شارپرێس: لوقمان حاجی قادر
ئایا عێراقییەكان بە دیموكراسی شادبوون دوای كەوتنی ڕژێمی پێشووی عێراق بەسەرۆكایەتی سەدام حوسێن؟ یان دۆخی ئەمنی و سیاسی لەژێر سایەی پارتە جۆراوجۆرەكان و چەكی بێشوومار چی بەسەرهاتووە؟
ئەمەو پرسیارگەلێكی دیكە لەدوای تێپەڕبوونی 13 ساڵ بە لەسێدارەدانی سەدام حوسێن‌و كەوتنی ڕژێمەكەی لەساڵی 2003 خۆیان قوتدەكەنەوە، كە دیارترین نووسەر و شرۆڤەكاری سیاسیو ئەمنی عێراقی لەلێداونەكانیاندا بۆ "سپوتنیك" وەڵامیان داونەوە سەبارەت بەوەی دۆخی عێراق بەكوێ گەیشتووە؟
باسل كازمی شڕۆڤەكارو نووسەر دەڵێت: "پێنوێن و پێدراوە بەردەستەكان دەڵێن، عێراقی دوای سەدام حوسێن چاوەڕێی بەرەوپێشچوونێكی جۆری و نموونەیی لێدەكرا، بەڵام بەهۆی ئەو چینە سیاسیو دەموچاوە گرژومۆنانەوە - هەر وەك شڕۆڤەكار دەڵێت- تەنیا بە دوای بەرژەوەندییەكانی خۆیان و حیزبەكانیانەوەن، وڵات وەك جاری جاران بووایە باشتربوو".
كازمی دەشڵێت: وردە وردە، كە بگەڕێینەوە بۆ ساڵانی یەكەمی گلانی ڕژێم، دەبینین ئاهەنگ و بۆنەی خۆشی هەرەسهێنانی ئەو ڕژێمە بەڕێوەدەچوون، بەڵام ئەمڕۆ پێچەوانەیە و هیچ خۆشییەك نابینین، هەندێك عێراقیش هەن دەڵێن بریا هەر ڕژێمەكەی جاران بمایە ، چونكە هەندێك شكۆمان هەبوو ، لایەنی كەمی پێویستییەكانیشمان لەبەردەست بوو.
كازمی لەلێدوانەكەی بەردەوام دەبێت و ئەوەش دەڵێت: عێراق دوای گلانی بەعس لەخراپەوە بەرەو خراپتر هەنگاوی ناوە، ئەوانەی دەڵێن ئەو پڕۆسە سیاسییەی ئێستا باشە تەنیا ئەوانە لێی سوودمەندبوون، بەڵام "هاووڵاتی بەستەزمان هەرگیز سوودمەندنەبووەو لەنێوان دەسك‌و ئاونگدا ماخۆلانییەتی".
یاریزانی نێودەوڵەتی
كازمی دەڵێت: "ئێستا لەعێراق یایزانی نێودەوڵەتی هەن، كە ڕۆڵێكی گرنگ و كارا دەگێڕێن لەپڕۆسەی سیاسی و سیستەم و بڕیاری عێراقیدا، ئەوان عێراقی نین و لە دەرەوەی سنورەكانەوە هاتوون، كەسایەتی ئێرانی هەن، كە دێن و لەگەڵ سەرۆكی حیزب و فراكسیۆنە‌كان دادەنیشن و گفتوگۆیان لەگەڵ دەكەن سەبارەت بەدیاریكردنی كابینەی وەزاری و كەسایەتی بۆ گرتنەدەستی پۆستەكان، بمانەوێت و نەمانەوێت، بڕیارەكە لەئێران و وڵاتانی دیكەوە سەرچاوە دەگرێت، ئەمە بۆچی؟ چونكە چینە سیاسییەكە بەئاشكرا دانی بەوەداناوە خاوەن هەستی نیشتمانی و نییە و خاوەنی بڕیار نییە و جوامێری ئەوەی تێدا نییە بەرگری لەڕۆڵەكانی نیشتمانەكەی بكات.
هەروەها وتیشی: كاتێك بمانەوێت دەوڵەت بنیات بنێین دەبێت پیاوی دەوڵەتمەدارمان هەبێت، بەڵام نیمانن و ئەوەی هەشمانن لاگیرییان بۆ ئێران و دەوڵەتانی دیكەیە.
وڵاتی حیزبەكان
كازمی بەردەوام بوو، وتی: ژمارەیەك حیزب جومگەكانی دەوڵەتییان بەدەستەوەیە، كە نزیكەی 300 حیزبن، ئەمە جگە لەفراكسیۆن و گردبوونەوەكان و ئەوانی ناوی بزووتنەوەكانیان لە خۆیان ناوە، كە زۆرینەیان سەر بەدەوڵەتی دیكەن و لەوێ دامەزراون و ئێستاش لەژێر سایەی یاساو دەستووردا بەشداری پڕۆسەی سیاسی دەكەن.
كازمی پێشیوایە زۆرینەی ئەوەی ڕوودەدات لەئێران بەدوور نییە و لایەنی ئێرانی ڕۆڵێكی گەورە و گرنگی هەیە لەسەر هەموو ئاستەكان لە عێراقدا.
گەندەڵی
كازمی وای دەبینێت، كە هەموو حیزبەكان لەسەر هەموو ئاستەكان لەگەندەڵییەوە گلاون وەك "شەڕنەكردن لەگەڵ داعش و هێنانی بۆ ناو شارەكانی عێراق ، تایەفەگەری و ڕەگەزپەرستی، فرۆشتنی پۆستەكان ، گەندەڵی ئیداریش هەموویان تێیدا بەشدارن و بەتایبەتیش حیزبە ئیسلامییەكان، كە سەلماندیان شكستخواردوون و حوكمی عێراقیش بەرئەنجامی كار و كردەوەی ئەوانە، ئەوانەی دەشڵین فڵانە حیزب گەندەڵە و فلانەش گەندەڵ نییە تەنیا وڕێنە دەكەن و دەیانەوێت گومانەكان لەخۆیان دووربخەنەوە و بڵێن ئێمە پاك و نیشتمانپەروەرین، بەڵام هەموویان لەناو حیزبەكانیاندا خاوەن بەرژەوەندی ئابوورین.
سەروەری
لەكۆتایی قسەكانیدا كازمی وتی: "پێش گلانی ڕژێمی پێشوو، خۆشی و بێ و ترشی بێت، عێراق سیمبولی دەوڵەتە عەرەبییەكان بوو، ئەوانی دیكەش وایان پێدەوتین ، چونكە دەوڵەتەكەمان خاوەن پیرۆزی بوو لای دەوڵەتە عەرەبی و ئیسلامییەكان، كەچی ئێستا سەروەری نابینیت، پرسی گەندەڵی لەسەردەمی ڕژێمی پێشوو سزاكەی زۆر قورس بوو، ئەوانەی ماڵی میللەتیان دەدزی لە گۆڕەپانی تەحریر و ئاهەنگەكان هەڵدەواسران ، ئەمەش پێنوێنی بوونی سزادانی گەندەڵكاران بوو".
چەك
لای خۆشییەوە "هاشم هاشمی" شارەزای بواری ئەمنی و توێژەری دیاری كاروباری گروپە چەكدارەكان بۆ سپۆتنیك وتی: گروپە چەكدارە خاوەن باكگراوندە ڕادیكاڵییەكان چ سوونەبن و چ شیعە، ڕووبەڕووبوونەوەی ڕاستەوخۆ دژ بەدەزگانی ڕژێمی پێشوو، یان حكومەتی ئەمنی بە ئەركی سەرشانی خۆیان نازانن.
دەشڵێت: ئێستا چەكی زۆروزەوەند لە عێراقدا هەیە، بێ زێدەڕەویش پێش 2003 هەر 100 عێراقییەك بەرانبەر یەك چەك بوو، بەڵام ئێستا هەر عێراقییەك دوو چەكی بەردەكەوێت و 38 ملیۆن عیراقیشمان هەیە، 60 ملیۆن چەكیش لە دەرەوەی دەسەڵاتی حكومەتدایە.
سەبارەت بە تاوانكاریش هاشمی دەڵێت كە ئاستی تاوانكاری بە گوێری باری ئابوروی بەرز و نزمی دەكات ، تا دۆخی ئابووری خراپتر بێت تاوانكاریش بەرەو زیادبوونە.
هەواڵگر
هاشمی لە بارەی هەواڵگرەكانیشەوە ووتی كە دۆخە وەك پێشووە، جاران هۆبەی حزبی و موختارەكان ئەوەیان دەكرد و ئێستاش هەروایە. ووتیشی 10% ی ئەوانەی حوكمدراون لەسەر بنەمای ڕاپۆرتی هەواڵگری نهێنی بێ بنەما بووە.
گۆڕانكاری
كیفاح مەحمودی نووسەر و شرۆڤەكاری سیاسی عێراقی لە هەرێمی كوردستان دەڵێت دوای گلانی ڕژێمی پێشوو لە لایەن ئەمریكا و هاوپەیمانانەوه، عێراقییەكان ئومێدیان وابوو گۆڕانكاری ئەرێنی ڕووبدات، بەڵام جێگەی داخە دوای چەند مانگێك لەو گۆڕانكارییەی ساڵی 2003 و تاوەكو ئێستاش ئەو گۆڕانكارییەی ڕوویدا نەرێنی بووە، ئاستی هەژاری و نەخوێندەواری و تاوان و تیرۆر و تاوانی ڕێكخراو بەرزبوونەوە و ئێستا دەوڵەتێك نەماوە بەناوی یاساوە.
سەبارەت بە ناوەندی بڕێاریش كیفاح مەحمود دەڵێت: ئێستا سەنتەری بڕیاری جۆراوجۆر و پەرشوبڵاو هەن، گرفتی گەورەی هاووڵاتییان چارەسەر نەبوون وەك تەندروستی و فێركردن و كارەبا و خزمەتگوزارییە شارەوانییەكان و ئاستی ژیان و گوزەران، ئەمەش دوای 15 ساڵ ڕەشبینییەكی زۆری بۆ خەڵك دروستكردووە كە پێیان وابوو ڕژێمی دكتاتۆری پێشوو هۆكاری ئەوەیە عێراق نەبۆتە دەوڵەتێكی مەدەنی شارستانی.
هەرێمی كوردستان
لە بارەی هەرێمی كوردستانیشەوە كیفاح مەحمود پێیوایە، كە له 2003 و لە ماوەی كەمتر لە 10 ساڵی پێشوودا ئابووری هەرێمی كوردستان باش بووە و حكومەتی هەرێمیش دەستیكردووە بە بنیاتنانی ژێرخانی ئابووری. لە ڕووی پەرەپێدانی مرۆیی و تەندروستی و فیركردنیشەوە وەرچەرخانێكی گەورە ڕوویداوە و ئاستی هەژاریش بۆ كەمتر لە 6% نزمبۆتەوە. لە بارەی زانكۆكانیش دەڵێت جاران یەك زانكۆ هەبوو ئێستا بونەتە 20 زانكۆ و دەیەها پەیمانگا، كارەباش تاڕادەیكی باش چاككراوە و ئەگەر هێرشەكانی داعش ڕێگرنەبان ئێستا هەرێم گۆڕانكاری گەورەتری بەخۆوە دەبینی.
