لەنێوان خەونی راستی‌و گومان.. ئەردۆغان‌و خەونی بەدەستهێنانی چەكی ئەتۆمی

جیهان

05/09/2019‌ 1078 جار خوێندراوه‌ته‌وه

شارپرێس:
لەلێدوانێكی كتوپڕدا رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆككۆماری توركیا رایگەیاند، وڵاتەكەی خواستی ئەوەی هەیە هاوشێوەی وڵاتانی دراوسێ ببێتە خاوەنی چەكی ناوەكی، بۆیە لێرەدا پرسیارێك سەرهەڵدەدات، كە ئایا هەر بەراستی ئەردۆغان دەیەوێت وڵاتەكەی ببێتە خاوەنی هێزێكی چاوترسێنكەر لەڕێگای لاساییكردنەوەی نموونەی ئێرانی؟

سەرۆكی توركیا لەلێدوانێكدا وتی: جێگای قبووڵكردن نییە ئەو وڵاتانەی خاوەن چەكی ناوەكین رێگە بەوڵاتەكەی نەدەن ببێتە خاوەنی چەكی ناوەكی.

ئەو وتیشی: هەندێك وڵات خاوەن مووشەكی ئەوتۆن، كە كڵاوەی ناوەكی لەسەرە، نەك تەنیا یەك وڵات و دوو وڵاتیش، بەڵام بەئێمە دەڵێن نابێت ئێوە ببنە خاوەنی ئەو چەكە، منیش ناتوانم ئەوە قبووڵ بكەم.

لەبەشێكی تری قسەكانیدا ئەردۆغان وتی: ئیسرائیل لێمانەوە نزیكە بە چەكی ناوەكی و وڵاتانی تر دەترسێنێت، كەس ناتوانێت دەستی بۆ بەرێت.

لێدوانی سەرۆكی توركیا لەبارەی چەكی ناوەكی لەكاتێكدایە ئەو وڵاتە خەریكی بەهێزكردنی پەیوەندییە سەربازی و بەرگرییەكانییەتی لەگەڵ روسیا لەسەر حسابی ئەمەریكا، كە هاوپەیمانێكی مێژووی توركیایە لە هاوپەیمانی باكووری ئەتڵەسی (ناتۆ).

سەرۆككۆماری توركیا ئاماژەی بۆ ئەوەش كردووە، كە توركیا پێشتر بێبەشكرابوو لە گرێبەستەكانی چەك و چۆڵی پێشكەوتوو، بۆیە وتی: داوای بۆمبی زیرەكمان لە باراك ئۆبامای سەرۆكی پێشووی ئەمەریكا كرد و پێمان وت، كە ئێمە زۆر پێویستمان پێیەتی، بەڵام ئەو رەتیكردەوە.. داوای هەمان شتمان لە دۆناڵد ترامپی سەرۆكی ئێستای ئەمەریكا كرد هیچ سوودی نەبوو، بۆیە ئەو رەتكردنەوەیە وای لە وڵاتەكەمان كرد خۆی خۆی پرچەك بكات.

پێشتر ئەردۆغان بەو روونییە قسەی لەبارەی دەستكەوتنی چەكی ناوەكی نەكردووە، بۆیە ئەم لێدوانەی دوایی جێگای سەرنج بوو، كە لەگەرمەی ئەو گرژییەی لەنێوان ئەمریكا و ئێران لەسەر رێكەوتننامەی ناوەكی هەیە كە لە ساڵی ٢٠١٥ واژووكراوە .

راپۆرتە میدیاییەكان هۆكاری باسكردنی دەستكەوتنی چەكی ناوەكی لەلایەن ئەردۆغانەوە بۆ ئەوە دەگێڕنەوە، كە سەرۆكی توركیا دەیەوێت گرنگیپێدان و رووماڵەكان لەسەر شكستە سیاسی‌و ئابووری‌و كۆمەڵایەتییەكانی دەسەڵاتەكەی لابەرێت .

لەكاتێكدا بەشێك لە چاودێران پێیان وایە رژێمی توركیا دەیەوێت بەردەوام بێت لەلاسایی كردنەوەی نموونەی ئێرانی دراوسێی، ئاماژە بۆ ئەوەش دەكرێت دەستكەوتنی چەكی ناوەكی لەلایەن ئەنقەرەوە نابیتە شتێكی كتوپڕ . 

لەو بارەیەوە، نووسەری توركی عەبدوڵڵا بۆزكورت دەڵێت: بەسەیركردنی ئەو راستییەی، كە دەڵێت توركیا لەسەردەمی ئەردۆغاندا لاسایی نموونەی ئێران دەكاتەوە لەرێگای وەبەرهێنان لە جەنگ و هەوڵدان بۆ گۆڕینی سیستەمەكان و هەناردەكردنی ئایدۆلۆژیای حیزبی دەسەڵاتدار بۆ دەرەوە ، ئەوە نابێت مرۆڤ تووشی سەرسووڕمان ببێت ئەگەر ئەنقەرە بیەوێت چەكی ناوەكی بەدەست بهێنێت.

هەروەها پێگەی "توركش مینیت" بڵاویكردەوە، كە قسەكردن لەبارەی چەكی ناوەكی بەڵگەی ئەوەیە توركیا هەست دەكات ئاسایشی ناوخۆیی وڵاتەكەی هەڕەشەی لەسەرە و دەیەوێت خۆی لە مەترسی دەرەكی بپارێزێت.

لەبەرانبەردا ، چاودێران پێیان وایە زۆر قورسە گڵۆپی سەوز بۆ توركیا هەڵبكرێت تا ببێتە خاوەنی چەكی ناوەكی ، بەوپێیەی توركیا لەو دەوڵەتانە هەژمار دەكرێت، كە متمانەیان پێناكرێت .

لەگەڵ ئەوەی ئەستەمە خەونی ئەردۆغان بۆ بوون بە خاوەنی "چەكی كۆمەڵكوژ " بێتەدی، بۆیە چاودێران هۆشداری دەدەن لەوەی ئەنقەرە پەنا بەرێتە بەر "بەرنامەی ناوەكی نهێنی".

ئامادەكردن: ئاكۆ عەبدوڵڵا ئاڵی