ئاسۆ عەبدولەتیف

وانەی پەروەردەی ئاینیی، کە ئێستا ڕۆژەڤی گەرمە، گرنگە سەرەتا بزانین بۆچی خزایە ناو میتۆدی خوێندنی قوتابخانەکان لەعێراقێکی موزائیکی ئاینیی‌و مەزهەبیی‌و خێڵگەرادا، لەبنەڕەتدا، وانەی زانستی‌و پەروەردەیی‌و فێرکاری عالیی نەبوو ئەوەندەی موجامەلەی دەوڵەت بوو بۆ یەکخستنی نەتەوەو پێکهاتەکان، هەمانکات وانەیەکی ڕووکەشانە بوو بۆ ڕازیکردنی شەقام‌و بەنگکردنی خەڵک‌و شاردنەوەی دینی ڕاستەقینە لە100 ساڵی پێشوو لەسەردەمی مەلیک فەیسەڵی یەکەم‌و لەچوارچێوەی وەزارەتی مەعاریف‌و هەژموونی کۆڵۆنیالیزمی ئینگلیز، ئامانجەکە هاتەدی کە لێدان بوو لەڕۆحی بەرزی ئایینیی کۆمەڵگه‌و بەها پەروەردەیی‌و فیکریی‌و عەقائیدییەکان لەکۆمەڵگه‌ی کوردیی‌و عێراقییداو دورخستنەوەی ڕوگەو زانستە ئیسلامیەکانی وەک (المدارس الفقهية - أصول الفقه - القرآن - الحديث النبوي أو السنة النبوية - نحوصرف - البلاغة - التفسير والتأويل - العقيدة - التأريخ الاسلامية- مصادر التشريع).

 دواتر لەلایەن بەرەی قەومی‌و سۆشیالیستگەراکان‌و چەپ‌و لیبڕاڵەکانەوە، خراپتر وانەی ئیسلامی کەوتە پەراوێز تا سەردەمی عارفەکان‌و بەعسییەکان‌و شیعەی وەلائی‌و حەوزەکانیان‌و هەرلایەک بەجۆرێک خەڵکیان بەنج‌و مەستکرد بەوانەیەکی سادەی ڕوکەشی ئاینیی پەراوێزخراو کە هیچ خزمەتی بەپەروەردەی تاک‌و هۆشیاریی ئاینیی نەکرد.

لەبنەڕەتدا ئەو وانەیە لەسیستمی پەروەردەیی عێراقییدا وانەیەک نەبوو بۆ پێگەیاندنی زاناو داناو تاکی هۆشیارو ئیرشاداتی بەرزی ئاینیی‌و فەزیلەتی مرۆڤی باوەڕدار، بەڵکو درێژکراوەی گوتاری ناسیۆنالیزمی زاڵ‌و سەردەستی عەرەبیی بوو دژی بنەماو پرەنسیپە ڕەسەنەکانی خودی ئیسلام‌و لێدان لەپەیام‌و قوڵاییە ڕۆحیەکەی، کەچی دوای سەدەیەک زیاتر بزاوتە سونییە ئیسلامیەکان لەبری ڕەتکردنەوەی ئەوجۆرە وانە ئاینییە لاوازە بێکاریگەرەو گۆڕینی بەفۆڕمێکی دیکە، دێن شەڕە ڕوکەشەکە گەرم دەکەنەوەو باری سەرنج‌و فۆکەسی کۆمەڵگه‌ی دەخەنەسەر بەبێئەوەی بزانن شەڕی ڕاستەقینەی ئایین‌و باوەڕداریی‌و وانە بنەڕەتیەکە ئەوەنییە؟

پەروەردەی ئیسلامیی‌و ڕەوشتی بەرزی ئاینیی خەڵک، هیچکات وابەستە نەبووە بەوانەی پەروەردەی ئاینیی‌و ئیسلامیی ناو سیستمێکی وشک‌و قاڵبگرتووی کۆنی قوتابخانەکانەوە، زۆرجار ئەو وانە ئاینییانە جگەلەوەی مامۆستای پسپۆڕی خۆی نەبوە، هەمانکات خراوەتە کۆتاییەکانی دەوام‌و وانەی پێنجەم‌و شەشەم‌و هەندێکجار کراوەتە وانەی وەرزشی‌و هونەری‌و شاغیرو هەرگیز جێگای گرنگیپێدان نەبووە بۆ مامۆستاو قوتابی، قوتابیەکیش نەبوە لەمێژووی 100 ساڵەی وانەی پەروەردەی ئیسلامیدا بەمەسیحی‌و جولەکەو کەمایەتییە ئاینییەکانیشەوە دەرەجەی کەمی هێنابێت لەو وانەیە.

وانە ئاینیە تەقلیدیەکە ئەوەندە سادەیە زۆر کەمتر لەئینگلیزیی‌و عەرەبی‌و فیزیاو کیمیاو جەبرو هەندەسە، خوێندکاری فێری زانست‌و خوێندەواری کردوە کە زۆر نزیکە لەدۆخی سفرەوە. ئیتر بۆچی دەبێت ئەو فەوزایەی لەسەر دروستبکرێت لەکوردستان لەکاتێکدا دەزانین هیچ پارتێک بەهۆی نزیکیی هەڵبژاردنی ئایندەو کورسیەکانی پەرلەمانەوە ڕیسک ناکات‌و خۆی لەئیسلام ناکاتە دوژمن‌و بابەتێکی وا ناکاتە ماڵ بەسەر خۆیەوە، بەڵام گرنگە ئەوە بزانین، پەروەردەی تاکی کورد بۆ ئیسلام، ئەوەی کە پێیگەشتون‌و بەدەستیانهێناوە لەئیلهام‌و شەبەنگی جوانی زانست‌و بەها شەرعی‌و ئیسلامییەکان، وەک بڕواو ئیمان‌و تەریقەت‌و پابەندێتی دینیی‌و دەستگرتن بەپێنج پایەکەوە، هی ئەو وانە ڕوکەشەی ناو سیستمی مەعاریف‌و خوێندنگاکانەوە نییە، بەڵکو سەرچاوەکانی جۆراوجۆرن‌و بریتین لە؛

* هەبوونی زانایان‌و عاریفان‌و زاهیدان‌و ئەهلی تەریقەت‌و پێشەنگانی وەک مەولانا خالیدی نەقشبەندیی، کاک ئەحمەدی شێخ، مەلای گەورەی کۆیە، شێخ عه‌لی حسامەدینی باخە کۆن، شێخ عوسمانی سیراجەدینی تەوێڵە، شێخ عومەری زیائەدینی بیارە، شێخ محه‌مه‌دی خاڵ، مەلا عەبدولکەریمی مودەریس، مەلا محه‌مه‌دی ئیبن ئادەمی باڵەکی، شێخ ئیسماعیلی وڵیانی‌و قوتابخانەو حوجرەکان لەناو خەڵک‌و نزیک بەئێش‌و ئازارەکانیان، کە گرنگی خۆی هەبووە بۆ پێگەیاندن‌و هۆشیاریی ئاینیی.

* بونی تەکیەو خانەقاو حوجرەو مزگەوتەکان‌و فەزای سازی دەستکارینەکراوی ئاینی گوندەکان‌و کۆمەڵگای کۆنی کوردەواری‌و سروتە دینییەکان وەک مەولودنامەو قوربانیکردن‌و نەزرو زەکات‌و سەرفیترەو بەرات‌و گوێسەبانەو ناونانی منداڵ‌و فەریزەی حەج‌و جەژنەکان بەشێکی ترە لەسەرچاوەکانی گەیشتنی خەڵک بەپەروەردەی ئەخلاقبەرزی ئاینی.

حیزب‌و بزاوتی ئیسلامی کوردی دەبێت عەقڵانی تر بیربکەنەوەو شەڕی ئەو ڕووکەشسازییە نەکەن هەوڵبدەن مۆدێلەکە بگۆڕن بەباشتر، نەک بەرگری لەو سیستمە خراپەی پەروەردەی ئاینی بکەن، وانەی گەورە بۆ حیزبی ئیسلامی ئەو وانەیە نییە، ڕیفۆرمە لەگوتاری چەقبەستوویی ئاینیی‌و سیاسی‌و پەروەردەیی خۆیاندا، کاتێک پەیڕەوی ئایدۆلۆژیی حیزبی‌و دیسپلینەکانی وەک جێگرەوەی شەرع‌و تەریقەتەکان پەیدابوو، مزگەوتەکان بەجارێ چۆڵبوو بۆ کاری حیزبی‌و ڕێکخراوەیی‌و پەرلەمانی، حوجرە بوویە سەنتەر، میمبەر بوە سۆشیاڵ میدیا، ئەڵاهووئەکبەرو زیکرەکان گۆڕا بۆ لایک‌و کۆمێنت، بارەگا حیزبییەکان ئاوەدانکرایەوە لەسەر حسابی گومەزو نەزرگەکان، ناوەندەکانی ڕاهێنان‌و گەشەپێدانی مرۆیی‌و خولەکانی فێربوونی کۆمپیوتەرو زمان، خرایە جێگای زانستە شەرعیەکان‌و حوجرەو مزگەوت‌و تەکیەو خانەقا، ئەوانە بەجارێک زیانی گەورەی بەوانەی پەروەردەی ئاینیی گەیاندو لەنمرە یەکەوە ئاینیان خستە دوای دواوەی وانەکان. لەکاتێکدا ئاین دەبێت نمرە یەک بێت نەک حیزب‌و پەڕلەمان‌و حکومەت‌و گەشەپێدانی مرۆیی، وانەی پەروەردەی ئاینیش نابێت بۆ پرسی سیاسی‌و کورسی‌و پرۆسەی هەڵبژاردن بەکاربهێنرێت وەک پڕوپاگەندە.

ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی