شارپرێس: تایبەت
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر
پێدەچێت مۆسكۆ قۆناغێكی تازەی ڕێكخستنەوەی دۆخی سیاسەت بۆ سوریا ئامادەبكات، ئەمەش دوای ئەوەی هاوسەنگی هێز بەلای سوریادا شكایەوە.
ڤلادیمێر پۆتنی سەرۆكی ڕوسیاش لە میانەی لێدوانێكی لە مونتەدای "فاڵدای" ی بۆ گفتوگۆ لە سوچی لە 18 ی ئۆكتۆبەری 2018 ڕایگەیاند، وڵاتەكەی ئامانجەكانی خۆی لە سوریا هێناونەدی ، ئاماژەی بەوەشكرد دەستتێوەردانی ئەوان لە پێناو جەنگان لە دژی تیرۆر و دابەشنەبوونی نەبوونی خاكی سووریا بوو ، ئەو نموونەی سوماڵی هێنایەوە و ووتی ئێمە نەمانهێشت ئەوە سیناریۆیە دووبارە بێتەوە لە سوریا ، ئەوەشی ڕوون كردەوە كە ئەركی قۆناغی ئایندەمان تەرخان دەكەین بۆ یەكلاییكردنەوەیەكی سیاسی لە چوارچێوەی نەتەوە یەكگرتووەكاندا. بەڵام ئەمە واتای ئەوە نییە كە ئاڵێنگاریگەلێك لە قۆناغی ئایندە ڕووبەڕووی ئەو كۆششنانە نابنەوە كە پەیوەستن بەو پرسە سەرەكییانەی كە لە ماوەی پێشوو یەكلایی نەبوونەوە و لە پێش هەمووشیانەوە هەڵویستی خودی ڕژێمی سوریایە لەمەر پرسەكانی خاكەكەی.
ئامانجی جۆراوجۆر
پۆتن لەوتەكەیدا تیشكی خستەسەر سوریا بەوەی ڕوسیا سەركەوتوو بووە لە ئازادكردنی نزیكەی 95% خاكی سوریا ، واشی لەقەڵەمدا كە ئامانجی ڕوسیا تەنها جەنگانە دژ بە تیرۆر ، لێبووردەش نابن بەرامبەر هەندێك لەو پێدراوانەی لەسەر ئەرزی واقع بوونیان هەیە.
بەگوێرەی مەزەندەكردنەكانی ساڵی 2018 ڕێژەی 59.8% خاكی سوریا لەژێر دەستی رژێمی ئەسەدا دایە ، لە 27.5% لەژێر دەستی هێزەكانی سوریای دیموكرات دایە ، ئەوەی ماویشە لە 9% لەژێر دەستی هێزەكانی ئۆپۆزسیۆنی سوریادایه ، ڕێكخراوە تیرۆرستییەكانیش (وەك داعش) كەمتر لە 3% ی خاكیان لەبەر دەستدایە ، كەواته نزیكەی سێ لەسەر چواری خاكەی سوریا لە بن دەستی حكومەتی سوریادایە ، هەندێك لەو سەركەوتنانەی سوریا پەیوەستە بە سەركەوتنی سەربازی و هەندێكی دیكەشی پەیوەستە بە ڕێككەوتننامەكانی دابینكردنی ئارامی كە لە ژێر سایەی دەوڵەتە هەرێمییەكاندا گرێدراون ، كەواتە ئەو سەركەوتننانە هەموویان هەر بە هۆی ڕوسیاوە نەبوون و دەستتێوەردانی مۆسكۆ تاكە فاكتەری گۆرانكاری نییە لە سوریا.
ئەو دەستتێوەردانە هەر تەنها بۆ بەرەنگاربونەوەی تیرۆر نەبووە ، بەڵكو ئەجێندای دیكەی ڕوسیشی لە پشتن وەك دووبارە ڕیكخستنەوەی بارودۆخ لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە دەوڵەتەكانی چەندەها ناكۆكی و ململانێی هەرێمی و نێودەوڵەتی لە نێوانیاندایە.
هاوبەشەكانی دیكە
لایەنی دیكەش بەشداری ئەو گۆڕانكارییانەن لەسەر ئەرزی واقع وەك ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا كە پشتی هەندێك هێزی وەك كوردەكان و هەندیك لایەنی عەرەبی دەگرێت لە ڕۆژهەلاتی فوڕات كە شەڕیانە لەگەڵ داعش ، چاكەی گلانی داعش لە ڕەقە بۆ هاوپەمانی نێودەوڵەتی دەگەڕێتەوە بە پشكداری هاوبەشەكانیان لە ناوخۆی سووریا ، بۆیە چاكەی ئەم كارە بۆ ڕوسیا و ئێران و توركیا ناگەڕێتەوە.
لە سەرەتای 2018 دا "هیزت ناوێرت" ی ووتەبێژەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا ڕایگەیاند كە هاوپەمانی نێودەوڵەتی بە هاوكاری هێزەكانی سوریای دیموكرات دوا پەناگەی داعشیان لە لە سوریا ئازاد كرد و لەو بارەشەوە ووتی: " لەم شەڕەدا ئێمە هاوپەیمانەكانمان خاوەنی باڵادەستین.. لە ئەگەری هەر هێرشێكی نەیاران بەرگری لە ئەمریكا و هاوپە‌یمانی نێودەوڵەتی و هاوبەشەكانمان دەكەین لە سوریا".
لە لایەكی دیكەوە ، ئەوە هەر تەنها ڕوسیا نییە كە پشتیوانی لە مانەوەی ئەسەد دەكات لە حوكمدا ، چونكە پاشەكشە لە پرسی لادانی ڕژێم ووردە ووردە دای لەكەمی لە دەرئەنجامی گۆڕانی سیاسەتی هەندێك هێزی نێودەوڵەتی سەبارەت بە پرسی سوریا ، ڕاپۆرتە ڕۆژئاواییەكانیش دەڵێن كە ئەمەریكا و هاوپەمانی ئەوروپییەكانی پاشەكشێیان لە لادانی ئەسەد كردووە وەك مەرجێكی پێشوەخت بۆ پڕۆسەی ئاشتەوایی لە سوریا ، لەم بارەشەوە سەرۆكی فەڕەنسا "ئیمانوێل ماكرون" لە 21 ی یۆلیۆی 2017 دا ووتی : " ئێمە جێگرەوەیەك بۆ ڕژێمی ئەسەد شك نابەین"، ئەمەش ئاماژەیەكی ڕوونە كە "لادانی ئەسەد چیتر مەرجی پێشوەخت نییە بۆ یەكلاییكردنەوەی ململانێ لە سوریا".
بە سۆماڵیكردنی سوریا:
ئەمەش ئەو خاڵە بوو كە سەرۆكی ڕوسیا لە مونتەدا "فالدای"ی جەختی لەسەر كردووە ، لێدوانی هەندیك لە بەرپرسەكانی مۆسكۆ ( وەك سێرجی ڕیابكۆڤی جێگری وەزیری دەرەوەی ڕوسیا لە ساڵی 2016) وای لێ دەخوێندرێتەوە كە ڕوسیا هیوای وایە بەشداربووان لە گفتوگۆكانی ئاشتەوایی لە سوریا بگەنە داڕشتەیەكی كۆتایی بۆ پێكهێنانی كۆمارێكی فیدڕاڵی لە سوریا كە ئەمەش داواكاری كوردەكانە" و ئەمەش گۆڕان بوو لە دیدگای مۆسكۆ و دەمەتەقێیەكی زۆریشی بەدوای خۆیدا هێنا.
لە بەرامبەریشدا لایەنی دیكە ئەو بژاردەیان ڕەتكردەوە ، بە پاساوی ئەوەی كارێكی لەم جۆرە ئاكامی خراپی دەبێت لەناوچەكە ، ئەمە جگە لە بەیەكداچوونی بەرژەوەندییە جیاوازەكان لە سوریا كە واقعێكی هێناوەتە ئاراوە و پێوستی بەوە هەیە یەكیەتی خاكی سوریا پارێزگاری لێ بكرێت بە تایبەتیش لەژێر سایەی هەو‌ڵی ڕێكخراوە تیرۆرستییەكاندا كە لە هەوڵەكانی خۆیان نەكەووتوون لە ناو سوریادا.
هەل و ئاڵێنگارییەكان
بێ هیچ دوودڵی و گۆمانێك ، ئەوەی لە سەرەوە باس كران واتای ئەوەیە كە ڕوسیا بۆتە لایەنێكی سەرەكی و توانای ئەوەشی هەیە گریمانەی ئاراستەكانی ململانێكانی ئایندەی سوریا دیاری بكات. ڕۆڵی مۆسكۆش نادیدە ناگێرێت و كاریگەرییەكی زۆریشی هەبوو لە پاشەكشەپێكردنی چالاكی ڕێكخراوە تیرۆرستییەكاندا لەو ماوەیەی پێشوودا ، ئەمەش لە پێناو یەكلاییكردنەوەی هەندیك پرس لەو ناوچانەی كە ئەو ڕێكخراوە تیرۆرستییانەی تێداچالاكن.
بەڵام هەوڵەكانی ڕوسیا تووشی چەند ئاڵێنگارییەك دەبێتەوە و دیارترینیشیان بریتین لە هەڵوێستی مۆسكۆ لەمەڕ پرسی دووبارە ئاوادانكردنەوەی سوریا كە دەوڵەتە ڕۆژئاواییەكان مكوڕن لەسەر ئەوەی ببەستەنەوە بە گفتوگۆیەكی سەبارەت بە ئایندەی مانەوەی ڕژێمی سوریا لە حوكمدا و ئاراستەكانی یەكلاییكردنەوەی ململانێ سیاسییەكان لەو وولاتەدا.
مۆسكۆ لە توانایدایە بگاتە چەند لێكتێگەیشتنێكی ئەمنی و سیاسی لەگەڵ هەندێك لایەنی پەیوەندیدار بە ململانێی سوریاوە وەك ئێران و توركیا ، دوور نییە لە ژێر ڕۆشنایی زۆرێك لە ڕووداوەكانی ناوچەكە ، توانستەكانی مۆسكۆ بەرەبەرە پاشەكشە بكەن ، بە تایبەتیش بە هۆی هەڵكشانی ململانێكانی لەگەڵ ئەمریكا سەبارەت بە ڕێككەوتننامەی ئەتۆمی ئێران و سزا ئابووریە تازەكانی سەر تاران ، هەروەها ململانێ هەڵپەسێردراوەكانی نێوان تاران و ئەنقەڕە سەبارەت بە هەندێك پرسی سەرەكی.
ئەمە سەرباری سەرهەڵدانی ئەو ناكۆكییەی ئەم دوایەی مۆسكۆ لەگەڵ ئیسڕائیل كە ڕەنگە گۆرانكاری تازە لە دیدگای مۆسكۆ سەبارەت بە ڕیكخستنەوە سیاسی و ئەمنییەكان لە سوریا بێنێتە ئاراوە كە وا پێ دەچێت لەو ماوانەی دواتردا گۆڕاكاری ستراتیژی گرنگی لێ بكەونەوە.
