دەشتی جەمال

خولی شەشەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق جارێکی دیکە خراپبوونی قووڵی ناوەرۆکی سیستەمی سیاسی ئێستای ئاشکرا کرد. ئەوەی کە هێزەکانی بۆرژوازی بانگەشەیان دەکرد کە هەڵبژاردن پرۆسەیەکی دیموکراسی بێت و دەرفەت بدات بە هاووڵاتیان بۆ ئەوەی بە ئازادی نوێنەرەکانیان هەڵبژێرن، لەبری ئەوە گۆڕاوە بۆ شانۆیەکی تۆقاندن و توندوتیژی و دەستکاریکردن کە لەلایەن حزبە دەسەڵاتدارەکان و میلیشیا هاوپەیمانەکانیانەوە ڕێکخرا لە سەرانسەری عێراق و هەرێمی کوردستان، ئەو هێزانەی بانگەشەی نوێنەرایەتی خەڵك دەکەن، هەموو ئامرازێکی دەسەڵاتیان بۆ پاراستنی کۆنترۆڵی خۆیان جێگیر کردووەلە ژێر ئاڵای ناسیۆنالیزم و ئایین و تایفەگەریدا هەڵمەتێکی زۆرەملێ و ترس و پڕوپاگەندەیان بەڕێوەبردووە کە بۆ بێدەنگکردنی ناکۆکی و سەرکوتکردنی هەر دژایەتییەکی ڕاستەقینە داڕێژراوە.

کوشتنی کاندێکی سونەکان بەناوی سەفا ئەلمەشهەدانی، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای بەغدا و کاندیدی هاوپەیمانی سیادە، بووەتە هێمایەکی تاریکی مەترسییەکانی بەردەم کەسایەتییە ئۆپۆزسیۆنەکان کەلە ١٥ی ئۆکتۆبەر بەهۆی بۆمبێکی چەسپاو بە ئوتۆمیلەکەیەوە کوژرا، مردنەکەی توڕەیی و ترسی لێکەوتەوە، کوشتنی سەفا تەنها تاوانێك نییە، بەڵکو پەیامێکە ئەم سیستەمە پێمان دەڵێت ئەگەر رووبەڕووی بیتەوە، بێدەنگ دەکرێیت. هێزە دەسەڵاتدارەکان بە ترس و دورخستنەوە هەڕەشە و تیرۆر و بەخشینەوەی پارە کە لەقوتی هاوڵاتیان سەریەکیان خستوە، دەیانەوێت کورسیەکانی پەرلەمان وەربگرن.

هەڕەشەکردن لە کاندیدەکان و تەقەکردن لە بۆنەی بانگەشەکان و کۆکردنەوەی سیستماتیکی زانیاری کەسی لە هاوڵاتیان، هەڕەشەی نانبڕین بوونەتە ئامرازی باوی کۆنترۆڵکردنی سیاسی، ڕاپۆرتەکان لە سەرانسەری عێراق ئاماژە بە کڕین و فرۆشتنی بەربڵاوی کارتی دەنگدان دەکەن، کە لەلایەن کاندیدەکانی پەیوەست بە هێزەکانی دەسەڵاتدار و میلیشیاکانەوە ڕێکدەخرێت. بەشێک لەم کردەوانە واقعییەتی دیموکراسی باوە لەسیستەمی پەرلەمانی و هەڵبژرادندا، بەڵام ئەم ئاستە و ئەم شێواز و مامەڵە بەربڵاوە میلیشیاییە لەگەڵ هەڵبژاردندا، ناکۆکە بە هەڵبژاردنی باوی دنیای ئەم سەردەمە.

لەهەرێمی کوردستان  دۆخەکە باشتر نییە. دەسەڵاتداران سەرباری داسەپاندنی هەژاری و سەرکوتی سیاسی و خۆدەوڵەمەندکردن لەڕێگەی کۆنترۆڵکردنی داهاتی نەوت و بە قاچاخبردنی سەرچاوە ئابوورییەکانی هەرێمەوە، ئازادییە سیاسییەکان بەشێوەیەکی سیستماتیك سنووردارکراون، ڕەخنەگران و هەڵسوڕوان ڕووبەڕووی زیندانیکردن یان تۆقاندن دەبنەوە، ئەو ڕۆژنامەنووسانەی گەندەڵی ئاشکرا دەکەن، مەترسی دەستگیرکردن یان توندوتیژییان لەسەرە، هێزە ئەمنییەکان بە بیانووی “رێوشوێنی ئەمنی”، بەدواداچوون بۆ ماڵەکان و تۆمارکردنی زانیاری کەسی دەکەن، کرێکاران و ژینگەپارێزان، ڕاستەوخۆ هەڕەشەی دەرکردنیان لێدەکرێت ئەگەر ڕەتیبکەنەوە دەنگ بە لیستەکانی حزبە دەسەڵاتدارەکان بدەن.

ئەمانە ڕووداوی گۆشەگیر و تاك و تەراو بە ڕێکەوت نین، بەڵکو بەشێکن لە هەڵمەتێکی ڕێکخراو بۆ چەسپاندنی دەسەڵات لەڕێگەی ترس و وابەستەکردنەوە. وەهمی دیموکراسی ساڵانێکە هێزە دەسەڵاتدارەکان لە هەردوو عێراق و کوردستان بەرەوپێشی دەبەن و بانگەشەی ئەوە دەکەن کە گۆڕانکاری لەڕێگەی سندوقی دەنگدانەوە، لەڕێگەی "بەشداری" و "هەڵبژاردن" و "پەرلەمان"ەوە بەدی دەهێنرێت، بەڵام چ جۆرە دیموکراسییەك بوونی هەیە کاتێك خەڵك لەژێر هەڕەشەی لەدەستدانی بژێوی ژیان، ئازادی و تەنانەت سەلامەتی گیانیشیاندا دەنگ بدەن؟ واقیعەکە ئەوەیە کە ئەم هەڵبژاردنانە وەك ئامرازی کۆنترۆڵکردن کاردەکەن. ئەحزابی بۆرژوازی ئیسلامی و ناسیۆنالیستی ناوچەکە چەمکی دیموکراسییان کردووە بە ڕێوڕەسمێکی کۆن، ڕێوڕەسمێك کە شەرعیەت بە بەردەوامی ئیستغلالکردن و سەرکوتی خەڵک دەدەن. پڕوپاگەندەی “گۆڕانکاری لە ڕێگەی دەنگدانەوە” درۆیەکە کە بۆ سەرقاڵکردنی هاووڵاتیان لە سروشتی ڕاستەقینەی سیستەمەکە داڕێژراوە. هاوپەیمانییەکی گەندەڵی نوخبە سیاسییەکان و دامەزراوە ئایینییەکان و میلیشیا چەکدارەکان کە لە سەروەت و سامانی خەڵك دەخۆن، لەکاتێکدا خەڵك ناچار دەکەن بەرگەی برسێتی و بێکاری بگرێت و تووشی نائومێدی ببن.

ئەم فۆرمی دیموکراسییە تەنها فۆرمێکی شکڵیەو لەدوای لەشکرکێشی و داگیرکاری عێراق لە ساڵی ٢٠٠٣ لەلایەن ئەمریکا و هاوپەیمانەکانیەوە، بەسەر عێراقدا سەپێنراوە. بەپێی ئەو فۆرمە دیموکراسیە، عێراق لەژێرسایەی سیستەمێکی پەرلەمانیدا کاردەکات کە لەسەر بنەمای دابەشکردنی دەسەڵاتی تائیفی و قەومی و سیستەمی موحەساسە دامەزراوە، گوایە مەبەست لێی دەستەبەرکردنی فرەییە، کە لەڕاستیدا عێراقی بەرەو ویرانە بردوە و گەندەڵی و فەسادوکۆنترۆڵی نوخبەی چەسپاندووە.

عێراق و کوردستان ئەمڕۆ وەك نموونە وەستاون کە چۆن سیستەمە تاکڕەوەکان خۆیان لە بەرگی ئازادی و چاکسازیدا دەپۆشن،  هەوڵەکانی حیزبە زلهێزە دەسەڵاتدارەکان بۆ دەستکاریکردنی ئیرادەی خەڵك، بێبەریە لە هەموو ئایدیاڵێکی ئازادی و یەکسانی و دادپەروەری. خەبات بۆ ئایندەیەکی باشتر ناتوانێت پشت بەو دامەزراوانە ببەستێت کە لەسەر ساختەکاری و زۆرەملێ بنیات نراون. دەبێت لە خوارەوە بێت لە کرێکاران، گەنجان، ژنان و هەموو ئەوانەی کە لەژێر قورسایی ئەم دەسەڵاتە ستەمکارانەدا ئازاریان چەشتووە.  گۆڕانی ڕاستەقینە لە سندوقەکانی دەنگدانەوە نایەت کە گەندەڵکاران کۆنتڕۆڵی دەکەن، بەڵکو لە خەباتی ڕێکخراوەیی و پێکەوەیی بەکۆمەڵ و هاودەنگی و داواکاری بێچەواشەکاری بۆ ئازادی و یەکسانی و دادپەروەری کۆمەڵایەتییەوە دێت.

خەڵکی عێراق و کوردستان  شایستەی ئەوەنین لەناو ئەم چەواشەکارییەی دیموکراسیدا قەتیس بکرێن.  ئەوان شایەنی کەرامەت و ئاسایش و سیستەمێکی سیاسین کە خزمەت بە پێداویستییەکانیان بکات نەك بەرژەوەندی نوخبەی دەسەڵاتدار و میلیشیاکانیان. هەموو کردەوەیەکی ترساندن و هەر دەنگێکی دزراو و هەر دەنگێکی بێدەنگکراو، بیرخستنەوەیەکە کە ئاڵوگۆری ڕاستەقینە هەرگیز لەلایەن کەسانی دەسەڵاتدارەوە نابەخشرێت. دەبێت ئەو کەسانە سەربکەون کە ڕەتیدەکەنەوە ملکەچی ترسن، وەهمی هەڵبژاردن سەرەڕای ژمارەی پێوانەیی کاندیدەکان، بەڵام پێشبینی دەکرێت بەشێکی زۆر لە خەڵکی عێراق و کوردستان  بەهۆی ئەو بێهواییانەی سەبارەت بەکایەی هەڵبژرادن و پەرلەمان پەیدایانکردوە بایکۆتی هەڵبژاردنەکان بکەن.

ئەمڕۆ دەنگدەران لەبەردەم نوێنەرایەتییەکدا قەراریان بەستوە کە کێن ئەو هیزو قەوارە سیاسی و کاندیدانەی بەرنامەیەکیان پێیە کە لەڕوانگەی بەرژەوەندیەکانی کرێکاران، لاوان، ژنان و پێکهاتە پەراوێزخراوەکانەوە بەرنامەیە بۆ کۆمەڵێك لایەنی کەمی باشکردنی ژیانی هاوڵاتیان دەخاتە روو . پرسیارەکە ئەوەیە ئایە کاندیدێك یان قەوارەیەکی سیاسیی هەیە کە  شەڕی یاساو پرۆژە بڕیاریك بکات کە پاراستنی مافی کرێکاران و ئازادی ڕێکخستن بۆ گەرەنتیکردنی مافی کرێکاران بۆ پێکهێنانی یەکێتی کرێکاریی سەربەخۆ و ڕێکخستنی ئازاد و ناڕەزایەتی دەربڕین بەرامبەر بە ئیستغلالکردن بەبێ ترس لە دەرکردن یان زیندانیکردن بخاتە بەرنامەی خۆیەوە؟ تا کرێکاران لە  عێراق و کوردستان ڕووبەڕووی گرێبەستی نادادپەروەرانە و بێ مووچەیی و بارودۆخی سەختی ژیان نەبنەوە و کرێکاران بۆ بەرگریکردن لە هەقدەست و کەرامەتیان، بپارێزن ؟ یاسایەکی گشتگیری خزمەتگوازری کۆمەڵایەتی کە گەرەنتی بیمە کۆمەڵایەتیەکان و داهاتێکی شایستەی چاودێری تەندروستی و خانەنشینی، بێکاری بۆ هەموو هاوڵاتییەك لە چوارچێوەی ستانداردە نێودەوڵەتییەکان جێبەجێ بکات و تێپەڕێنێت، کەبە ملیۆنان لە خەڵکی عێراقی بەبێ پاراستنی کۆمەڵایەتی دەژین.

لەناو ئەو هەموو فەزای ترساندن و دەنگ کڕین و .... تاد. کە هێزە میلیشیاکان دەیانەوێ بەناوی نوێنەرایەتی خەڵکەوە، دەنگ بۆ خۆیان کۆبکەنەوە و بەرژەوەندیەکانی خۆیان بەدی بهێنن و بەرجەستە بکەن، دەکرێ وێنایەك لەو کاندیدانە بدرێ کە دەتوانن خزمەت بە خەڵك بکەن و  جێگای پشتیوانی خەڵك بن ئەویش ئەوەیە کە:

 کاندیدێکی گونجاو: کە کار بۆگۆڕینی یاسای باری کەسی ساڵی ٢٠٢٤ بە یاسایەکی مەدەنی و ئینسانی کە مافەکانی ژنان و مناڵان بپارێزێت و کۆتایی بهێنیت بە یاسا جیاکارییەکان کە ئازادی ژنان لە هاوسەرگیری، جیابوونەوە، میرات و هەڵبژاردنی کەسیدا سنووردار دەکەن،لە شوێنی ئەوان یاسای باری کەسێتی مەدەنی کە گەرەنتی یەکسانی و ئازادی کەسی بکات. یاسایەك کە رێگابگرێ لەوەی ژنانی عێراق لەبەردەم یاسادا ڕووبەڕووی نایەکسانی ببنەوە،سیستەمێکی مەدەنی کە ژنان لە هاوسەرگیری زۆرەملێ و دادگای تائیفی و کۆنترۆڵی پیاوسالاری دەپارێزێت.
کاندیدی گونجاو: کەگەرەنتی  شەڕی دەرچونی پرۆژە یاسایەك بدات کە ئازادی ڕادەربڕین و ڕۆژنامەگەری و ناڕەزایەتی دەربڕین  کە مافی قسەکردن و نووسین و ڕێکخستن و ناڕەزایەتی دەربڕین بپارێزن بەبێ ترس لە دەستگیرکردن و توندوتیژی، هەڵسوڕاوان و ڕۆژنامەنووسان و خۆپیشاندەران نەکەونە بەردەوام هەڕەشە و بێدەنگ نەکرێن.

کاندیدی گونجاو: داکۆکیکارێك بێت لە مافەکانی مرۆڤ،  دژی سانسۆر و سەرکوت و تۆقاندنی میلیشیاکان بێت.
کاندیدێکی گونجاو: کە کار بۆ سیستەمێکی پەروەردە بۆ هەمووان و خوێندن بە بەخۆڕایی و ئیجباری بکات، هەروەها شەڕی پاڵپشتی دارایی بۆ زانکۆ و خوێندنە باڵاکان بکات کە بە ملیۆنان منداڵی عێراقی، بەتایبەتی لە ناوچە هەژار و گوندنشینەکان، دەستڕاگەیشتن بە خوێندن بێبەش دەکرێن، سیستەمی پەروەردەی دادپەروەرانە یەکسانی و دەرفەت بۆ نەوەکانی داهاتوو بنیات دەنێت.

کاندیدی گونجاو: کە ژیانی مرۆڤ بە نرخ دەزانێت و پشتگیری لە دادگاییکردنی دادپەروەرانە دەکات و کاردەکات بۆ چاکسازی لە سیستەمی دادپەروەری شکاوی عێراقدا، بەرگری لە یاسایەك بکات کە کۆتاییهێنان بە سزای لەسێدارەدان و زیندانی هەتاهەتایی بێت، یاسا توندەکانی سزادان بگۆڕن بە دادپەروەری مرۆڤانە و چاکسازی کە ڕێز لە کەرامەتی مرۆڤ بگرێت، بەهەزاران کەس لە ژێر دادگاییکردنی نادادپەروەرانە یان تۆمەتی سیاسی زیندانی دەکرێن یان لەسێدارە دەدرێن، کۆتاییهێنان بە سزای لەسێدارەدان هەنگاوێکە بەرەو کۆمەڵگایەکی دادپەروەر و شارستانی.

کاندیدی گونجاو.: کە بنیاتنانی دەوڵەتی عەلمانی غەیرە قەومی و غەیرە دینی داکۆکی لیدەکات. جیاکردنەوەی ئایین لە دەوڵەت و لە پەروەردەو فیرکردن بۆ دەستەبەرکردنی حوکمڕانی لەسەر بنەمای هاووڵاتیبوون نەك شوناسی تائیفی، کە چەند دەهەیە سیاسەتی تائیفی عێراقی دابەش کردووە و باجی قورسی ئەم سیاسەتەی داوە، دەوڵەتی عەلمانی کە بە یەکسانی مامەڵەی یاسایی لەگەڵ هەموو هاووڵاتیان دەکات.

کاندیدی گونجاو: کەسێک کە تائیفەگەری ڕەتدەکاتەوە و بۆ یەکڕیزی وەستاوە و بەها ئینسانی و مەدەنییەکان بەسەر کۆنترۆڵی ئایینیدا بەرەوپێش دەبات.
کاندێکی گونجاو: کە کار بۆ کۆتاییهێنان بە گەندەڵی و پاراستنی سامانی گشتی دەکات. بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی، وەستاندنی بەرزبوونەوەی نرخ، کۆتاییهێنان بە باجی ناڕەوا لەسەر هاوڵاتیان و دڵنیابوون لەوەی سامانی عێراق لەبری نوخبە سیاسییەکان خزمەت بە خۆشگوزەرانی گشتی دەکات . گەندەڵی ملیارەها دۆلار لە داهاتی نەوتی عێراق دەڕژێنێت لە کاتێکدا خەڵک بەدەست هەژاری و بێکارییەوە دەناڵێنن.

دەنگدەر دەتوانێت سەنگی مەحەك بێت بۆ دەنگدان بە کاندیدو قەوارەیەکی سیاسی کە شەڕی پلاتفورم و بەرنامەیەك بکات کە  سیاسەتێکی نوێ دەکات، سیاسەتێك کە خزمەت بە خەڵك بکات نەك حزبەکان، یەکسانی نەك ئیستغلالکردن،  داهاتووی عێراق پەیوەستە بە بوێری هاووڵاتیانیەوە بۆ هەڵبژاردنی کاندیدەکان کە لەبری هەژاران و کرێکاران و ژنان و گەنجان قسە بکەن نەك گەندەڵ و دەسەڵاتدارەکان.
٣٠/١٠/٢٠٢٥

ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی