكانیشی تاساندووە. گەندەڵی و نادادی هەموو پرسیار و ڕامانەكانی لێ كراوە و گەیشتووینەتە ئاستێك كە ئیتر كاتی ئەوەیە خاڵێك بۆ گەندەلی دابنرێ و لە سەری دێرێكی نوێوە پەرەگرافێكی پاك و خاوێن و پر شەفافییەت تۆمار بكەین، دەنا ئەوەی تا ئێستا كراوە و دەكرێ لە مكیاژ و رتووش و جوانكاری بەولاوە زیاتر نییە. هەر بۆیە رابەرانی چاكسازی ئەبێت باش بزانن هەنگاوی یەكەمی چاكسازی لە گیرفانە گەورەكانی حیزب و پیاوانی سیاسەت و كۆمپانیا حزبی و كەسییەكان و تانكەر و بۆری نەوت و گازەوە دەكرێ نەك شتێكی كە، دەنا میللەت تینی بۆ بێت لە تینی هەموو نەوت و گازی بە تاڵانبراو سووتێنەرترە.
دلێر محەمەد نوری
ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی