نەخۆشی شەکرە نەخۆشییەکی درێژخایەنە و یان کاتێک ڕوودەدات کە پەنکریاس ئەنسۆلینی پێویست بەرهەم نەهێنێت یان کاتێک جەستە ناتوانێت بە شێوەیەکی کاریگەر ئەو ئەنسۆلینە بەکاربهێنێت کە بەرهەمی دەهێنێت. ئەنسۆلین هۆرمۆنێکە کە گلوکۆزی خوێن ڕێکدەخات. بەرزبوونەوەی شەکرەی خوێن، کە پێی دەوترێت بەرزبوونەوەی گلوکۆزی خوێن یان بەرزبوونەوەی شەکری خوێن، کاریگەرییەکی باوی نەخۆشی شەکرەیە کە کۆنترۆڵ نەکراوە و بە تێپەڕبوونی کات دەبێتە هۆی زیانێکی زۆر بە زۆرێک لە سیستەمەکانی لەش بەتایبەت دەمارەکان و بۆرییەکانی خوێن.
نیشانەکان
نیشانەکانی نەخۆشی شەکرە لەوانەیە لەناکاو ڕوو بدەن. لە نەخۆشی شەکرەی جۆری دوودا، نیشانەکانی دەکرێت سووک بن و ڕەنگە چەندین ساڵ بخایەنێت تا هەستی پێبکرێت.
نیشانەکانی نەخۆشی شەکرە بریتین لە:
هەستکردن بە تینوێتی زۆر
پێویستی بە میزکردن زیاتر لە ئاسایی
بینینی کاڵ
هەستکردن بە ماندوویی
دابەزاندنی کێش بەبێ مەبەست
بە تێپەڕبوونی کات نەخۆشی شەکرە زیان بە خوێنبەرەکانی دڵ و چاو و گورچیلە و دەمارەکان دەگەیەنێت.
ئەو کەسانەی نەخۆشی شەکرەیان هەیە ئەگەری تووشبوونیان بە کێشەی تەندروستی زیاترە لەوانە جەڵتەی دڵ و جەڵتەی مێشک و لەکارکەوتنی گورچیلە.
نەخۆشی شەکرە دەتوانێت ببێتە هۆی لەدەستدانی بینین بۆ هەمیشەیی لەڕێگەی زیانگەیاندن بە خوێنبەرەکانی چاو.
زۆرێک لەو کەسانەی نەخۆشی شەکرەیان هەیە بەهۆی تێکچوونی دەمارەکان و خراپی ڕۆیشتنی خوێن کێشە لە پێیەکانیاندا دروست دەبێت. ئەمەش دەبێتە هۆی دروستبوونی برینی پێ و لەوانەیە ببێتە هۆی بڕینی قاچ
دوو جۆر نەخۆشی شەکرەمان هەیە ....
جۆری یەکەمی شەکرە
جۆری یەکەمی شەکرە (پێشتر بە وابەستە بە ئەنسۆلین، هەرزەکاران یان دەستپێکردنی منداڵی ناسرابوو) بە کەمی بەرهەمهێنانی ئەنسۆلین دەناسرێتەوە و پێویستی بە بەڕێوەبردنی ڕۆژانەی ئەنسۆلین هەیە. لە ساڵی ٢٠١٧دا ٩ ملیۆن کەس تووشی نەخۆشی شەکرەی جۆری یەکەم بوون؛ زۆرینەیان لە وڵاتانی داهات بەرزدا دەژین. نە هۆکارەکەی و نە ئامرازەکانی ڕێگریکردن لێی نازانرێت.
شەکرەی جۆری دووەم
نەخۆشی شەکرەی جۆری دووەم کاریگەری لەسەر چۆنیەتی بەکارهێنانی شەکر (گلوکۆز)ی جەستەت هەیە بۆ وزە. لەش لە بەکارهێنانی ئەنسۆلین بە شێوەیەکی دروست دەوەستێنێت، ئەمەش ئەگەر چارەسەر نەکرێت دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی ئاستی شەکر لە خوێندا.
بە تێپەڕبوونی کات نەخۆشی شەکرەی جۆری دوو دەبێتە هۆی زیانێکی گەورە بە لەش بەتایبەت دەمارەکان و خوێنبەرەکان.
زۆرجار نەخۆشی شەکرەی جۆری دووەم دەتوانرێت ڕێگری لێبکرێت. ئەو هۆکارانەی کە بەشدارن لە تووشبوون بە نەخۆشی شەکرەی جۆری دووەم بریتین لە زیادبوونی کێش، وەرزش نەکردنی پێویستی وەرزشی و بۆماوەیی.
نەخۆشی شەکرەی دووگیانی
شەکرەی دووگیانی بریتییە لە بەرزبوونەوەی شەکرەی خوێن کە بەهاکانی گلوکۆزی خوێن لە سەرووی ئاساییەوەیە بەڵام لە خوار ئەوانەی دەستنیشانکردنی نەخۆشی شەکرە. نەخۆشی شەکرەی دووگیانی لە کاتی دووگیانیدا ڕوودەدات. ئەو ژنانەی کە نەخۆشی شەکرەی دووگیانییان هەیە لە کاتی دووگیانی و لە کاتی منداڵبووندا مەترسی تووشبوونیان بە ئاڵۆزییەکان زیاترە. هەروەها ئەم ژنانە و ئەگەری هەیە منداڵەکانیان لە داهاتوودا مەترسی تووشبوونیان بە نەخۆشی شەکرەی جۆری دووەم زیاترە.
خۆپاراستن
گۆڕینی شێوازی ژیان باشترین ڕێگایە بۆ ڕێگریکردن یان دواخستنی سەرهەڵدانی نەخۆشی شەکرەی جۆری دووەم.
بۆ یارمەتیدانی خۆپاراستن لە نەخۆشی شەکرەی جۆری دووەم و ئاڵۆزییەکانی، پێویستە خەڵک:
گەیشتن و هێشتنەوەی کێشێکی تەندروست لە جەستە
چالاکی جەستەیی بمێنەرەوە و ڕۆژانە لانیکەم ٣٠ خولەک وەرزشی مامناوەند بکەیت
خۆراکی تەندروست بخۆ و دوور بکەوەرەوە لە شەکر و چەوری تێر
جگەرەکێشانی تووتن نەکێشێت.
دەستنیشانکردن و چارەسەرکردن
دەتوانرێت دەستنیشانکردنی پێشوەختە لە ڕێگەی پشکنینی تاڕادەیەک هەرزان بۆ گلوکۆزی خوێنەوە ئەنجام بدرێت. ئەو کەسانەی نەخۆشی شەکرەی جۆری یەکەمیان هەیە بۆ مانەوەیان پێویستیان بە دەرزی ئەنسۆلین هەیە.
یەکێک لە گرنگترین ڕێگاکانی چارەسەری نەخۆشی شەکرە، پاراستنی شێوازی ژیانێکی تەندروستە.
هەندێک کەس کە نەخۆشی شەکرەی جۆری دووەمیان هەیە پێویستیان بە خواردنی دەرمان دەبێت بۆ ئەوەی یارمەتی بەڕێوەبردنی ئاستی شەکری خوێنیان بدات. ئەمانە دەتوانن بریتی بن لە دەرزی ئەنسۆلین یان دەرمانی تر. هەندێک نموونە بریتین لە:
مەتفۆرمین
سولفۆنیلوریاس
هاوگواستنەوەی سۆدیۆم-گلوکۆز جۆری 2 (SGLT-2) ڕێگریکەر.
هاوکات لەگەڵ دەرمانی دابەزاندنی شەکری خوێن، ئەو کەسانەی نەخۆشی شەکرەیان هەیە زۆرجار پێویستیان بە دەرمان هەیە بۆ دابەزاندنی پەستانی خوێن و دەرمانی ستاتین بۆ کەمکردنەوەی ئەگەری ئاڵۆزییەکان.
لەوانەیە پێویست بە چاودێری پزیشکی زیاتر بێت بۆ چارەسەرکردنی کاریگەرییەکانی نەخۆشی شەکرە:
چاودێری پێ بۆ چارەسەرکردنی برینی پێست
سکرینکردن و چارەسەرکردنی نەخۆشی گورچیلە
پشکنینی چاو بۆ سکرینکردنی نەخۆشی تۆڕەی چاو (کە دەبێتە هۆی کوێربوون).
Diabetes - World Health Organization (WHO)
وەرگێران: شادیار مەعروف محەمەد
