شارپرێس: هێشتا بەفەرمی ئەنجامی گەڕی یەكەمی هەڵبژاردنە سەرۆكایەتییەكەی تونس ڕانەگەیەندرا بوو، كە بزووتنەوەی نەهەزەیی ئیسلامی تونسی، كەوتنە مشتومڕ‌و دەمەتەقێیەكی ناوخۆیی چڕەوە، سەبارەت بەوەی ئاخۆ ئۆباڵی شكست و دۆڕانی عەبدولفەتاح مۆرۆی پاڵێوراویان لەئەستۆی كێ دایە؟ چۆن لێكدانەوە بۆ دابەزینی ئاستی جەماوەری پارتەكەیان بكەن، كە لە ملیۆن و نیوێك دەنگدەرەوە لە ساڵی 2011 دابەزیووە بۆ كەمتر لە 350 هەزار دەنگ لە ساڵی 2019. لەكاتێكدا چالاكوانان و سەركردە باڵاكانی ئەو پارتە لەسەر تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان، ئۆباڵی ئەو شكستەیان دەگێڕنەوە بۆ خراپ بەڕێوەبردنی هەڵمەتی هەڵبژاردن لە لایەن كادرەكانییانەوە، كەچی سەركردەیەكی دیاری وەك "زوبیر شهودی"، كە بەرێوەبەری پێشووی نووسینگەی ڕاشد غەنوشی سەرۆكی بزووتنەوەی نەهزە بووە، دەستلەكاركێشانەوەی خۆی لەپارتەكەی ڕاگەیاند. شهودی داوای لە غەنوشی كرد واز لە سیاسەتكردن بێنێت و لەماڵەكەی خۆی دانیشێت، عەبدوسەلامی زاوایی و هەموو سەركردەكانی دیكەش، لە پارتی نەهزە دووربخاتەوە. لەكۆتایدا بزووتنەوەی نەهزه ملی بۆ داكەوت (واقع)دا و پیرۆزبایی لەقەیس سەعید و نەبیل قەڕەوی كرد، كە لە گەری یەكەمدا سەركەوتوو بوون. سەعید 18.4% دەنگی دەنگدەرەكانی بەدەستهێنا، قەڕەویش بە 15.5% ی دەنگەكان دووەم بوو، مۆرۆش بە ڕێژەی 12.9 ی دەنگەكان پلەی سێیەمی وەرگرت. چاودێرانی كاروباری تونس، شكستەكەی بزووتنەوەی نەهزەیان لەهەڵبژاردنەكاندا بەلاوە سەیر و لەناكاو نەبوو، چونكە بزووتنەوەكە بەو هۆیەی هاوبەشێكی حوكمڕانی بووە و نەیتوانییوە لایەنی كەمی بەڵێنەكانی بێنێتەدی، دانی بەوەداناوە ئاستە جەماوەرییەكەی لە داخوراندایە، ئەمە جگە لەوەی ئۆباڵی بەرپرسیارییەتی تەنگژەی ئابووری و كۆمەڵایەتی وڵاتیشیان دەكەوێتە ئەستۆ، كە ماوەیەكە بەرۆكی تونسی گرتووە، بەو هۆیەی هەر خەریكی ململانێی سیاسی بوون و داواكارییەكانی شەقامیان فەرامۆش كردووە، بە تایبەتیش چینە پەراوێزخراو و هەژارە‌كان، كە بە زەقی دەنگی خۆیان دایە دوو كەسی دەرەوەی كۆسیستەمی حوكمڕانی تونس. "ئوسامە عوە‌یدات" ی ئەندامی بیرۆی سیاسی و جیبەجێكاری بزووتنەوەی گەل لەو بارەوە وتی: دەستلەكاركێشانەوەی شهودی لەچوارچێوەی دەستلەكاركێشانەوەی زۆرێك لە سەركردەكانی پارتە سیاسییەكانە، كە هەڵمەتی هەڵبژاردنەكانی حیزبەكانیان بەڕێوەبردووە. عوە‌یدات وتیشی: ئەو دەستلەكاركێشانەوەو ئەوانی دیكەش بەرئەنجامی شكستی بژاردەكانی كۆسیستەمی حوكمڕانی ئابووری و كۆمەڵایەتی بووە لە تونسدا، ئەم بژاردانەش هەڕەشەبوون بۆ سەر پەلكێشكردنی سەركردایەتی وڵات بەرەو تونێڵێیك نادیار، وتیشی هەڵبژێران (ناخبین) سزای ئەوانەیاندان، كە برینی كۆمەڵایەتی ئەوانیان قووڵتر كردووەتەوە. سەركردەكانی نەهزە توڕەیی خۆیان لە غەنوشی و سەركردایەتییە جێبەجێكارییەكەی نەشاردووەتەوە، كە "مۆڕۆ"ی پاڵێوراویان بە زۆر و زۆرداری سەپاند و داواشیان كرد دەنگی پێ بدرێت، بە تایبەتیش جەماوەری هەڵبژێری سەر بە نەهز، ئارەزووی ئەوەیان دەكرد دەنگ بۆ كەسایەتییەك بدەن لە دەرەوەی پارتەكەی خۆیان وەك مونسیف مەرزوقی سەرۆكی پێشوو یان قەیس سەعید. عەجەمی وەریمی سەركردە و پەرلەمانتاری بزووتنەوەی نەهزە وتی: ئەگەر نەهزە ڕاپرسییەكی نێوخۆیی كردایە، دەردەكەوت لەبەر زۆر هۆكار، قەیس سەعید پەسەندكراوی بنكە جەماوەرییەكەی نەهزەیە. ژمارەكانی گەڕی یەكەمی هەڵبژاردنە سەرۆكایەتییەكەی تونس دووپاتیدەكەنەوە، كە بنكە جەماوەرییە باوەكەی نەهزە زۆر داخوراوە و بەرەو ئاراستەیەكی مەترسیداریش هەنگاو دەنێت، بەشێوەیەك عەبدولفەتاح مۆڕۆی پاڵێوراویان نزیكەی 350 هەزار دەنگی بەدەستهێنا، لە كاتێكدا لەهەڵبژاردنی شارەوانییەكانی ساڵی 2018 نزیكەی 850 هەزار دەنگیان بەدەستهێنا بوو، لەهەڵبژاردنەكانی 2014 بزووتنەوەكە 950 هەزار دەنگی بەدەستهێنا بوو، لە هەڵبژاردنەكانی ساڵی 2011 ڕێژەی دەنگەكانیان 1.5 ملیۆن دەنگ بوو. ئەم ژمارانە تەنگژە ناوخۆییەكەی بزووتنەوەی نەهزەی ئیسلامی دەردەخات، كە چاوەڕوانی هەڵكشانی زیاتری لێ دەكرێت، ئەمەش كاریگەری دەبێت بۆ سەر یەكڕێزی ناخۆیی بزووتنەوەكە. عیماد بن حەلیمەی چالاكوانی سیاسی پێیوایە بزووتنەوەی نەهزە بەو شكستەیان زیڕەیان كردووە، جەماوەرەكەی لێی یاخیبوون، ئەمەش لێكەوتی ڕاستەوخۆی دەبێت بۆ سەر دۆخی ئەو پارتە ئیسلامییە لەهەڵبژاردنە یاساكارییەكانی ئایندەدا. ئەنیس جەڕبوعی ئەندامی دەستەی هەڵبژاردنەكان وتی: پێشێلكاری مەترسیدار لە پڕۆسەكەدا ڕووینەداوە، دوو پاڵێوراوە سەركەوتووەكەی گەڕی یەكەم، لە گەڕی دووەمدا ڕووبەڕووی یەكتر دەبنەوە، ئەمەش دوای یەكلاییكردنەوەی تانەكان و ڕاگەیاندنی فەرمی ئەنجامەكان. سەرچاوە: عەرەب وەرگێران: لوقمان حاجی قادر