دانا مەنمی

بەدرێژایی مێژوو دەسەڵاتدارێتی لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەسەڵات بۆ فەرمانڕەوایەكی تاكەكەس بووە، تەنها یەك كەس ئازادو خاوەن دەسەڵات بووە، ئەو تاكە كەسە كە خاوەنی دەسەڵات‌و ئازادی بووە لەسنوری خێزاندا باوك‌و لەخێڵدا سەرۆك خێڵ‌و لەعەشیرەت‌و هۆزیشدا  سەرۆك هۆزو عەشیرەت، لەدەوڵەتیشدا تەنها سەرۆكی دەوڵەت ئازادو خاوەن دەسەڵات بون، زۆرینەی دەوڵەتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەسەر بنەمای خێڵ‌و بنەماڵەیی دروستبوون‌و دەسەڵاتەكەشیان لەسەر بنەمای زەبرو زەنگ بونیادناوە، كەمتر مومارەسەی دیموكراسیان كردوەو زیاتر هەوڵیانداوە كۆمەڵگا كۆنترۆڵبكەن .

فەرمانڕەوای كوردی بەدرێژایی مێژوو فەرمانڕەوایەتییەكی خێڵایەتی لاوازو بێ توانا بوە، ئەو دەسەڵاتەیشی كە مۆركێكی خێڵایەتی پێوەبووەو زیاتر لەڕێگەی زەبرو زەنگەوە هەوڵی سەپاندنیداوە هیچ یاسایەك لەناو سیستەمی خێڵایەتی كوردیدا بۆ فەرمانڕەوایی نەبووە كە سیستەمی ژیان ڕێكبخات، سەرۆك خێڵ تەنها فەرمانیكردووە ئەندامانی خێڵیش بەناچاری قبوڵیانكردووە.

هیگڵ دەڵێت: دەوڵەت ڕۆحی ڕەهای كۆمەڵگایە، ئەگەر سەرنجی زەمینەی كۆمەڵایەتی‌و مێژویی كۆنەستی تاكی كوردو كۆمەڵگای كوردی بدەین، بۆمان دەردەكەوێت كە ڕۆحی كۆمەڵگای كوردی نەیتوانیوە بگاتە ئاستی بڵندبوون، هۆكاری نەگەیشتنی رۆحی كۆمەڵگای كوردی بەبڵندبوون ئەوەبووە كە سەركوتكراوەو ئازادی خۆی لەدەستداوە، بنەمای سەرەكی باڵابوونی رۆحی كۆمەڵگاش بەپێی چەمكی هیگڵ، بۆ دروستبوونی دەوڵەت باڵابوونی رۆحە، ئازادی تاكە حاڵەتە كە رۆحی كۆمەڵگا گوزارشت لەخۆی دەكات‌و دەوڵەتی تێدا فۆرمۆلە بكات .

بەڵام ماركس بزوێنەری دەوڵەت دەبەستێتەوە بەكێشەی چینایەتی‌و فاكتەری ئابوری، لای هیگڵ بزوێنەر دەبەستێتەوە بەباڵابونی رۆحەوە، ماركس مێژوی مرۆڤایەتی بەمێژوی ململانێی نێوان چینەكان دادەنێت‌و پێیوایە خەباتی چینایەتی خەباتە لەپێناو گەیشتن بەدەسەڵات كە بەپێی فەلسەفەیەك كۆتایی بەزەبرو زەنگ‌و چەوساندنەوە دەهێنرێت، لەڕوانگەی ماركسەوە تەنها چینی پرۆلیتاریا هەڵگری رۆحی ڕەهای كۆمەڵگایە بەدیدە هیگڵییەكە، لەم ڕوانگەیەوە ئەگەر سەرنجی كۆمەڵگای كوردی بدەین كێشەی كورد ئەوەیە نەچووەتە ناو ململانێی چینایەتییەوە چینێك بەرامبەر چینێكی تر لەسەنگەردا نییە، خەباتی  كوردیش لەبری خەباتی چینایەتی خەباتی ڕزگاری نەتەوەییە، لەلایەكی تر تائێستا سەرخانی كۆمەڵگای كوردی بریتییە لەئایدۆلۆژیای پاراستنی بەرژەوەندییەكانی خێڵ‌و خێڵچێتی .

كۆماری ئەفلاتون باس لەجۆرێك لەسیستەمی بەڕێوەبردن دەكات كە بەپێی یاسایەكی تایبەت بۆ كۆمارەكەی لەسەدەی چواری پێش زاییندا پێ لەسەر عەدالەتی كۆمەڵایەتی دادەگرێت‌و دەیكاتە پێوەری سەرەكی بۆ سەركەوتن، فارابیش وەكو بیرمەندێكی ئیسلامی بنەمای كۆمەڵایەتی دەكاتە بزوێنەری دروستبوونی دەوڵەت، باس لەجۆرێك هاریكاری دەستەجەمعی لەنێوان تاك‌و كۆمەڵگا دەكات كە مرۆڤ بۆ ئەوە دروستبووە پێكەوە بژی‌و دەوڵەتیش كاری ئیداریی‌و سیاسییەكانی كۆمەڵگا بەڕێوەدەبات، ئیمامی غەزالیش هەمان دیدو تێڕوانینی فارابی هەیەو بۆچونى وایە هاریكاری‌و پەیوەندی كۆمەڵایەتی بەهێز پێویستەو ئەم كاریكارییە دەكاتە پێوەر بۆ باڵابونی رۆحی كۆمەڵگا، بەڵام دەوڵه‌ت وەكو پێكهاتەیەكی ئۆرگانی سەیردەكات .

لەكۆمەڵگای كوردیدا ستراتیژی خێڵ‌و ستراتیژی حیزب كار بۆ مانەوەی یەكتردەكەن‌و لەزۆر ڕووەوە لەیەكتر دەچن هەر ئەوەش هۆكارە كە زیاتر سیاسەت وەك چەمكێكی زانستی سیفەتی خێڵایەتی وەربگرێت‌و حیزبیش ببیتە ماڵێك بۆ كۆكردنەوەی ئەندامانی خێڵ كە لەسنوری خێزانەوە بۆ سنوری بنەماڵەو خێڵ بكشێت، بێگومان حیزبە كوردییەكان لەڕاستەوە بۆ چەپ لەعەلمانییەوە بۆ ئیسلامی هەڵگری هەمان عەقڵ‌و ستراتیژو ئایدۆلۆژیاو فیكرەی خێڵایەتییە، هێشتا قسەو بڕیاری ئاغاو شێخ‌و بەگ، شانبەشانی بڕیاری حیزب دەوریان هەیەو لەسنوری خۆیاندا یاساو ڕیساو بڕیاری گرنگن بۆ ئەندامانی خێڵ .

خۆ ئەگەر بمانەوێت دیدو ڕوانینی بیرمەندو فەیلەسوف‌و كۆمەڵناسان وەربگرین، ئەوە گەلێك دیدو ڕوانینی جیاوازو لێكچومان بەدەستدەكەوێت، دەشێ كورد نەیتوانی بێت هۆیەكانی زاتی خۆی ڕێكبخات‌و بونیادی كۆمەڵایەتی‌و كلتوری خۆی بنێت، كورد وەكو كۆمەڵگایەكی ڕۆژهەڵاتی نەیتوانیوە لەكۆنەستی خۆیدا سیستەمی خێڵ تێپەڕێنێت  پەیوەندییەكانی خوێن‌و خزمایەتی‌و نەسەب‌و دابونەریتەكان رەنگدانەوەی نەرێنیان لەسەر ژیانی كۆمەڵایەتی‌و سیاسی‌و ئیداریی بەجێهێشتوە، كۆمەڵگای كوردی نە بەپێی چەمكی هیگڵی ‌و نە شێوازو چەمكی ماركسی‌و نە لەڕێگەی پەیامی ئایین‌و تیۆرەكانی فارابی‌و غەزالی‌و ئیبن خەلدون نەیتوانیووە دەروازەیەكی نوێ بۆ گەیشتن بەئاستی دەوڵەت بدۆزێتەوە، دواجار بەپێی تێۆری هیگڵ ئەگەر مێژوو نیشاندانی رۆح بێت، ئەوا گەوهەری رۆحیش ئازادی‌و سەربەستییەو بەبێ هەبون‌و بەرەو پێشچونی ئازادی مرۆڤەكان‌و گەشەی كۆمەڵایەتی ئامانجە مێژووییەكان ناگاتە ئەنجام.

بەگشتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەجوغزێكی داڕخراودایە لەڕووی بەرەو پێشچوون‌و گۆڕینی ژیانی كۆمەڵایەتی كۆمەڵگا، كۆمەڵگای كوردیش ئەو پانتاییە جوگرافییە فراوانەیە كە پێكهاتوە لەمێژوی خێڵ‌و خێڵی بێ مێژوو كۆمەڵگایەكی تێكەڵ‌و پێكەڵەو یاسای هەر من هەم‌و كەسی تر نییە! بۆ ئەوەی  من هەبم پێویستە كەسی تر نەبێت! كاردەكات.

ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی