شارپرێس: لوقمان حاجی قادر
باس لە ئەگەری ڕازیبوونی توركیا دەكرێت لەوەی ڕێگە بەڕوسیا و ڕژێمی ئێرانی بدات لە هێرشێكی سنوردار بچنە ناو ئیدلبەوە ، لە بەرامبەریشدا سێ لایەنەكە لە جموجۆلەكانی ئەنقەرە لەڕۆژهەڵاتی فوڕات بێدەنگبن.
ڕەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆكی توركیا دەستپێكی كردەیەكی سەربازی بەم نزیكانە دژ بە یەكینەكانی پاراستنی گەلی باڵی سەربازی پارتی یەكیەتی دیموكرات لە ڕۆژهەڵاتی ڕووباری فورات ڕایگەیاند كە ئەنقەرە بە لقێكی پارتی كریكارانی كوردستانیان دەزانێت و لە لایەن توركیاوە خراونە لیستی تیرۆرەوه.
ئەم هەڵكشانەی هەڵوێستی توركیا دوای ئەوە هات كەپنتاگۆن ڕۆژی سێشەممەی ڕابردوو ڕایگەیاند كە كۆتایی بە دانانی بنكەكانی چاودێری ئەمریكی لە سەر سنوری توركیا هێناوە بە مەبەستی پاراستنی ئاسایشی توركیا و جیاكردنەوەی لە ناوچەكانی یەكینەكانی پاراستنی گەل- بە گوێرەی ووتەی ئەمریكییەكان – هەرچەندە ئەنقەرە داوایەكی فەرمی پێشكەشی واشنتۆن كردووە كە دەست لە دامەزراندنی ئەو بنكانە هەڵگرێت؛ كەچی لە سەرێكی دیكەشەوە واشنتۆن ناوچەی دژەفڕینی بە هەمان شێوەی عێراق لە باكوری سوریا ڕاگەیاندووە، ئەمەش توانستی توركیا ئیفلیج دەكات لە هاتنەناو ناوچەكەوە.
لەو ساوەی ئەمریكا بڕیاری مانەوەی لە سوریا داوە خەریكی قایمكردنی بنكە سەربازییەكانییەتی، وەك هاوبەشێكی لۆكاڵی كە لایەنگری خۆنی پشتیوانی و چەكیش پێشكەشی كورد و عەرەبە هاوپەیمانەكانی دەكات لە هێزەكانی سوریای دیموكرات ، جگە لە ئێرانیش دان بە بوونی لایەنە كاراكانی دیكەی سوریادا دەنێت، بۆیە بە هەموو ڕێككەوتننامەكانی تایبەت بە كەمكردنەوەی بارگرژی نێوان توركیا و ڕوسیا لە ڕۆژهەڵاتی حەلەب و غوتەی ڕۆژهەڵاتی و ناوچەی لادێنشینی حومس و باكوری دەرعا ڕازی بووە. ناڕازیش نەبوو بەرامبەر هاتنەناوەی توركیا لە جەڕابلوس و عەفرین و دەركردنی یەكینەكانی پاراستنی گەل لەو دوو ناوچەیە، بەڵكو لەگەڵ ئەنقەرە ڕیككەوت كە نەخشە ڕێگای منج جێبەجێ بكات و تەنها ئەوەشی لێ جێبەجێكرد كە دەورییەی هاوبەشیان بەیەكەوە هەیە.
بەڵام واشنتۆن لە سۆنگەی زاڵبوونی سەربازییەوە بەسەر سێیەكی دەوڵەمەندترین خاكی سوریادا، دەیەوێت هەموو سەرەداوەكانی گەمە تێكچڕژاوەكەی سوریا بگرێ بەدەستەوە لە نێوان لایەنە ململانێكارە خاوەن بەرژەوەندییە جیاوازەكان، بەڵكو دەیەوێت وەبەرهێنان لە دۆسیەی سوریادا بكات بۆ بەدەستهێنانی دەستكەوت لە دۆسییەكانی دیكەدا كە بەلای ئەوەوە گرنگترن، واتە دۆسیەی ئۆكرانیا و ئیران و عێراق، هەتا خودی توركیاش و بگرە یەكیەتی ئەوروپاش، ئەمەش لەڕێگەی میكانیزمەكانی دبلۆماسی و سەپاندنی سزای ئابوورییەوە.
بەڵام ئیدارەی ئەمریكا گیرۆدەی ململانێی ناوخۆش بووە سەبارەت بە پلەی توندە هەڵوێستی پێویست لەمەڕ دۆسییەكان، بەتایبەتیش لەگەڵ پاشەكشەكردنی هێزی ترەمپی سەرۆكی ئەمریكا بە هۆی ئەو گەمارۆیەی لە لێكۆڵینەوەكانی "ڕۆبێرت مۆلەر" دا ڕووبەڕووی بوونەوە سەبارەت بە دەستتێوەردانی ڕوسیا لە هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتی ئەمریكا.
لە دۆسیەی پەیوەندییەكانی لەگەڵ توركیادا، واشنتۆن پێداگری لەسەر ئەوە دەكات كە بەر بە نیازەكانی توركیا بگرێت لە ڕۆژهەڵاتی ڕووباری فوڕات، ئەویش بە دامەزراندنی بنكەی چاودێری سەربازی لەسەر سنوری سوریا و ڕاگەیاندنی ناوچەی دژەفڕین لە باكور، چونكە دەیەوێت دۆسیەی ئاسایشی توركیا تەنها بەدەست خۆیەوە بێت، ئەمەش بەس نییە بۆ دڵنەوایی توركیا؛ بە تایبەتیش لە خاوخلیچی ئەمریكا لە جێبەجێكردنی ڕێككەوتننامەی مەنبج و بەردەوامی پڕچەككردنی یەكینەكانی پاراستنی گەل لە ڕۆژهەڵاتی ڕووباری فوڕات بە چەكی قورس، ئامادەكردنی هەزارەها جەنگاوەری دیكەی ئەو هێزانە بە پاساوی جەنگان دژ بە داعش، هەروەها سستی واشنتۆن لە جیاكردنەوەی نێوان یەكینەكانی پاراستنی گەل و و پارتی كرێكارانی كوردستان، وە گۆڕینی سەركردەكانی ڕیزی یەكەم و دووەمی یەكینەكان بە سەركردەی دیكەی كوردی سوری.
لە بەرامبەریشدا "جیمس جیفری" نێردەی ئەمریكا بۆ سوریا و باڵوێزی پێشووی ئەمریكا لە توركیا، مەیلی باشكردنی پەیوەندییەكانی هەیە لەگەڵ توركیادا، ئەمەش لە ڕێگەی پیادەكردنی كردەیی بۆ ڕەواندنەوەی مەترسییەكانی ئەنقەرە كە لە وانەیە بە خێراكردنی ڕێككەوتننامەی مەنبج بێت، لەوانەشە ناوچەكانی سەر سنوری سوریا و توركیا لە رۆژهەڵاتی فورات بگرێتەوە، وەك بەشدرایپێكردنی ئەنقەرە لە بنكەكانی چاودێریكردنی سنور و ڕێگەپێدانی بە ڕاوەدوونانی چەكدارە كوردەكان، وە خێرا لێكجیاكردنەوەی یەكینەكان لە هێزەكانی پارتی كرێكارانی كوردستان، وە گرتنبەری ڕێوشوێنی بونیادگەرایی لە پێكهاتەی هێزەكانی سوریای دیموكرات و بە تایبەتیش ئەو ناوچانەی زۆرینەی عەرەبن وەك شاری ڕەقە.
هەموو ئەمانە لە چوارچێوەی ئەو گفتوگۆیانەدا بوو كە ماوەی هەفتەیەكە لە چوارچێوەی كۆمەڵەی "ئەمریكی – توركی" جیفری لەگەڵ بەرپرسە توركەكان ئەنجامیداوە بە مەبەستی لێكنزیكبونەوەی لە توركیا و دوورخستنەوەی لە خۆخستنەناو باوەشی ڕوسیا، بە تایبەتیش دوای ئەوەی واشنتۆن و ئەنقەرە لە دۆسیەی چارەسەری سیاسی و بەشداریپێكردنی ئۆپۆزسیۆن و دۆسیەی ئیدلب و هاوڕابوون، هەموو ئەمانە بوونیان مەحاڵ بوو بێ ڕەزامەندی ڕاشكاوانەی واشنتۆن.
كردە سەربازییە توركییە چاوەڕوانكراوەكە لەوانیە لە گرێسپی دەست پێبكات كە هێزە توركییەكان تانك و تۆپ و چەكی قورسیان لە دەوروبەری جێگیر كردووه ، ئەمە جگە لەوەی هێزە عەرەبییەكانی سەربەخۆشی ئامادەی بەشداریكردنن لە سەر سنوری توركیا لەگەڵ جەڕابلوس بۆ هاتنەناوەوەیەكی قوڵی هێزەكانی توركیا و جیاكردنەوەی مەنبج و ڕۆژئاوای گرێ سپی"ڕەئس العین" و ناوچەكانی دیكە؛ ئەو پڕۆسەیەش سەركەوتوو نابێت بێ بەشداریكردنی هێزی ئاسمانی توركیا كە پێویستی بە هەماهەنگاری هەیە لەگەڵ ئەمریكییەكان، ئەنقەرە دەیەوێت ئەمە بەسەر ئەمریكا وەك ئەمری واقع بسەپێنیت و قاڵبی هەماهەنگارییەكی دبلوماسی به بەردا بكات.
توركیا بۆ سەركەوتنی لەو جوڵە سەربازییانەی پشت بە دوو فاكتەر دەبەستێت: یەكەمیان فاكتەری مرۆییە بەوەی لە ناوچەكانی ڕۆژهەڵاتی فوڕات هێزی سەر بە ئەنقەرە بووینان هەیە و بە تایبەتیش لە ڕەقە كە دەیانەوێت بگەرێنەوە بۆ ناوچەكانیان، ئەمە جگە لەوەی هۆزی عەرەبی هەن لە ڕەقە و لادێنشینەكەی كە ئەگەر پرۆسەكە سەركەوتوو بێت لەگەڵ توركیا دەبن، ئەمە جگە لە دوڕدونگی دانیشتوانی ناوچەكە كە عەرەبی خالیسن لە سیاسەتەكانی پارتی یەكیەتی دیموكرات. ئەو لایەنانە لە بوونی هێزەكانی ئەمریكا لە رۆژههڵلاتی فوڕات زەرەرمەندن، هێزەكانیشیان لارییان لە هیچ جوڵەیەكی سوپای توركیا نییە بۆسەر ناوچەكە كە ئەمریكییەكان تەنگتەتاو كات.
باس لەوەش دەكرێت توركیا ڕێگە بە ڕوسیا و ڕژێمی ئێران بدات كە هێرشێكی سنورداری سەربازی بكەنە سەر ئیدلب ، لە بەرامبەر ئەوەی ئەو لایەنانە بێدەنگبن لە جوڵەكانی توركیا لە ڕۆژهەڵاتی فوڕات. هێزەكانی سوریا و میلیشیا ئێرانییەكانیش چەند هەفتەیەكە بۆ ئەم هێرشە هێز كۆدەكەنەوە بۆ زاڵبوون بەسەر دوا ناوچەی ئۆپۆزسیۆن لە سوریا. ڕوسیاش بە ڕۆڵی خۆی لە هەوڵی دەستبەسەرداگرتنی ئیدلب دایە، بەشێوەیەك كە گفتوگۆكانی لەگەڵ هاوبەشە توركییەكەی پوچەڵنەبنەوە، بۆیە لەوانەیە پڕۆسەكە لە سێ قۆڵەوە دەستپێ بكەن (ناوچەی لادێنشینی باكوری حەما و ناوچەی لادێنشینی لازقییە و ناوچەی لادێنشینی حەلەب لە باشوور) كە ڕژێمی سوریا هێزی تێدا كۆكردوونەوه بە مەبەستی كردنەوەی دوو ڕێگە نێودەوڵەتییەكە، بەڵام ئامانجی دوورمەودای ڕوسیا كۆتاییهێنانە بە دۆسیەی ئیدلب تاكو دواتر خۆی تەرخان بكات بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەمریكییەكان لە رۆژهەڵاتی فوڕات، بۆیە تەنگەتاوبوونی ئەمریكای لە ڕۆژهەڵاتی فوڕات بەلاوە پەسەندە ئەگەر توركەكان ئەنجامی بدەن.
كەواتە ئێمە لە بەرامبەر دوو شیمانەداین: یاخود ئەنقەرە بەردەوام دەبێت لە كردە سەربازییەكانی لە "گرێ سپییەوە و دواتریش بۆ رەئس العین" بە دریژایی 500 كیلومەتر لەسەر سنوری توركیا و سوریا، بەمەش واقعێكی تازە بەسەر ئەمریكادا دەسەپێنێت، لەمەشەوە بەرەنگاربوونەوە لە ئیدلب ڕوودەدات و كارەساتێكی مرۆیی و كۆچكردنێكی تازەی لێ دەكەوێتەوە، یاخود ئەمریكا دەتوانی لە ڕێگەی هەوڵە دبلۆماتییەكانی جیفرییەوە ئەو پێلێهەڵبڕینەی توركیا خاوكاتەوە و بەری پێ بگرێت، بە ئەنجامدانی چەند ڕێككەوتننامەیەك و بەشداریپێكردنی توركیا لە پاراستنی سنورەكەی هەڵویستی توركیا لە قاڵب بدات. بەڵام هەڵكشانی ئەم دواییەی "ئەمریكی – ڕوسی" لە ئۆكرانیا ئەوەی لێ دەخویندرێتەوە كە هەڵكشانی زیاتر و زیاتری لە ناوخۆی سوریا لێدەكەوێتەوە.
