ئایا دوا تیری بەرەی چاكسازی دەبێتە دەستپێكی سەقامگیری!

15/04/2021

حلمی رەسول رەزا

بەبێ هیچ دوو دڵیەک ئەوانەی ئاگاداری دۆخی عێراقن،  لەوە ئاگادارن كەزۆرینەی رەهای عێراقیەکان لەگەڵ ئەوەدان سیستەمی دروست کراوی دوای ٢٠٠٣؛ بگۆڕدرێ. دکتۆر منقژ داغر لە نوسینێکیدا هەندێ داتای خستۆتە روو کە لە گشتپرسیەکدا ئەوە روون بۆتەوە (٨٥%)ی عێراقیەکان لایانوایە سیستەمی ئێستای عێراق لە خزمەتی تائیفەیەکی دیاریکراودایە و ڕژێمەکەی ئێستا خزمەت بە تێکڕای گەلی عێراق ناکات. هەر لە هەمان داتادا هاتوە رێژەی ٦٤%ی سونە و ٦٧% ی شیعەکان و ٦٨% ی کورد بروایان وایە عێراق بەرەو ئاراستەی هەڵە هەنگاو دەنێت و بەم ئاراستیە ناتوانێت ئارامی و خۆشگوزەرانی بۆ هاوڵاتیەكانی دابین بكات. 

لەدوای رووخانی رژێمی بەعسەوە مەزەندە دەکرا عێراق بەرەو دیموکراتیەت و حوکمێکی باشتر لە پێشخۆی هەنگاو بنێت، کەچی گەندەڵی لە وڵاتدا پەرەی سەندو ئاستی پێوانەیی تۆمار کرد، ئەمە جگە لەوەی لە بواری ئازادیدا بەگوێرەی پێوانەکانی دیموکراتیەت زۆر دواکەوتوەو دەسەڵاتەکەی بە دەسەلاتیکی قۆرخکار لە قەڵەم دەدرێ. هەموو ئەمانەش وای کردوە خەلکی عێراق متمانەیان بە دامەزراوەکانی دەوڵەت نەمێنێ (جێبەجێکردن، یاسادانان، دادوەری)، دیارە ئەم بێ متمانەییە گەیشتۆتە ئاستی فراوان و تەنها ١٠%ی عێراقیەکان متمانەیان بە یەکتری ماوە، لە هەمووشی مەترسیدارتر لە ساڵی ٢٠٢١ دا ٣٨%ی خەڵکی عێراق متمانەیان بە دامەزراوەی ئایینی ماوە، لەکاتێکدا پێشتر ئەم رێژەیە ئیجگار زیاتر بوە. 

هەموو ئەم ژمارەو داتایانە بونەتە مایەی ئەوەی گەنجانی هەندێ لە شارە سەرەکیەکانی عێراق لە ئۆکتۆبەری  ٢٠١٩ برژێنە سەر شەقامەکان و داوای گۆڕینی ئەم سیستەمە بکەن. بە شێوەیەکی گشتی ٦٠%ی عێراقیەکان و زیاتر لە ٧٠%ی ناوچە شیعە نشینەکان پشتیوانی ئەم ڕاپەرین و خرۆشانە جەماوەرییەیان کرد. سەرەنجام  هەرچەندە هەندێ سازش لەلایەن چینی سیاسی ئێستای عێراقەوە کراوە، کە خۆی دەبینیەوە لە گۆڕینی حکومەت و پەسەندکردنی یاسای هەڵبژاردنی نوێ و جێگۆڕکێ بە کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان؛ کە زۆربەی عێراقیەکان بە لایەنگیر لە قەڵەمیان دەدان، کەچی دۆخەکە هێشتا پێناچێ باشتر بوبێ و لەئاستی داخوازیەكانی خەڵكدا بێت، ئەمەش بەگوێرەی ڕاپرسیە گشتیەکان. بەجۆرێک ٧٠%ی عێراقیەکان بڕوایان وایە کە گەنجەکانی ئەم وڵاتە ئایندەیەکی باشیان نابێت و زیاتر لە سێیەکی گەنجی عێراق دەیانەوێ کۆچ بکەن بۆ دەرەوەی وڵات. 

سەرەڕای هەبوونی ئەم ژمارانەی کە ئومێد بەخش نین، بەڵام هێشتا دەسەڵاتی قوڵ نایانەوێت راستیەكان بسەلمێنن و مل بۆ گۆرانكاری ریشەیی بدەن، گەنجە نارازیەكان دەیانەوێ دۆخی ئێستا بگۆڕن و لەگەڵ ئەوەی بڕوایان بە دیموکراتیەت و سندوقەکانی دەنگدانە وەک ئامرازێک بۆ گۆڕانکاری، کەچی روونە، ئەوان نائومێدن لەفرت و فێڵی لایەنە دەسەڵاتدارەكان و متمانەیان نەماوە بە میکانیزمەکانی گۆڕانکاری ئاشتیانە و زیاتر مەیلی گەڕانەوەیان هەیە بۆ شەقام، ئێستا لەچاوی ئەواندا دەربرینی نارەزایەتیەكان و گەرانەوە بۆ شەقام زۆر كاریگەرتر دەبینن لە پرۆسەی هەڵبژاردن و دەنگدان.

 عێراقیەکان؛ ئەوانەی ٨٥%یان پشتیوانی ئەنجامدانی هەلبژاردنی پێشوەختە بوون بۆ دەرچوون لەم دۆخەی ئێستا، کەچی ٧٠%ی ئەوان بڕوایان بەوە نیە کە بە هەڵبژاردن بتوانن  ئیدارەی دەسەڵاتی هەنوکەو و شێوازی حوكمرانی ئێستا بگۆرن، جگە لەوەش بڕوایان بەوە نیە هەلبژاردنەکان سیستەمێکی باشتری دەسەڵاتیان بۆ دەستەبەر بکات. هۆکارەکەش تەنها لە هێزو هەژمون و رێکخستنی بەهێزی حزبەکانی ئێستادا نیە، بەڵکو لەمانە گرنگتر لە دەستدانی متمانەی عێراقیەکانە بە توانای کۆسیستەمی سیاسی ئێستا لە رێکخستن و ئیدارەدانی هەڵبژاردنێکی پاک و بێگەرد. دیارە ٧٤%ی عێراقیەکان متمانەیان بە توانای کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکان نیە بۆ ئەنجامدانی هەلبژاردنێکی دادگەرو پاک. لەمەش گرنگتر، ٧٧%ی عێراقیەکان و لە نێویاندا ٧٦% ی دانیشتوانی شیعە نشین بڕوایان وایە زەمانەتی پاکێتی هەڵبژاردن ناکرێت لەژێر سایەی دەسەڵاتدارێتی  میلشیاکاندا.

سەرۆک کۆمار هەرچەندە پێداگری زۆر دەكات لە ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی پاك و بۆ ئەو مەبەستەش رۆڵی گرنگی هەبووە لە دەركردنی یاسای نوێی هەڵبژاردن و گۆرانكاری لە كۆمیسۆن و دادوەرانی دادگای فیدرالی.. بەڵام تا ئیستا نەتوانراوە ئەو متمانەیە دروست بكرێت كە هەلبژاردنی ئایندە وەک میکانیزمێک روەو گۆرانکاری بنەڕەتی و دەستپێکردنی پەیماننامەیەکی سیاسی نوێ بێتە ئاراوە، تا ئەو متمانەیەش دروست نەبێت رادەی بەشداری دەنگدەران كەم دەبێت و ئەوەش فرسەتی زۆر بۆ كاری ساختەكاری زیاتر دەكات، بۆیە ئەركی بەرەی چاكەخوازان لەم قۆناغەدا ئەوەیە كار لەسەر گەرانەوەی متمانەی هاوڵاتیان بكەن بە هەڵبژاردنەكان، پشتیوانی پەیامەكانی سەرۆك كۆمار بكەن بۆ رێگری كردن لەكاری ساختەكاری، ئەم كۆدەنگییەی ئەو بەرەیە سەرەتایەك دەبێت بۆ دەستپێكی قۆناغێكی نوێ، دیارە كارە گەورەكەش لێرەوە دەستپێدەكات، خۆ گەر ئەوە نەكرێت، كەس ناتوانێت گرەنتی ئەوە بكات كە دۆخی گشی لەئێستا خراپتر نابێت. بەجۆرێكی تر گەر ئەم دواتیرە ئامانجی خۆی نەپێكێت واتە هەڵبژاردنی داهاتوو سەرکەوتو نەبێت، ئەوا سەرجەم دەرگاکان دەکەونە سەر پشت بۆ ئەگەر گەلێكی زۆر و بیركردنەوە لە شێوەی تری گۆڕانکاری دور لەدەنگدان و هەڵبژاردن.
تێبینی : هەموو داتاکانم لە نوسەری ناوبراو وەرگرتوە..

ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی