عومەر مستەفا محەمەد

پێشكەوتنی كۆمەڵایەتی و ئابوری و تەكنەلۆژی لە زۆربەی كۆمەڵگا پێشكەوتوەكاندا دەگەڕێتەوە بۆ پێشكەوتنی سیستەمی پەروەردەی و پەرەپێدانی توانا و لێهاتوی چین و توێژە جیاوازەكانی ئەو كۆمەڵگایەی كە كاری تێدا دەكات . هەروەها دواكەوتوی بەشێكی زۆر لە كۆمەڵگاكان دەگەڕێتەوە بۆ دواكوتوی و نەگونجانی سیستەمی پەروەردە لەگەڵ گەشەسەندنی قۆناغەكە.

پەروەردە هۆکارێکی چارەنووسسازە بۆ بزوێنەری گەشەسەندنی کۆمەڵگا. ڕۆڵێکی بنەڕەتی دەگێڕێت لە داڕشتنی تاکەکان و تەیارکردنیان بەو لێهاتوویی و زانیارییە پێویستانەی کە پێویستن بۆ بەشداریکردنی چالاکانە لە کۆمەڵگادا. سیستەمێکی پەروەردەیی بەهێز گەشەسەندن و پێشکەوتنی بەردەوامی نەتەوەیەک مسۆگەر دەکات، چونکە بەهاکان بەهێز دەكات ، بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە پەروەردە دەکات و نەوەکانی داهاتوو بۆ ڕێگریەكانی ئەو جیهانە دینامیکییە ئامادە دەکات کە تێیدا دەژین.

سیستەمی پەروەردە وەک سەکۆیەک بۆ کۆمەڵایەتیبوون کاردەکات، تاکەکان دەتوانن کارلێک لەگەڵ هاوتەمەنەکانیان بکەن کە لە پاشخانی جۆراوجۆرەوە هاتوون. پەروەردە بە کۆکردنەوەی خوێندکاران لە پۆلێکدا، یەکگرتوویی کۆمەڵایەتی بەرەوپێش دەبات و بەربەستەکانی جیاکاری و پێشوەختەیی دەشکێنێت. لە ڕێگەی ئەزموونە پەروەردەییە هاوبەشەکانەوە، خوێندکاران تێگەیشتن و قبوڵکردنی لە کولتوور و ئایین و دیدگا جیاوازەکان پەرەپێدەدەن، ئەمەش کۆمەڵگەیەکی گشتگیرتر و هاوسەنگتر پەروەردە دەکات.
جگە لەوەش پەروەردە تاکەکان بەهێز دەکات بۆ پەرەپێدانی ئابووری، کارامەیی پێویستیان بۆ دابین دەکات بۆ بەشداریکردن لە کەرتە جیاوازەکانی ئابووریدا. پەروەردەیەکی باش خوێندکاران بە توانای مەعریفی و شارەزایی تەکنیکی و لێهاتوویی چارەسەرکردنی کێشەکان تەیار دەکات، ئەمەش وایان لێدەکات کە بە شێوەیەکی کاریگەر بەشداری لە گەشەکردنی پیشەسازییەکان بکەن. لە ئەنجامدا هێزی کاری خوێندەواری بەرز داهێنان دەباتە پێشەوە و بەرهەمهێنان بەرز دەکاتەوە و وەبەرهێنانی بیانی بۆ خۆی ڕادەکێشێت، بەمەش پێشکەوتنی ئابووری هان دەدات.

جگە لەوەشسیستەمی پەروەردە بیرکردنەوەی ڕەخنەیی و داهێنان پەروەردە دەکات، کە بۆ گەشەسەندنی کۆمەڵگا زۆر گرنگن. پەروەردە بە هاندانی خوێندکاران بۆ پرسیارکردن و شیکردنەوە و هەڵسەنگاندنی زانیارییەکان، توانای بڕیاردانی ئاگادارانە و چارەسەرکردنی کێشە ئاڵۆزەکانیان بەرز دەکاتەوە. هەروەها هەستکردن بە بەرپرسیارێتی پەروەردە دەکات و تاکەکان دەتوانن لە دەرەوەی ڕێگا كلاسیكیەكان  بیربکەنەوە، ئەمەش دەبێتە هۆی داهێنان و پێشکەوتن لە بوارە جیاوازەکانی وەک زانست، تەکنەلۆژیا و هونەردا.

جگە لەوەش، سیستەمی پەروەردە ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت لە بەهێزكردنی بەها ئەخلاقییەکان و پێشخستنی هاووڵاتیبوونی بەرپرسیار. لە ڕێگەی بەرنامەکانی پەروەردەی ئەخلاقی و ڕێنماییە ئەخلاقییەکانەوە، خوێندکاران گرنگی دەستپاکی و بەزەیی و بەرپرسیارێتی کۆمەڵایەتی فێر دەبن. ئەم بەهایانە بۆ گەشەپێدانی کۆمەڵگایەکی ئەخلاقی و دادپەروەرانە زۆر گرنگن، کە تاکەکان ماف و خۆشگوزەرانی ئەوانی دیکە بەرز بکەنەوە، بڕیاری ئاگادارانە دەدەن کە لەگەڵ چاکەی گشتیدا بگونجێت.

هەروەها پەروەردە وەک ئامرازێک بۆ چارەسەرکردنی نایەکسانی کۆمەڵایەتی و پڕکردنەوەی بۆشایی نێوان چینە جیاوازەکانی کۆمەڵگا کاردەکات. پەروەردە بە دابینکردنی دەرفەتی یەکسان بۆ پەروەردە، بەبێ گوێدانە پێشینەی کۆمەڵایەتی-ئابووری، ڕەگەز، یان نەتەوە، یارمەتی یەکسانکردنی گۆڕەپانی یاریکردن دەدات، کەمکردنەوەی نایەکسانی و پێشخستنی جووڵەی کۆمەڵایەتی. وەک ئامرازێکی بەهێز خۆی نیشان دەدات بۆ شکاندنی سووڕی هەژاری و بەهێزکردنی کۆمەڵگا پەراوێزخراوەکان، دەستەبەرکردنی کۆمەڵگایەکی دادپەروەر و گشتگیر.

سەرەڕای ئەوەش، سیستەمی پەروەردە پاراستن و پێزانینی کولتووری پەروەردە دەکات، میرات و نەریتەکانی نەتەوەیەک بەهێز دەکات. پەروەردە لە ڕێگەی خستنەڕووی خوێندنی کولتووری و پرۆگرامی هونەری لە پرۆگرامی خوێندندا، فێرخوازەکان دەتوانن لە ناسنامەی کولتووری خۆیان تێبگەن و بەهایان پێبدەن، هەروەها قەدرزانین و ڕێز لە هەمەجۆریی ئەوانی دیکە بگرن. ئەمەش یەکگرتوویی کۆمەڵایەتی و هاوئاهەنگی لە نێوان تاکەکانی پاشخانی کولتووری جیاوازدا بەرەوپێش دەبات، کۆمەڵگا بە گشتی دەوڵەمەند دەکات.
لە لایەكترەوە پەروەردە هاندەری فێربوونی تەواوی ژیان و گەشەپێدانی کەسییە. تاکەکان بە کارامەیی ژیانی بنەڕەتی وەک پەیوەندیکردن، چارەسەرکردنی کێشەکان و گونجاندن، کە لە گەشتکردن بە دیمەنە جیهانییە هەمیشە پەرەسەندووەکاندا تەیار دەکات. پەروەردە بە پەروەردەکردنی خۆشەویستی بۆ فێربوون دڵنیای دەدات لەوەی تاکەکان بە درێژایی ژیانیان بەردەوام دەبن لە گەشەکردنی فیکری و کەسی و پیشەیی، بەمەش بەشداری لە گەشەسەندنی بەردەوامی کۆمەڵگادا دەکات.

جگە لەوەش پەروەردە وەک پاڵنەرێك كار دەكات بۆ گەشەسەندنی سیاسی و گۆڕانکاری کۆمەڵایەتی کاردەکات. پەروەردە بە دابینکردنی زانیاری لەسەر بنەماکانی دیموکراسی و مافەکانی مرۆڤ و بەرپرسیارێتییە مەدەنییەکان بۆ تاکەکان، خەڵک بەهێز دەکات بۆ ئەوەی چالاکانە بەشداری پرۆسەی دیموکراسی بکەن. ئەو کەسانەی کە بە خوێندەواری سیاسی تەیارکراون، ئەگەری زیاتریان هەیە بەشداری لە حوکمڕانیدا بکەن و بەشداری لە داڕشتنی سیاسەتدا بکەن و مافە دیموکراسیەکانیان بەکاربهێنن، لە کۆتاییدا دەبێتە هۆی هاوڵاتییەکی سەرقاڵتر و بەهێزتر.

بەتێڕوانینێكی تازە سیستەمێکی پەروەردەیی کە بە باشی کاردەکات، گەشەپێدانی بەردەوام بەرەوپێش دەبات لە ڕێگەی چاندنی هۆشیاری و بەرپرسیارێتی ژینگەیی. بە تێکەڵکردنی پەروەردەی ژینگەیی لە گەڵ بابەتە جیاوازەكان، خوێندکاران فێردەبن دەربارەی گرنگی پاراستنی سەرچاوە سروشتییەکان، کەمکردنەوەی گۆڕانی کەشوهەوا، چاندنی ڕۆحی دۆستایەتی لەگەڵ ژینگە.

لە کۆتاییدا دەڵێین سیستەمی پەروەردە ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە گەشەپێدانی کۆمەڵگادا. تاکەکان بە کۆمەڵایەتی دەکات، دەرفەتی ئابووری دەڕەخسێنێت، بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە پەروەردە دەکات، بەها ئەخلاقییەکان پەروەردە دەکات، نایەکسانی کۆمەڵایەتی کەم دەکاتەوە.

ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی