لەعێراقی نوێدا، ڕۆژ لەدوای ڕۆژ، قەیرانە ئابوریو کۆمەڵایەتیو سیاسییەکان، بەردەوام لەهەڵکشاندان، بەبێئەوەی هەوڵێک هەبێت بۆ چارەسەرکردنیان، هەر دیاردەیەو سەرهەڵدەداتئ زیاتر کۆمەڵگا تووشی داڕمانو لێکترازان دەکات.
هەژاری، وەک دەردێکی ئابوریو کۆمەڵایەتی، بەرۆکی ژیانی نزیکەی یەک لەسەر چواری دانیشتوانی عێراقی گرتووە، ساڵ لەدوای ساڵ، ڕێژەکە بەرزتردەبێتەوە.
لەساڵی (2020)داو لەپاش سەرهەڵدانی کۆرۆنا ڤایرۆسو ڕاگەیاندنی قەدەغەی هاتوچۆ، لەسەرجەم شارو شارۆچکەکانی عێراقدا، دەرئەنجامی خۆپاراستن لەڤایرۆسەکە، کۆمەڵگای عێراقی تووشی دەردێکی بێ دەرمان بوویەوە کە ئەویش بێکارییە.
ڕێژەی بێکاری لەعێراقدا، بەرزبوەتەوە بۆ نزیکەی (40%)ی دەستی کاری کۆمەڵگا، ئەمەش بوو بەهۆی زیادبوونی ڕێژەی هەژاری.
بەپێی ئامارەکان ڕێژەی هەژاری بەتێکڕا نزیکبووەتەوە لە(31.6%)ی دانیشتوان، واتە نزیکەی (11 ملیۆنو 400 هەزار) کەس لەعێراقدا لەژێر هێڵی هەژارییەوە دەژین، لەهەندێ پارێزگای باشوردا (50%)تێپەڕاندووە.
لەم چەند خاڵەدا هۆکارە سەرەکییەکان، بەکورتی دەستنیشاندەکەین:
یەکەم: سەرهەڵدانی کۆرۆناڤایرۆسو لێکەوتەکانی، قەدەغەی هاتوچۆو ڕاوەستانی جموجوڵی بازرگانی نێوان شارو پارێزگاکان، بێکاربونی ڕێژەیەکی بەرزی کارکەران لەکاری تایبەتو کۆمپانیاکانو کاروچالاکی ناوبازاڕەکان.
دوەم: دابەزینی نرخی نەوت لەبازارەکانی جیهاندا، بێگومان ئەمەش بەهۆی بڵاوبونەوەی کۆرۆنا ڤایرۆسەوە، نرخی بەرمیلی نەوت، بۆ کەمترین ئاستی جیهانی دابەزیو خواست تاڕادەی نەمان کەمبوویەوە، هەرئەمەش بوو بەهۆی کەمبونەوەی داهاتەکانی عێراقو دەرئەنجام داهاتی تاک بەڕێژەی (22%) دابەزیوە.
سێیەم: بوونی دیاردەی گەندەڵی لەزۆربەی جومگەکانی حکومڕانی دەوڵەتدا، بەجۆرێک هیچ کارێک بەبێ پێدانی بەرتیلو نەبوونی واستە، جێبەجێناکرێت.
بەپێی لێکۆڵینەوە نێودەوڵەتیەکان، عێراق لەڕیزبەندی گەندەڵترین وڵاتانی جیهاندایەو پلەی (12)ی گرتووە!
چوارەم: لەدوای ساڵی(2003)وە، هاتنەسەر حکومی سەرکردە عێراقیەکان، نزیکەی (365) ملیار دۆلار لەسەروەتو سامانی عێراق، دیارنەماوەو لەلایەن چینێکی سیاسی گەندەڵکارانەوە، بەفیڕۆدراوە.
پێنجەم: کێشمەکێشە سیاسیو ناکۆکییە مەزهەبیو تائیفییەکان، باری سەرشانی هاوڵاتیانی عێراقی، قورسترکردوە، سەرەڕای هەموو ئەو شەڕانەی بەهۆی گروپە توند ئاژووەکانەوە، ژێرخانی ئابوری عێراق، توشی خراپترین داڕمان بووەتەوە، بەجۆرێک نەبوونی خزمەتگوزارییە گشتییەکانی وەک کارەباو ئاوی خاوێن، بەڕێژەیەکی کەم دەگاتە دەست دانیشتوان، واقعی ژیانو گوزەرانی پارێزگاکانی ناوەڕاستو باشور سەلمێنەری ئەم ڕاستیەن.
شەشەم: دابەزاندنی بەهای دیناری عێراقی بەرامبەر دۆلاری ئەمەریکی، جارێکی تر بارگرانی سەرشانی چینی مامناوەندو هەژارانی قورستر کردوە، چونکە دینار لەدوای لەدەستدانی بەهاکەی بەڕێژەی (20%) توانای هێزی شت کڕینی زیاتر دادەبەزێت، لەگەڵ هەڵاوسانی بازاڕدا خواستو ئارەزوی هەژاران کەمتر دەکاتەوە، سەرئەنجام ناتوانرێت پێویستییەکان پڕبکرێنەوە، بەمەش ڕێژەی چینی هەژاران زیاتردەبێتو ژنانیش باجی قورسی ئەم بارودۆخە دەدەن.
لەلایەکی ترەوە، پشکی بودجەی سەربازییو ئاسایش لەعێراقدا زۆرترین بڕی بۆ تەرخاندەکرێت، بەجۆرێک زۆرترین بەشەبودجە، بۆ بەرگریو ناوخۆو حەشدی شەعبی تەرخاندەکرێت!
هەموو ئەمانەو چەندین هۆکاری تر، بوونەتە هۆی زیادبونی ڕێژەی هەژاری لەعێراقدا، بەپێی ڕاپۆرتە جیهانیەکان، ئایندەی عێراق زیاتر دژواتر دەبێت، جیاوازی چینایەتی، نێوان دەوڵەمەندو هەژاران، فراوانتر دەبێت، لەهەمانکاتدا ڕێژەی هەژاری نزیکدەبێتەوە لە(60% بۆ 70%)ی دانیشتوان!
خۆشبەختانە، تاڕادەیەک پارێزگاکانی هەرێم بەبەراورد بەپارێزگاکانی تر، ڕێژەیەکی کەمتری هەژاری تێدایە، بەڵام ئەمە مانای ئەوە نییە کە هەژاری لەهەرێم نییە، بەڵکو هەیەو ئەگەر بارودۆخی ئابوری، سیاسی، بەمشێوەیە بەردەوامبێت، ڕێژەی هەژاری لەهەرێمیش وەک ناوچەکانی تری عێراق، لەهەڵکشاندا دەبێت.
سەرکۆ یونس ـ ئابوریناس
ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی