لەم چەند ڕۆژە لەمەوبەر و لەم بارودۆخەدا، زۆر باس لە کەسایەتی سەلاحەدینی ئەیووبی دەکرێ، کە باشتر وایە بۆ تێگەیشتن و زیاتر ئاشنابوون بە خودی کەسایەتی سوڵتان سەڵاحەدین و مێژووی ناڕۆشنی دەوڵەتی ئەیووبی گوزەر و ڕامانێک بەنێو لاپەرەکانی کتێبی سوڵتان سەلاحەدینی ئەیووبی وپرسی کوردبوون بکرێ کە لە نوسینی هاوڕێ بەرێز دکتۆر مەجید ساڵحە، کە لە (٣٢٩ )لاپەڕە و شەش بەش و سی و دوو فەسڵ پێکهاتووە. ناوەخن و ئیندێکسی هەر تەنها خوێندنەوەیەکی پرسی کەسێتی سوڵتان نیە، بەڵکو لەپاڵیدا توێژینەوەیەکە بۆ بابەت وپرسێکی گرنگی تێرمی (حەتمیەت- determinism)، چ حەتمیەتی مێژوویی یان زانستی یان مێژوویی، سەردەم وقۆناغێکی زۆر هەستیار و گرنکی دیرۆکی ئیسلام و کورد لە چوارچێوەیەکدا و دەستەڵاتی ئایینی "ئیسلام" لەلایەکی دیکەدا. واتە بوونی کەسێتی مێژوویی کورد بەستراوەتەوە بە مێژوویی ئیسلام لە سەردەمی سوڵتان سەلاحەدین. بە دیدێکی دیکە دەکرێ بڵێین لە لێکدانەوە و ڕوانینی ناوەڕۆکی ئەم بەرهەمە دەگەینە ئەو خاڵ وتەوەرەیە،کە کورد وئیسلام لە سەردەمی حکومڕانی سوڵتاندا، هەم جۆرێک لە یەکناگیری لە نێوان دوو هێڵی پێچەوانە لەیەکتر نزیک دەکاتەوە وئاوێتەی جۆرێک لە پرس وبابەتیان دەکات، کە پێش سوڵتان ودوایی سوڵتان نەبوون،ئەویش پرسی میللەتێکە بە ئاینێکی مەزنی وەک ئیسلام، واتە کورد وئیسلام. لە کاتێکدا هیچ کەسێکی تر نەبووە پێش سوڵتان بتوانێ لە دوو کیشووەردا جێی پەنجەی خۆی و قەڵەمڕەویی حکومڕانی خۆی بکێشێ. هەروەک بتوانێ ململانێ لەگەڵ هێزگەلێکی مەزهەبی وعەقیدەیی وتائیفی لەناوخۆیی ئەوسای ئیسلام بکات و شەڕ وجەنگی وململانێشی لەگەڵ دوو ئیمپراتۆریەتی ئەوسا لە ڕۆژهەڵات فارسەکان ولە ڕۆژئاواش ئەو دەستەڵاتە خاچئاژوویانەکاندا بکات.
دیرۆکی گەلان تەنها لە شوێنەوار و داب ونەریت و ونموونەی دەستەڵات وحکومڕانی و ئیمپراتۆریەتەکاندا خۆی نانوێنێ و نایتە نوسینەوە،ئەگەر کارەکتەر وکۆمەڵێک کارەکتەری بەهێز ڕۆڵیان نەبووبێ لە هاتنەکایەی ئەو مێژووە، کە زۆرجار ئەو کەسایەتیانە ڕۆڵی مێژوویی گەل ومیللەت ونەتەوەکانیان بەرجەستە کردووە، بەشێوەیەک ئەستەمە باسی مێژووی گەلانی ڕۆژئاوا و ڕۆژهەڵات بکرێ، کۆمەڵێک کارەکتەری سەرەکی باس نەکرێن وبە نموونەی باڵای دروستکردنی نەتەوە ناویان نەهێنرێ.
دەمانەوێ لە ستراکچەری خودی سوڵتان سەلاحەدین وپرسی کورددا، بپرسین ئایا کورد دەتوانێ لە سەلاحەدینەوە دەست بە نوسینەوەی مێژووی حەتمیەتی بوون و مانەوەی خۆی بکات؟ یان دەکرێ قۆناغەکانی پێش ئەم و دواتریش بکرێنە قۆناغ و وێستگەلێک بۆ ئیسپاتکردنی بوونی نەتەوەیی وپرسی نەتەوایەتی؟.
واتە دەبێ پرسی کورد وەک پرسێکی جەوهەری ناوچەکە، لە دوای سوڵتان سەلاحەدینەوە دەستپێدەکات و تا ئێستاش بوونی هەیە؟ یاخود نەخێر لەو مێژوودا پرسەکە دەچێتە ناو ئەو نەخشە جیهانی و ئیقلیمگیرییەی ئەوسەردەمەی سەڵاحەدین تێیدا دەرکەوت وشوێن پەنجەی خۆی و شوێن پێی گەلەکەی لەسەر نەخشەی سیاسی ئەوسەدەمە و چاخەدا نیشاندا و نەخشاند؟.
ئەوەی لەم نێوەندەدا لە بەش و پەرەگرافی ئەم بەرهەمەی دکتۆر مەجید دەردەکەوێ، نوسەر دەیەوێ بسەلمێنێ کە کورد خاوەن ئەو پیاوە مەزنەیە، کە دەکرێ لەگەڵ ئەو ڕەخنە و چەوتی و ناڕۆشنیەی لە بەشێکی دەستەڵاتی سوڵتان سەلاحەدینشدا هەبووە، جێی شانازی پێوەکردن و کارکردنە لەسەر میراتی مەعنەوی و حەتمیەتی مێژووی ئەو کەسایەتیە. بەڵام لە پاڵ ئەو هەوڵ وماندووبوونەش نوسەری بەرهەم کێشاویەتی، دەکرا زیاتر پشتی بەزانست و میتۆدی توێژینەوە مێژوویی و ئەکادیمیەکان بەستبا، تاکو ڕوون ئەو پرس وبابەتەی کاری لەسەر کردووە، گۆشەنیگای تێگەیشتنی خوێنەر بۆ ئەو بەرهەمە پەرش وبڵاو نەبا، لەبەر ئەوەی لێکۆڵینەوە وتوێژینەوەی مێژوویی بە یەکێک لە هەستیارترین و قورسترین توێژینەوەکان دائەنرێن و توێژەر ولێکوڵەر کار لەسەر ئەو پرس وبابەتانە دەکاتەوە کە چەندان ساڵ وهەندێجار سەدان ساڵ پێشتر هەندێ سەرچاوەیان لەسەر نوسراوە وهەیە ،کە ئەوانەش بۆ خۆیان جێی پرس و پرسیارن؟.
بەشێوەیەکی گشتی ئەم بەرهەمە بە یەکێک لەو بەرهەمانە دائەنرێ، کە دەکرێ خوێندنەوەیەکی تازە و ڕوونترمان هەبێ لەسەر خودی کەسایەتی سوڵتان و بنەماڵە و دەستەڵاتەکەی و لە داهاتوشدا کار لەسەر کورداندنی ئەو مێژووە بکەین، کە تاکو ئێستا نەمانتوانیوە کاری لەسەر بکەین.
کورداندنی مێژوو ، پرسێکی دیکەی هەموو ئەوانەیە کار لەسەر دیرۆک ومێژووی گەلەکەمان وگەلانی ڕۆژهەڵات دەکەن، کە دواجار بەشێکی مێژووی مرۆییە. بۆیە زۆر دروست وپێویست و ئاساییە، زیاتر کار لەسەر ئەوە بکرێ. چونکە حەتمیەتی مێژوویی لە فەلسەفە وزانستدا سەرتوپکی پرس وبابەتێکی گرنگە، بۆ مێژووش بەهەمانشێوەیە و زیاترە. هەر لە سەروبەندی خوێندنەوەی دیرۆکی کورد و پرسەکەی وپرسی کەسێتی ،پێویستیمان بە تێگەیشتن وخوێندنەوەی تێرمی (مێژووی چەمکناسی- التاریخ المفاهیمی- historical approach)هەیە بۆ ئەوەی سەرلەبەری (چەمکی مێژووی) خۆمان بە دیدێکی ڕەخنەیی و زانستی بخوێنینەوە، بەشێوەیەک هیچ قۆناغ وسەردەم گۆشەیەکی بەدوور نەگرین لەو جۆرە خوێندنەوەیە.
لەگەڵ دووبارە پێزانین و دەستخۆشی بۆ دکتۆر مەجید ساڵح وخەمخۆری ودڵسۆزی دەزگای جەمال عیرفان، با لە داهاتوودا ناوەندە ئەکادیمی و زانستی وکلتووریەکان زیاتر دەستکراوە بن لە توێژینەوە ولێکۆڵینەوە لەسەر دەستەڵاتی ئەیوبیەکان و سوڵتان سەلاحەدین، تاکو هیچ نەبێ بە قەد نوسەر وتوێژەرانی ڕۆژئاوایی ڕووی ڕاستەقینەی حکومڕانی ئەیوبیەکان و سەرکردەی مەزن سوڵتان سەلاحەدین بە قەڵەمی نوسەران وتوێژەرانی کورد بە نەوەکانمان زیاتر ئاشنا بکەین.
ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی