شارپرێس:

ئاماژەكان باس لەوە دەکەن كە ڕووبەڕووبوونەوەیەكی جیۆسیاسی لە نێوان توركیا و فەرەنسادا بەرێوەیە، ئەمەش بە هۆی ناكۆكی توندی نێوانیان لەسەر چەند پرسێكی جۆراوجۆری وەك بارگرژییەكانی خۆرهەڵاتی دەریایی ناوەڕاست. بۆیە پاریس بە ڕاكێشانی ئیتاڵیا بەلای خۆیدا لە هەوڵی ئەوەدایە پلانەكانی ئەنقەرە لە لیبیادا سەرەوژێر بكات، لەولاشەوە توركیا كۆششیەتی بە هەر نرخێك بێت لە بواری ووزەدا لەگەڵ ڕۆمادا هاریكار و هەماهەنگ بێت.

هەموو سیناریۆكانی جەنكی سیاسی و دبلۆماسی نێوان پاریس و ئەنقەرە لە ئارادان، چونكە ڕەفتارەكانی ئەنقەرە دوژمنكارانەن لە چۆنییەتی مامەڵەكردنی لەگەڵ دۆسییەی دەریای ناوەڕاستدا، هەر چەندە هەندێك پێیان وایە دۆخەكە ناگاتە ڕادەی بەیەكدادانی ڕاستەوخۆی سەربازی، چونكە هیچكامیان ئارەزووی جەنگ ناكەن.

لە چەند هەفتەی پێشودا، ئاستی دژایەتیكردنی یەكتری و نمایشكردنی هێزی نێوان هەردوولا لە دەریای ناوەڕاستدا گەیشتۆتە چڵەپۆپە كە پێشتر لە نێوان ئەوروپییەكاندا ڕووی نەداوە، ماكڕۆنیش ووتارە توندەكانی دژ بە ئەنقەرە بەرەو هەڵكشان بردووە.

كێشەی غازی نێوان ئەنقەرە و ئەسینا لە دەریای ناوەراستدا بەرە بەرە گۆڕاوە بۆ ململانێی نێوان فەڕەنسا و توركیا، هەردوولا ووتەی زبر بەرامبەر یەكتری بەكاردێنن، فەڕەنسییەكانیش لە هەوڵی ئەوەدان جادووی سیاسەتەكانی توركیا بەتاڵ بكەنەوە بەوەی لە ئیتاڵییەكان نزیك ببنەوە كە بە هەمان شێوەی توركەكان خاوەن بەرژەوەندین لە لیبیا.

برتراند بادی ئەكادیمستی شارەزا لە پەیمانگای زانستی ڕامیاری لە پاریس لەو بارەوە دەڵێت كە هەریەك لە ماكڕۆن و ئەردۆغان نمایشی شەڕەقسە دەكەن، ماكرۆن تۆمەتی تاوانكاری مێژیی دایەپاڵ ئەردۆغان لە لیبیا، وتیشی ئەنقەرە دەیەوێت سیاسەتە فراوانخوازییەكانی لە دەریای ناوەڕاستدا بەرەو هەڵكشان بەرێت، ئەردۆغانیش بەوە وەسفی ماكڕۆنی كرد كە خاوەن ئامانجی ئیمپریالیزمی فراوانخوازییە و كەسێكی ناوەلێوەشاوەیە لە مامەڵەكردن لەگەڵ پرسە ستراتیژییەكاندا.

فەرەنسا گەرەكیەتی دەوڵەتانی ئەوروپی دژ بە توركیا هان بدات، بریاریش بوو ئەوروپییەكان – جگە لە بەریتانیا – لە هەینی ڕابردوو لە لوتكەیەكدا كۆببنەوە بۆ دەنگدان لەسەر سەپاندنی سزاكان بەسەر توركیادا، بەڵام بە هۆی تەشەنەكردنی ڤایرۆسی كۆرۆناوە ئەو كۆبوونەوەیە دواخرا.

ئەوروپییەكان پێیان وایە ئەو ڕێوشوێنانەی ئەنقەرە دژ بە یۆنان و قوبڕس لە دەریای ناوەڕاستدا گرتوونییەبەر نایاسایین، ئەو دوو دەوڵەتەش ئەندامی یەكیەتی ئەوروپان، بۆیە سیاسەتەكانی ئەنقەرە بە ناردنی كەشتی گەڕان و پشكنین بە دوای غازدا لە كەناراوییەكانی ئەو دوو دەوڵەتە لە دەریای ناوەڕاست، زیانیش بە یەكیەتی ئەوروپاش دەگەیەنێت.

میشائیل تانشۆم- ی مامۆستای پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانی دەریایی ناوەڕاست و باكوری ئەفریقیا لە زانكۆی ناڤارا لە ئیسپانیا لە ڕاپۆرتێكی كە لە گۆڤاری فۆڕەین پۆڵسی ئەمریكی باسی لەوە كردووە كە سەپاندنی سزا لە لایەن ئەوروپییەكانەوە بەسەر توركیادا ململانێكە لە نێوان هەردوولادا دەگۆڕێت بۆ دوژمنایەتییەكی هەمیشەیی نێوانیان، بیرۆكەی بوونە ئەندامی توركیاش لە یەكیەتی ئەوروپا بە تەواوی سەرەوژێر دەكات.

تانشۆم پێی وایە ئەنجامی دەنگدانی ئەوروپییەكان لە سەپاندنی سزا بەسەر توركیادا وەستاوەتە سەر هەڵوێستی ئیتاڵیا كە لەو بوارەدا دوودڵ و ڕاڕایە.

بە هۆی ئاڵۆزییە جیۆسیاسییەكانی دەریای ناوەڕاستەوە، بەرژەوەندییەكانی ئیتاڵیا لە لیبیادا لە بواری ووزەدا بە بەراورد بە بەرژەوەندییەكانی رۆما لە خۆرهەڵاتی دەریای ناوەڕاستدا هەڵوێستی ئیتاڵیا یەكلایی دەكەنەوە كە ئاخۆ ڕۆما كامیان هەڵدەبژێرێت.

بانگەشەی دەستلەكاركێشانەوەی سەڕاج لە لیبیادا ئاماژە بەوە دەكات كە لەوانەیە ئیتاڵیا گەیشتبێتە خاڵی وەرچەرخان لە سیاسەتەكانیدا سەبارەت بە دەریای ناوەڕاست، لەوانەشە سیاسەتەكانی لەوبارەوە گۆرانێكی گەورەی بەسەردا بێت

سه‌رچاوه‌: پێگەی ئەلەكترۆنی موستەقبەل
وه‌رگێران: لوقمان حاجى قادر