بەر لە ساڵێک ئەمە ناونیشانی وتارێکم بوو سەبارەت بە بریارەکانی دادگای باڵای فیدڕاڵی دەربارەی مەلەفی نەوت. ئەو کات زۆر هاورێ ، یار و نەیار، رەخنەی توندیان لێگرتم و وەک "سەرلێشێواو" ئەژماریان کردم.
بەڵام مەبەستەکەی من هیچ پەیوەندی بە رق و کینەی شەخسی وتۆڵەکردنەوە نەبوو لە پارتی و سەرۆکایەتیەکەی، یان پێموابوبێت بەغداد پاریس و لەندەن ە و دیموکراسی و ئازادی بۆ کوردستان دەهێنێت، نەخێر.
مەبەستی من لەو قسەیە بابەتێکی قوڵترە، ریشەیەکی مێژویی هەیە، پەیوەندی بە مێژوی کورد و دەوڵەتداری و مامەڵەکردن ە لەگەڵ دەستور و دامەزراوەکانی دەوڵەت.
حاشاهەڵنەگرە کوردستان خاوەنی هیچ ئەزمونێکی حوکمڕانی دورودرێژ نییە، هیچ بنەمایەکی دامەزراوە و دەستور ی نیە، کۆنترین مێژوی حوکمڕانی کوردستان لە ساڵی ۱۹۹۲ ەوە دەستپێدەکات، ئەویش کاتێک صەدام هەڵەیەکی ستراتیژی کرد و سەرجەم دامەزراوەکانی دەوڵەتی لە کوردستانی ئازاد بوو کشاندەوە.
هەڵبەت من ناڵێم کورد ئەزمونی نیە ، چونکە کورد وەک کەسایەتی بەشێکی گرنگ بوون لە شارستانیەتی میزۆپۆتامیا و دواتر شارستانیەتی ئیسلامی یەک لەدوای یەکەکان، بە ئێستاشەوە هەم
لە ئێران و هەم لە تورکیا چەندین کەسایەتی کورد لە پایە و پێگەی گرنگی ئەو دەوڵەتانە رۆڵ دەبینن.
بەڵام عەیبە نییە کە دانیپێدابنێین کە وکوردستان خاوەنی پاشخانێکی حوکمرانی دورودرێژ نییە تا بۆی بگەرێینەوە، یان وەک میرات پشتیپێببەستین.
عێراقیەکان دەتوانن پشتببەستن بە یاسا ودەستورێک کە لانیکەم ۱٠٠ تەمەنیانە، ئەمە تەنیا عێراقی مۆدێرن، ئەوان دەتوانن بگررێنەوە بۆ میراتی خەلافەتی عەباسی و خانەی حیکمەت، یان بگەرێنەوە بۆ شارستانیەتی میزۆپۆتامیا، هەربۆیە دوای کەمتر لە دوو ساڵ لە روخانی رژێمی بەعس عێراق دەتوانێت دەستورێکی مۆدێرن بنوسێتەوە و تێپەرێنێت، پەرلەمان و دادگا و دەسەڵاتی جێبەجێکردن دروستبکاتەوە، دامەزراوەکانی هەواڵگری و سەربازی دروستبکاتەوە کە بە فعلی دەزگای دەوڵەت بن.
لە بری پلەی سەربازی ساختە ببەخشنەوە بەسەر کەسە نزیکەکانی خۆیان، بە ناچاری ئەفسەرە باڵاکانی سەردەمی بەعسیان هێنایەوە، دادوەرەکان و پرۆفیسۆرەکانی سەردەمی بەعس یان هێنایەوە، چونکە وڵات بە ساختەکاری بنیات نانرێتەوە، بنیاتنانی دامەزراوەکان پێویستی بە ئەزمونی کەڵەکەبوی دەیان ساڵ هەیە.
لە دوای رۆشتنی هەر سەرۆک وەزیرێک هیچ کەس کۆشکی سەرۆکایەتی حکومەت و پەرلەمان و سەرۆکایەتی کۆمار لەگەڵ خۆی نابات، تەنانەت سەرۆک وەزیر و بەرپرسانی تری باڵا کە لەموڵکی دەوڵەتدا ماونەتەوە وەک میوان دەمێننەوە و نابێتە موڵکیان.
بەڵام ئێمە لە کوردستان لە ۱۹۹۲ ەوە نەبوینەتە خاوەنی دەستور، هەڵبژاردن بە میزاجی خۆمان دەکەین، ئەنجامی هەڵبژاردن شتێکی ئەوتۆ ناگۆرێت، دامەزراوەکانی دەوڵەت کاتین و بەهایان بەستراوە بە کەسەکانەوە.
هێشتا هیچ بینایەکمان نییە بۆ سەرۆکایەتی هەرێم، هێشتا هیچ کۆشکێکی حکومیمان نییە بۆ سەرۆکی حکومەت، نیازێک نییە هەواڵگری و سوپای نیشتیمانیمان هەبێت، هەرچەندە سیان لە پێنج دەوڵەتە زلهێزەکەی ئەنجومەنی ئاشایش لە پشتمانن تا سوپایەکی نیشتیمانیمان هەبێت، بەڵام هێزی خێڵەکی و بیرکردنەوەی ناوچەگەری بچوک رێگە نادات دامەزراوەی سەربازی نیشتیمانی دروست ببێت.
خاوەنی سیستمێکی موچەی شەفاف نین، پلەی سەربازی ئیمتیازی شەخسی و حزبی یە نەک ئەزمون و دەسکەوتی سەربازی. لە ساڵی ۱۹۹۲ ەوە پێشمەرگە خاوەنی لیستی موچە نییە، تەنانەت ئەوەی پێی دەڵێن کۆد تەنیا هێزەکانی (۷٠) هەیانە و هێزەکانی (۸٠) و زێرەڤانی کۆدیان لە وەزارەتی پێشمەرگەش نییە.
هیچ کەس نەیتوانی وردەکاری گرێبەستی کۆمپانیاکانی نەوتی هەرێم ئاشکرا بکات. وادەی دادوەر و ئەنجومەنی دادوەری تەواو دەبێت، بێ هیچ یاسایەک ماوەیان درێژ دەکرێتەوە.
دەزگای سەیر و سەمەرە دروست دەکرێت بێ بونی هیچ یاسایەک.
بەڵام ئەوە ماوەی دوو ساڵە بە هۆی فشارەکانی بەغداد ەوە وا فەرمانەبەرانی کوردستان دەبنە خاوەنی سیستمێکی موچەی جێگیر و بە بانکیکراو، پێشمەرگە وا لە وەرگرتنی موچە لە گوێنی دا رزگاری دەبێت و ئیدی وەک مرۆڤێکی مۆدێرن لە کاتی خۆی و بەکارتی بانکی موچە وەردەگرێت.
هەر بەهۆی هەنگاوەکانی بەغدادەوە چیتر ناتوانرێت وادەی پەرلەمان درێژبکرێتەوە و دەبێت هەڵبژاردن لە کاتی خۆی بکرێت، هەروەها کۆتای پێکهاتەکان ناتوانرێت تاکە حزبێک قۆرغیان بکات، چیتر بە بریاری حزبی ناتوانرێت ژمارەی دانیشتوانی شارێک بکرێتە دوو هێندە و شارێکی تر نەزۆک بکرێت.
هەر لە هەنگاوە گرنگەکان لە بەغداوە، ماوەیەکی نزیک دا بانق ە فیدڕاڵیەکان دەبنە دەرفەتی گرنگ بۆ موچەخۆرانی هەرێم و وەبەرهینەران، نەک چەند بانکێکی شەخسی بۆ دادۆشینی داهاتی گشتی و قۆرغکردنی دۆلار و دینار.
لە ئایندەیەکی نزیک دا خانەنشینانی کوردستان وەک تەواوی عێراق بە یاسایەکی نیشتیمانی مافی خۆیان وەردەگرن نەک بە میزاجی شەخسی.
لەسەروی هەموو ئەمانەوە ئیتر هاوڵاتیانی کوردستان دادگایەکی گرنگی وەک دادگای باڵای فیدڕاڵیان هەیە کە پەنای بۆ ببەن و کە هیچ زاتی پێشێلکردنی بریارەکانی ناکات.
ئەم هەنگاوانە بۆ ئەوە نییە پارتی یان هەر حزبێکی تری پێ سنوردار بکرێت، ئەوە بابەتێکی لاوەکی یە، بەڵکو "هەڵهاتنی خۆرەکە" لە بەغداوە ئەو هەنگاوانەیە کە دەبیتە هۆی بنیاتنانی دامەزراوە نیشتیمانیەکان، بونی سیستمێکی موچەی شەفاف و مۆدێرن، بونی هێزێکی پێشمەرگەی نیشتیمانی یەکگرتوو کە موچە و ئیمتیازەکانی لە دەوڵەت ەوە بێت، نەک شەخس و حزب. بۆ ئەوەیە دەزگاکانی زانیاری و پاراستن دەزگای هەوڵگری نیشتیمانی بن بۆ هەر کور و کچێکی کوردستانی بیەوێت لەودەزگایانە خزمەت بکات بێ رەچاوکردنی ئینتیمای حزبی و شەخسی.
هیچ دەوڵەوت و کیانێکی سیاسی لە بۆشایدا دروست نابێت، بەڵکو دەبێت سود لە ئەزمونی نزیک و دوری ناوچەکە و جیهان وەربگرین، عێراق یش خاوەنی هەردوو شارستانیەتی میزۆپۆتامیا و شارستانیەتی ئیسلامی (بەتایبەت عەباسییەکان) ە کە بۆ کوردستانیش گرنگە سودی لێ ببینین، چونکە حزب و شەخسەکان دەرۆن، بەڵام کوردستان ئەمێنێتەوە، ئەوەی ئێستا لە بەغداوە دەکرێت ئەگەر مەبەستەکەش ئەوە نەبێت، بۆ کوردستان دەرفەتێکی ئاڵتونی یە.
ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی