پەڕلەمانی عێراق بودجەی پەسەند کرد
شینەکە بۆ کێ و بۆچی بوو؟

01/04/2021

کاروان حەمە ساڵح


دوێنێ پەڕلەمانی عێراق لە سەرەتای چارەکی یەکەمی ساڵدا، بودجەی 2021 ی پەسەند کرد، بەڵام ئامانج لەو هەنگاوە ڕۆتینیە، سوودمەندبوونی حکومەتی عێراق، پاشان هاوڵاتیانی باشور و ناوەڕاستی عێراق بوو بە گشتی، وە هەندێک لە ووڵاتانی دراوسێ لە ڕووی ئابوریەوە، وە هەندێکی تری جیهانی لە رووی سیاسیی و ئابورییەوە. لە پەراوێزیشدا سوودی جێگیری دەروونی و دارایی بازار بۆ هاوڵاتیانی هەرێمیش (گەر هەرێم پابەند بێت)! وە بۆ دەستەڵاتی هەرێمیش ڕزگاربونیان لە کۆت و بەندی یاسایی نەوت و پارەکەی و پاشان دەسکەوتنی فرسەتێک. 

چۆن و بۆ؟
پێش وەڵام و پێش ناوەڕۆک، با لەو ڕاستیەوە دەست پێ بکەین کە دوای هاتنی کۆرۆنا و دابەزینی بێ پێشینەی بەهای نەوت، عێراق کەوتە قورسترین زۆرانبازیی لەگەڵ قەیرانی دارایی و ئابوری و دواتر ناجێگیری زیاتری سیاسیی. دواتریش لەسەرەتای دزەکردنی ڕەشنووسی بودجە لە مانگی ١٢ ی ٢٠٢٠ و ئاشکرابوونی نیازی حکومەتی بەغداد بۆ دابەزاندنی نرخی دینار، دۆخی دارایی و ئابووری عێراق توشی شڵەژان بوو، ئەگەر چی بڕیارەکە جۆرێک لە ناچاریی بوو، وە پاشان لە ڕووی زانستیەوە، دواتر لایەنی ئەرێنی و نەرێنی دەرکەوت لەسەر جەستەی عێراق بە گشتی، (کە هەمووی پێشر ئاماژەی پێکراوە). بۆ هەموو ئەمە بودجەی عێراق و پەسەندکردنی، خاڵی یەکلاکەرەوەبوو بۆ لاسەنگ کردنی ئەو بڕیارە بە باریی ئیجابی بووندا . بۆیە بە ئامانجی ئەوەی تای تەرازووەکە پێچەوانەوە نەبێتەوە و ڕووە سلبیەکانی ئەو بڕیارە قەبەتر و زیاتر و قورستر نەبن و دۆخەکە لە دەست دەرنەچێت، تێپەڕاندنی بودجە و خستنە کاریی 130 تڕلیۆن دیناری عێراقی (89.65 ملیار دۆلار) بوویە گەورەترین ئامانج، بۆ ئەوەی دۆخی دارایی عێراق نەچێتەوە دۆخی "شلەژانی پێش بڕیارەکە و سەرەتای بڕیارەکە". چونکە بە پێی هەندێک ناوەندی جیهانیی، عێراق لە ماوەی 4 مانگی ڕابردوویەوە لە دوای بڕیاری بەرزکرنەوەی بەهای دۆلار، لە "چوار ڕووەوە" کە لە خوارەوە ئاماژەی پێدەکەم، لە شڵەژانی داراییەوە تاڕادەیەک چوویە قۆناغی  ئیستیقراریەی دارایی؛

یەکەم؛ بەو بڕیارە کورتهێنانی بودجەی کەمکردەوە.

دووەم؛ خەرجی حکومەتی بەغدادی کەمکردەوە.

سێهەم؛ ئیحتیاتی دارایی لە ئیفلاسبوون پاراست. (کە گەر ئەمە ڕووی بدایە گڵوڵەی دارایی و ئابوری عێراق دەکەوتە لێژیی و ئەستەم بوو بگیرێتەوە).

چوارەم؛ قەرزە کەڵەکەبووەکانی لەسەر کەمبوویەوە.

جا لێرەوە گەر بڕوانیە گرنگی تێپەڕاندنی بودجەی عێراق؛ تێپەراندی ئەو بودجەیە بوویە شەرعیەتدان بە دابەزاندنی بەهای دینار بۆ حکومەتی عێراق و جێگیرکردنی ئەو چوار کۆڵەکە داراییەی کە لە ڕووخان نزیک بووبویەوە (ئەگەر چی لە ڕووی دارایی و هێڵی ستراتیژیەوە، بۆ هاوڵاتیانی ناوەڕاست و باشووری عێراق لە داهاتوودا هاوشیوەی شمشیرێکی دوو سەرەیە، حکومەت باش بودجە بەگەر نەخات، ئەوا ئەو بڕیارە دەبێتە هەڕەشەی گەورەتر بۆ سەر دۆخی دارایی و تێچوونی ژیانی هاولاتیانی عێراق)

کەواتە راست و ڕەوان، تێپەڕاندنی بودجه بۆ ئەوە نەبووە کە مافی هەموو لایەک مسۆگەر بکرێت. کورد بە مافە داراییەکانی خۆی بگات، یان بەغداد دەستی بگاتە نەوتی هەرێم، نەخێر... بەڵکو بە تەداخولی ووڵاتانی ئیقلیمی و نێودەوڵەتیش (وە دانوستانی نێوخۆی خۆشیان)، هەموو کارەکە بۆ ئەوەبووە کە حکومەتی عێراق بودجەی بخرێتەوە بەردەست و ڕێگریەکان لاببرێن تا جوڵەی دارایی عێراق نەوەستێت. سەرئێشەی دارایی و بارگرانی دروست نەکات بۆ ووڵاتانی ئیقلیمی، وە نەبێتە جەستەیەکی مردارەوەبوو، بەڵکو وەک ڕابردوو، شیردەرێکی باش بێت بۆ تینوێتی بازاڕ و کار و ئابووری دراوسێکان و وولاتانی تر. وە لە ڕووی سیاسی و ئابووریشەوە ئاڵنگاریەکان ئاڵۆزتر نەبێت بۆ هەندێک لە ووڵاتانی بیانیی تر و ئەو چوار ئامانجەش کە باسکرا، نەبێتەوە بە خوری.

بۆ هەرێمیش کە ڕازیکراون (بە خۆشی بێت یان تۆبزی) کە هاوکار بن بۆ تێپەڕاندنی و پرکردنەوەی بۆشایی ئابووری و کەوتنەوەکاری جومگەکانی عێراق و نەگەڕانەوە بۆ دۆخی شڵەژاوی دارایی ٢٠٢٠، سوودەکەی تەنها ئەوەندەیە کە زیانیان نەکردووە‌‌. بۆگەڕێکی تر، دەرگایان بە کراوەیی بۆ هێڵرایەوە کە نەوت بفرۆشن و وە لە ئەگەری پابەندنەبوونیشیان، بێ سزای یاسایی قورس لێی دەربچن (ئەگەر چی بەغداد کارتی تری هەیە بۆ دروستکردنی گرفت بۆ هەرێم). لەپاڵ ئەمەشدا هاولاتیانی خۆشمان تەنها ئەوکاتە سوودمەند دەبن کە هەریم بودجەیە و ماددە و برگەکان، بکاتە فرسەتێک بۆ دروستکردنەوەی متمانە لە لایەکەوە لەگەڵ حکومەتی عێراق، لە لایەکی تریشەوە لەگەڵ هاوڵاتیانی ئەم هەرێمە بە ئامانجی ئەوەی تا ڕادەیەک  جێگیریی ئابووری بۆ هەرێم و جێگیریی دارایی و دەرونیش بۆ هاوڵاتیان فەراهەم بکات.

ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی