ئێران جگە لەڕووبەڕووبوونەوەی گەمارۆكانی ئەمریكا هیچ بژاردەیەكی لەبەردەم نییە

جیهان

18/11/2018‌ 1056 جار خوێندراوه‌ته‌وه

شارپرێس: لوقمان حاجی قادر
لەسایەی مكوڕبوونی ئیدارەكەی "دۆناڵد ترامپ"ی سەرۆكی ئەمریكا لەسەر‌ خنكاندنی ئێران ، تاران جگە لەبەرەنگاری بژاردەیەكی دیكەی بۆ نەماوەتەوە.

گریمانەی ئەوە هەیە لەگەڵ گەڕی دووەمی سزاكانی سەر ئێران، ئەو وڵاتە تووشی گەمارۆیەكی مەترسیدار بێت لە ئایندەدا ، هەر‌ بەلایەنی كەمەوە پێش تەواو بوونی سەرۆكایەتییەكەی "دۆناڵد ترامپ" لە كانوونی یەكەمی ساڵی 2021  ئەو مەترسییەی تووش . 

لەو ڕۆژەوە‌ش كە سزاكان سەپێنرانەوە"حسن ڕوحانی" سەرۆكی ئێران بە ئاڵینگارییەكی ڕوون و ئاشكرا ووتی كە "بەڵێنی شكاندنی دەدەین" و بەردەوامیش دەبین لە فرۆشتنی نەوت لە بازاڕەكانی جیهاندا.
 
لای خۆشییەوە واشنتۆن مكوڕە كە توندترین سزا بەسەر كۆماری ئیسلامی ئێراندا دەسەپێنێت بە هەڕەشەكردن بە سفركردنەوەی هەناردە نەوتییەكانی ئێران. تا ئێستاش ئەمریكا سەركەوتوو بووە. ئەگەر واشنتۆن بتوانی هەناردە نەوتییەكانی ئێرانیش سفر بكاتەوە ، ئەو كات ئێران تووشی تەنگژەیەكی ئابووری وێرانكەر دەبێت كە لێكەوتەی كۆمەلایەتی و سیاسیشی لێ پەیدادەبن‌. 

ئاڵینگاری گەمارۆكە 
ئێران‌ خاوەن ڕوح و ئەزموونە بۆ ئاڵێنگاری گەمارۆكە ، ئەمەش‌ بەهۆی ململانێی بەردەوامی بۆ ماوەی چەند "دەیە" یەك دژ بە سزا بەرفراوانە ئەمریكی و جیهانییەكان. مەترسیە گەورەكەی سەر ئێران ئەگەری دژایەتیكردنیەتی لە لایەن هەندێك هێزی دیكەیەوە دوای ئەوەی ئەمریكا ڕایگەیاند سنورێك‌ بۆ هەژموونی تاران لە ناوچەكە دادەنێت ، بەمەش دەكەوێتە ژێر فشاری ئەمریكا و هاوپەیمانە هەرێمییەكانی.

لێرەدا ڕێكخراوە میدیاییە نێودەوڵەتییەكان دەپرسن كە ئاخۆ ئەو سزایانە چەندە قورس و دڵڕەقانەن ، ڕاستییەكەش ئەوەیە سزاكان لە ڕووی كاریگەرییەوە بێهاوتان. بە تەنیشت كەرتە پەككەوتووەكانی "نەوت و پارەداركردن و گواستنەوەوه"‌ ، سزاكان نزیكەی "700 كەس و قەوارەی" ئێرانیش بە ئامانج دەگرن كە ڕۆڵێكی دیاریان هەبووە لە سەروژێركردنی سزاكانی پێشوو.

ئیدارەی ئۆباما لە ساڵی 2012  یەكلایەنە سزاكانی بەسەر ئێراندا سەپاندن كە تایبەتبوون بە وەستاندنی پرۆگرامە ئەتۆمییەكی ئێران و بەتایبەتیش پیتاندنی یۆرانیۆم ، ئەم سزایانە گشتگیربوون و فراوانتریش بوون لە سزاكانی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی . دوا سزاكانی ئیدارەی "تڕەمپ" لە دژی تاران جێی ڕەزامەندی هاوپەیمانەكانی واشنتۆن نییە وەك بەریتانیا ، ئەمە جگە لەوەی كۆمەڵگای نێودەوڵەتیش لاگیری ناكەن.

"سیرگی لاڤروڤ"ی وەزیری دەرەوەی ڕوسیا جەختی لەوە كردووە كە دڵەڕاوكێیەكی نێودەوڵەتی بەر‌فراوان سەبارەت بە پلان و نیازەكانی ئەمریكا لە گۆڕێدان ، زووبەزووش ناڕەزایی خۆی بەرامبەر سزاكان دەربڕی و بەوە وەسفی كردن كە "هەرگیزاو هەگیز شەر‌عی نین" و جێگەی نائومێدین. بەو پێەی مێژووی سزاكانی سەر ئێران دەگەڕێتەوە بۆ 40 ساڵ لەمەوبەر ، بۆیە خاوەنی ئەزموونێكی بەرفراوانە لە قورتوقولاپ و خۆدزینەوە لەو سزایانە لە ڕێگەی قۆزتنەوەی كونوكەلەبەرەكان و دروستكردنی پانتاییەك كە گەمەی تێدا بكات. هەر بە ڕاستیش وایە ، چونكە ڕاپۆرت هەن دەڵین ئێران"گوێزەرەوە دیوەكان" بەكاردێنێت بۆ "هەناردەكردنی نەوت بۆ كڕیارەكانی" . بێگومان ئەو هەوڵەكانی خۆشی پەرەپێ دەدات تا ئەو كاتەی مۆڵەتی" ڕیگەپێدانە كاتییەكان" كە 180 ڕۆژە تەواو دەبن كە ئیدارەی "تڕەمپ" بە 8 ووڵاتی بەخشیووه لەوانەش چین و كۆریا و یابان و هندستان...هتد.  

خۆ ئەگەر ئێران بشتوانێت نەوت بە نرخێكی گونجا لە بازاڕەكاندا بفرۆشێت ، هێشتا ئاڵینگارییەكی گەورەكەی دێتەپێش كە چۆنییەتی وەرگرتنی پارەی نەوتەكە و ئاڵوگۆڕكردنیەتی. ئەمریكا فشاری زۆریشی خستۆتەسەر  سیستەمی پێدانی نێودەوڵەتی (سویفت) لە بەلجیكا بۆ وەستاندنی هەموو مامەڵەكانی پەیوەست بە سزاكان لەگەڵ قەوارە داراییە ئێرانییەكان. زەقترین ئەو نیشانانەش كە ئاماژەن بەوەی كۆمپانیا نێودەوڵەتییە گەورەكان و دامەزراوە داراییەكان ووڵامدەرەوەی هۆشداریدانەكانی واشنتۆنن ئەوەیە كە "سویفت" لە ئێستادا مامەڵەكانی خۆی لەگەڵ بانكی مەركەزی ئێرانی وەستاندووە ، ئەمەش ئاستەنگ بۆ تاران دروست دەكات لە یەكلاییكردنەوەی پسولەكانی هاوردە و هەناردەكردن.

لە ڕاستیدا ناكرێت ئێران بە بەردەوامی پشت بە پشتیوانی ئەوروپا ببەستێت لە بەرەنگاربوونەوەی فشارە بەردەوامەكانی ئەمریكا. ئەوروپییەكانیش – بەتایبەتی ئەو دەوڵەتانەی ڕێككەوتننامە ئەتۆمییەكەی ئێرانیان لە ساڵی 2015 واژۆ كردووە - وابەستەی دامەزراندنی پرۆگرامێكی دارایی جێگرەوەن بۆ ئامانجی دیاریكراو كە پێی دەگوترێت "ئێس بی فی" بۆ خۆلادان لە سزاكانی ئەمریكا. بەڵام بەهۆی ئاستەنگەكان و هەستیاری ئەو دۆخەی دەووری پرسی سزاكانی داوە ، ووڵامی یەكیەتی ئەوروپا هێواش و لەسەرەخۆ بوو ، هیچ ووڵاتێكیش خۆی تەرخان نەكرد بۆ بەرێوەبردنی ئەو پرۆگرامە. رۆژی سێشەممەش ئاژانسی "ڕۆیتەرز" گووتی " پێشدەستییە تایبەتەكەی یەكیەتی ئەوروپا بۆ پاراستنی بازرگانی ئێرانی دژ بە سزا ئەمریكییەكان شیمانەی شكستهێنانی هەیە ، هیچ دەوڵەتێكی ئەوروپیش لە ترسی سزا ئەمریكییەكان ئامادە نییە ئەو پرۆگرامە بەڕێوەبەرێت. 

شێوازەكانی بەرەنگاری ئێران
ئێران ڕووبەڕووی ئاڵێنگارییەكی دیكەش دەبێتەوە كە بە "ڕەهەندە زیرەكەكە" ناسراوە و بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ سیستەمی سزاكان. هەر وەك چۆن ئێران شارەزایی و ئەزموونی پەیداكردووە لە قۆرتوقولاپ دژ بە سزاكان ، ئەمریكاش هاوشێوەی  ئێران شارەزایی و ئەزموونی پەیداكردووە لە ئاشنابوون بە شێوازە ئێرانییه پەیڕەوكراوەكان لە بەرنگاربوونەوەی سزاكان. لایەنە كاراكانی"ستراتیژیەتی بەرەنگاری" ئەو سزایانەش لە "700 كەس و قەوارە" پێكدێن. ئەمریكا لەم ساڵانەی دوایشدا و بەشێوەیەكی ڕێكخراو گرنگترین ئەو لایەنە "كارا" یانەی بە ئامانجگرتوون. 

ئێران هەوڵی گۆڕینی ئەو كەسانە دەدات كە خاوەن پێگەیەكی گرنگن بە تایبەتیش "ڕەزا زەڕاب" ی "پیاوی كاری توركی – ئێرانی" كە زانیاری زیندووی داوەتە لێكۆڵەرەوە گشتییەكانی ئەمریكا سەبارەت بە كۆششەكانی ئێران بۆ خۆلادان لەو سزایانه. ‌ ئامانجێكی سەرەكی ئە سزا ئەمریكییانەش دروستكردن و دنەدانی پشێویەكانە لەناو ئێراندا بە ئامانجی گۆڕینی سیاسەتی دەرەوەی تاران. ئامانجی كۆتایش ئاسانكارییە بۆ پڕۆسەی ڕوخاندنی كۆماری ئیسلامی ئێران. هەر چەندەش"حسن ڕوحانی" سەرۆكی ئێران سەبارەت بە كاریگەری ئەو  سزایانە بە زمانێكی زبری پڕ ئاڵێنگاری‌ قسە دەكات ، بەڵام ئەزموونی 6 مانگی ڕابردووكە ووڵاتی پێداتێپەڕی ئاماژەیە كە ناكرێت تاران خۆی لە پشێوە ئابوورییە گەورەكان بپارێزێت كە ئاكامی ئابووری و سیاسییان لێدەكەونەوە.

نەمانی سەقامگیری كۆمەڵایەتی
دوا كشانەوەی "تڕەمپ" لە ڕێككەوتننامە ئەتۆمییەكە لە مانگی مایۆی ڕابردوو ، دروای ئێرانی بەهاكەی دابەزی و نرخی زێڕیش بەرزبۆوە. ئەمەش كاریگەر‌ی كردەسەر زۆر لایەنی ئابووری ئێران كە لێكەوتی نەرێنی هەبوو بۆسەر ژیانی ملیونەها كەس لە هەموو لایەكی ووڵاتدا. سەرباری ئەو ناڕەزاییانەی سەریان هەڵدا لە شەقامی ئێرانیدا دوای سەپاندنی سزاكان لەلایەن واشنتۆنەوە ، هێشتا مەترسییە‌ گەورەكە دەرنەكەوتووە ، كاتێكیش دەردەكەوێت كە سزاكان یەخەی تاران دەگرن ، بە تایبەتیش كە زۆرینەی گەل زیاتر زەرەرمەند دەبن و ئەگەری ئەوەش هەیە پشێوی و نائارمی كۆمەڵایەتیشی لێبكەوێتەوە.

هێشتا ئێران ڕووبەڕووی مەترسییە ڕاستەقینەكەی سزاكان نەبۆتەوە. لێوەشاوەیی هێزەكانی ئاسایشی ئێرانیش دەتوانێت دەوورەی ناڕەزاییەكان بدات پێش ئەوەی سەر لە كڵاو دەربێنن و بەرفراوانبن. 

نەبوونی سەكۆیەكی متمانەداری بەرهەڵستكارانی ناوخۆ لە ئێران وا دەكات سوود وەرگرتن لەو ناڕەزاییانە كارێكی مەحاڵ بێت. سەرباری ئامانجە دوورەكەی ئەمریكا كە ڕوخاندنی ڕژێمی ئێرانه  ، ‌ ئیدارەی "تڕەمپ" وەك بەشێك لەو ستراتیژی سزاكان كە بەسەر ئێراندا دەیانسەپێنێت ، سێ ئامانجی لێكدابڕاوی سەرەكی هەیه. 

بە پلەی یەكەم ئەمریكا گەرەكیەتی ئێران ڕیككەوتننامەیەكی دیكەی ئەتۆمی تازە واژۆ بكات كە بتوانی پرۆگرامە ئەتۆمییەكەی ئێران بۆ هەتاهەتایە پەكبخات. دووەمیشیان واشنتۆن لە هەوڵدایە كۆت و بەند بخاتە بەردەم "پرۆگراكە موشەكییە بالستی"یەكەی ئێران ، بەمەش ئەتوانی كاراترین شێوازەكانی دەمكوتكردنی (ردع) ی ئێرانی لەناوبەرێت. ئامانجی سێیەمی واشنتۆن گۆڕینی ڕەفتاری هەرێمی ئێرانە بە ئامانجی بەرتەسككردنەوەی هەژموونی كۆماری ئیسلامی گەورە لە ڕۆژهەلاتی ناوەڕاست.

دنەدان بۆ ڕووبەڕووبوونەوە
ئەو ئامانجانەی ئەمریكا بەشێكن لەو لیستەی كە 12 داوكاری لەخۆ دەگرێت و لە لایەن "مایك بۆمبیۆ" ی وەزیری دەرەوەی ئەمریكا لە مانگی مایۆ پێشكەشكراون. داواكارییەكانی ناو لیستەكە زۆر توند و زبر و سەركوتكەرانەن كە بانگەشەیە بۆ خۆڕادەستكردنی ئێران ، لە تارانیش داواكارییەكان وا لێكدرانەوە كە نیشانەن بۆ بێڕێزی واشنتۆن بە وابەستەبوونەكانی بەرامبەر ئێران. بە واتایەكی دیكە ، دووبارە سەپاندنەوەی سزاكان بەسەر ئێراندا ئامانجی خۆشكردنی ئاگری شەڕەكەیە لەوەی ئامانجی هێوركردنەوەی بارودۆخەكە بێت بۆ دەستپێكردنەوەی گەڕێكی دیكەی دانوستانە دولایەنەكان. لەژێر سایە و سێبەری ئەو داكەوتە زبرەدا ، ئێران بەردەوام دەبێت لە ڕەتكردنەوەی  داواكارییە ساختە درۆینەكان بۆ گفتوگۆ و دانوستانكاری. 

ئەو ئاڵێنگارییەی ڕووبەڕووی ئیران دەبێتەوە پەیوەستە بە پاراستنی پێگەی هەرێمی ئێستای و دەورەدان و خۆلادان لەسزا ئەمریكییەكان. پڕۆسەی هاوسەنگیش لەناوچەكە بەردەوام‌ لەبەردەم هەڕەشەی تێكچووندایە ، بەتایبەتیش لە دۆخی ململانێ ناوخۆیی و ئەو كارە فسقەلیانەی (استفزار) كە هاوپەیمانانی واشنتۆن پێی هەڵدەستن بەتایبەتیش سعودیە و ئیسڕائیل. هەرچی پەیوەستیشە بە توانستی ئەمریكا بۆ ناچاركردنی ئێران كە خۆی ڕادەست بكات ، ووڵامەكەی تاران فەرهەنگی بەرەنگاربوونەوە و ئاڵینگارییە كە كۆماری ئیسلامی پەیڕەوی دەكات. لەگەڵ زیادبوونی فشارەكانیش تاران دەست دەكات بە ئامادەباشی و سازدان و خستنەگەڕی هەموو دەرامەتە "ماددی و ئایدیۆلۆژیا" ‌كانی ، نەك هەر بۆ ئەوەی بەردەوام بێت و پێگەكەی بپارێزێت ، بەڵكو بۆ خولقاندنی ڕووبەرێكی دیكەی زیاتر بۆ بەر‌فراوانبوون و پاوانخوازی.