سامانی وەستا بەکر

دروست کردنـی بڕیاری سیاسـی، گۆڕانکاری بنچینەی، چاکسازی گشتـی و ڕێفۆرمـی سەرتاسەری پێویستــی بە ئیـرادەی هەمووان یان لایەنـی کەم زۆرینەی ئیـرادەی هەمووان و حیـزبـی هاوچەرخـی تەواو عەیار دیموکراتـی هەیە، کە بڕوای بە خەباتـی پەرلەمانی هەبـێ و سیستمـی سیاسـی نوقسانـی نەبـێ لە دەستور و دەستاودەستکردنی ئاشتیانەی دەسەڵات، پەرلەمانیش کێڵگەیەکبـێ بۆ دەرخستن و پێهەڵاچوونـی توانای فیکری سیاسـی موحەنەکـی حیزبەکان.
وەرچەرخان لە دۆخێکـی ناجێگیرەوە بۆ دۆخێـکـی جێگیـر پێویستـی بە بڕیاری عەقڵانـی و هەلومەرجـی گونجاو و پایەی کۆمەڵایەتـی وشیار هەیە بەو واتایەی کە کۆمەڵگە هەر خۆی جێگیـری سیاسـی و ناجێگیـری ئەچەسپێنـێ ئەگەر بە هۆشیارییەوە بڕوانێتە بارودۆخەکە، چونکە لە نێوان وێستگەکانـی دوو هەڵبژاردنا ماوەیەک هەیە بۆ پێداچوونەوە، ئەو ماوەیە جەمسەرێـکـی لای ئەوانەن کە متمانەیان وەرگرتوەو حاکم و باڵا دەست و حوکمدارن و جەمسەرەکەی تریشـی لای ئەوانەیە کە دەنگـی تەواویان بەدەست نەهێناوە تا دەسەڵات بگرنە دەست.
گۆمەڵگەی چەلەنگ و هۆشیار ئەگەر لەکاتـی دەنگدانا دەنگ بە ئاڕاستەی بەرژەوەندییەکانـی خۆیان بەن نەک بەرژەوەندی حیزب، ئەوا  گرنگـی زانینـی نێوان ئەو دوو جەمسەرە یان وێستگەکانـی هەڵبژاردن وائەکات ئەوانەی براوەی هەڵبژاردن بوون و متمانەیەیان وەرگرتووە لەوە بگەن لە ئەو ماوەیەی لە پۆستەکانیانا  کارئەکەن، کاری باش و هەڵسوڕان و توانا و لێوەشاوەیـی سەنگـی مەحەکە بۆ مانەوەو بەردەوام بوون لە دەسەڵات و خەمـی یەکەمیان کاری باش کردن و چاکترکردنـی ژیانـی هاوڵاتـی ئەبـێ، بــەڵام هەرچـی جەمسەری دووەمە کە متمانەو دەنگـی تەواوی بەدەست نەهێناوە وەک ئۆپۆزسێۆن ئەبێتە باشترین ڕەقیب، بەم جۆرەش پایەکانـی دیموکراسـی و حوکمـی گەل ئەچەسپێت و گەشانەوەو ئاوەدانـی جێێەک بۆ پێچەوانەکەی ناهێڵێتەوە.
"دانکۆرت رۆستۆ" پێـی وایە سیستمـی دیموکراسـی بە چوار قۆناغا تێئەپەڕێ کە تێیدا وەرچەرخانـی دیموکراسـی ئەگەیەنێتە پنتەکانـی ڕاگیربوونەوە کە ئەونیش بریتین لە:
١.قۆناغـی دەستەبەربوونـی یەکێتـی نیشتمانـی، لەم قۆناغەدا ڕێکەوتنـی گشتـی نییە بەڵکو شوناسێکـی سیاسـی هاوبەش پێکیەت لەلایەن زۆرینەوە.
٢.قۆناغی ئامادەیـی کۆمەڵگا (اعداد)          
"Preparatory phays"
بەمانای ئەوەی وڵات لەم حاڵەتەیا بە قۆناغی ململانێـی دوورو درێژو یەکلانەبوونەوەیا تێئەپەڕێ و دیموکراسـی لە مناڵانـی ململانـێ و تەنانەت جاری وا هەیە توندوتیژیشا لە دایک ئەبـێ نەک بەرهەمـی پەرەسەندنی ئاشتینـێ.
٣.قۆناغی بڕیاردان 
"Decision phays"
لەم قۆناغەیا لایەنە ناکۆکەنا بڕیار لەسەر ئەوە ئەیەن کە چارەسەرێک و بنەمای دیموکراسـی پەسەند بکەن کە تیایا هەمووان مافـی بەشداری کردنیان پـێ بدرێ لە کۆمەڵگای سیاسیـا.
٤.قۆناغی ڕاهاتن "التعود"
"Habituation phyas”
لەم قۆناغەیا کە لایەنەکان بڕیاریانیاوە دیموکراسـی پەسەند بکەن بـێ ئەوەی قەناعەتیان هەبـێ یان بـێ ئەوەی ململانێکانیان کۆتای پـێ هێنابـێ بەڵام بۆ نەوە "جیل"ی دوای ئەوان ئەم جۆرە پێکەوە ژیانە ئەبێتە قەناعەت و بەمەش دیموکراسـی خۆی ڕاگرو جێگیرئەکا ئەمەش بە "لـبـرنـة"ی سیاسـی واتە بە لیبرالیزەکردنـی پرۆسەی سیاسـی لە قەڵەم ئەیرێ.

مەخابن پاش ٣٤ ساڵ لە ئەزموونی بەناو دیموکراسی بەڵام نە دەسەڵاتێکی خەمخۆر و ڕەشید، نە ئۆپۆسزیۆنێکی ڕەقیب و نابەرژەوەندیخواز و نە کۆمەڵگەیەکی هۆشیار کە پاداشت و ستیاشی حیزب و لایەنی خاون بەڵێن و خزمەتکاری ڕاستەقینەی کۆمەڵکە بکات یان بەدواداچوون بۆ کارو بەڵێنەکانی لایەنکان بکا و حیزب و لایەنی کەمتەرخم سزابات لەڕێێ سندوقی دەنگەدانەوە.
نەنگییە زۆرینەی هەرە زۆری کۆمەڵگەیەک لەماوەی ٣٤ ساڵ بەناو ئەزموونی دیموکراسی هەر بەهەمان ئاڕاستە دەنگبات و هەست و سۆزی حیزبایەتی و ئەقڵی خێل و بە ئایدۆلۆژیای گواستراوەی بەسەرچووی باو باپیران هەمان حیزب هەڵبژێرێتەوە وەک ئەوەی خۆی بوونی نەبێت و ئایدۆلۆژیای گواستراوەی باوانی بەشێکبن لە پێکهاتەو ئەندامنای جەستەی.
نەنگییە کە مرۆڤ ڕەش لە سپی و هەڵە لە ڕاست و خراپە لە چاکە جیانەکاتەوە، مەخابن ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی پێشووتر ئەو پەیامەیان گەیاندووە کە کۆمەڵگەی باشوری کوردستان تووشی دۆگما بووە و خۆی ڕادەستی ئەو سیستەمە ئارناشیزمە کردوەو باوڕێشی بە سیاسەتی فیوداڵیزمیش هێناوەو لای وایە سیاسەت ٢٢ لەسەر ٧و گۆڕانکاری لەسەرو دەسەڵاتی کۆمەڵگەوەیە و ئەبێ هەر خودی دەسەڵاتدار بەچاوێکی بەزەییەوە ئەرک بفەرمووێ و گۆڕانکاریی بکات ئەگەرچی زۆر کەمیشبێ یان فریادڕەسێ لە دەرەوەی بازنەکە گۆڕانکاری بکات وەک ئەوەی ئەمریکا کردی لە ئێراق.
باش و خراپ لە خودی کردەکەدا باش و خراپن، نەك لە بکەرەکەیا. لای ئێمە ئەم سەرەتا سادەیە تێکچووە بۆیە ناتوانین هێزی باش بەرهەم بهێنین و هەمیشە ململانێکانمان لەنێوان خراپ و خراپترایە! چونکە چیتر لە سیاسەتی ئێمەیا، ئەوە خراپ نیە کە خراپە، ئەوە خراپە کە فڵان لایەن ئەیکات! ئەوە باش نیە کە باشە، ئەوە باشە کە دژی فیسار لایەنە!
ئەمجۆرە لە سیاسەت کردن و دەنگدان بەم ئاڕاستەیە ئەوەی لێ ئەکەوێتەوە کە ٣٤ ساڵە لە باشور ئەگوزەرێ، سێ شار ی دەستەخوشک کران بە دوو زۆنی دژە یەک، حکومەتێک دروست بووە بۆئەوەی لای خەڵکی سەرکەوتنی حیزبەکەی پشانبات زۆنێک ئاوەدانەکاتەوە لەسەر حسابی خەڵکی سیڤیلی زۆنی ئەولا، لەملاش حیزبێک بۆ برەودان بە عینادی سیاسی زۆنێک لە زۆربەی خزمەتگوزارییەکان بێ بەشەکا بۆئەوەی بە خەڵک بڵێ ئەوە زۆنی ئەولایە سزاتان ئەیەن.
پرسیارەکە ئەوەیە، ئایا کامیان ڕاستەکەن؟
فەرموون لەسەر سندوقەکانی هەڵبژاردن وەڵامی ئەو ئەو پرسیارەبەنەوە، ئەگەر بۆ تەنها جارێکیشبێ دوور لە ئایدۆلۆژیای حیزبی و بە لەچاوگرتنی کارو کاردانەوە و خزمەتگوزارییەکانی ساڵانی ڕابردوو وە بە ئەنجام گەیاندنی بەڵێنەکانی هەڵبژرادنی هەر حیزبێک لە پێشووترا دەنگبەن.
بگۆڕێن، گۆڕانگاتی دروست بکەن و بیگۆڕن، پێتان ئاساییبێ کە تۆی هەڵگری ئایدۆلۆژیایەکی حیزبی لە هەڵبژردنا دەنگبەی بە حیزبی ڕکابەری حیزبەکەی خۆت، تۆ بەمە هاوکارەبی کە حیزبەکەت باشترکەی نەک پشتی تێکەی یان خیانەتی لێبکەی وەک ئەوەی لە کۆبوونەوە حیزبییەکانا پێیتان ئەوترێ.
مرۆڤ خۆی لە خۆیدا بونەوەرێکی سرکە و شەیدای ئازادییە، چونکە ئازادی کرۆکی بوونی ئادەمیزاد پێک ئەهێنێت. قایلبوونی مرۆڤ بە دەستەمۆی زادەی نائومێدی و ڕەنگدانەوەی ڕۆحێکی خەواڵووە، بەڵام ئەوەی مرۆڤ لە زیندەوەرەکانی دیکە جیا ئەکاتەوە، یاخیبوونە لە ستەم و ڕازی نەبوونە بەوەی شکۆی ژێرپێ بخرێت، ئەکرێ ڕەنگدانەوەی ئەو یاخیبوونەوە لەسەر سنووقەکانی دەنگدان ڕەنگباتەوە.

                                    ١٠-١١-٢٠٢٥                                      سوید-ستۆکهۆڵم

ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی