شارپرێس:
لەگەڵ گرێدانی لوتكەی وارشۆ، بەرەنگاربوونەوەی ئێران ئاراستەیەكی تازەی وەرگرت، هاوپەیمانییەكی نێودەوڵەتی دژ بەئێران بوونی نابێت، بەڵكو هاوپەیمانی ئەو دەوڵەتانە دەبێت، كە دژ بەڕەفتاری دوژمنكارانە و تێكدەرانەی ئێرانن لەچوارچێوە عەرەبییەكەیدا. 

ئەوانەی بەشداری ئەو هاوپەیمانیەشن زەرەرمەندی كارو كردەوەكانی ئێرانن، دەوڵەتانی دیكەش‌ بە هۆكاری جیاواز بەشداری ئەو هاوپەیمانییە نابن، یاخود گەیشتوون بە بەرژەوەندییەكانیان، یان لەوانەیە لەگەڵ ئێران بەرژەوەندییەكانیان مسۆگەر بكەن، یاخود بەهۆی سیاسەتە بەرزو نزمەكانی ئیدارەكەی دۆناڵد ترامپەوە هەیە.

نەسازانێكی نێودەوڵەتی فراوان دژ بە ئێران، ئەو باوەڕە لای تاران دروست دەكات، كە گەمە نێودەوڵەتییەكە بە گوێرەی پێشبینی و بەپێی پلانەكانی خۆی بەڕێوەدەچێت، چونكە تا ئەمریكا زیاتر بەئامانجی بگرێت، هێندەی دیكە نەیاربوونی هەرێمی و نێودەوڵەتی خۆی دژ بە ئەمریكا دەسەلمێنێت، لەوەشیاندا گوێ بە داتەپینی ئابووری و ئێش و ئازار و ئایندەی گەلەكەی نادات. 

تاران ئەو ئەگەرە واقیعیەشی بەهەند وەرنەگرتووە، كە لەوانەیە ئەنجامی بەرەنگاربوونەوەی واشنتۆن وەك ئەوە نەبێت، كە خۆی وێنای كردووە، چونكە تەنانەت گۆڕانكاری دوای دوو ساڵی دیكەی ئیدارەكەی واشنتۆن، دەستەبەری ئەوەی بۆ ناكات سەرۆكی تازە دژ بە ئێران نەبێت.

كۆنگرەی وارشۆ بە ئاشكرا بازاڕی بۆ جەنگێكی ئایندە، یان حەتمی گەرم نەكرد، بەڵام بەو داڕشتەیەی ئێستای، بە خۆبەدوورگرتنەكانی (تەحەفوز) ئەوروپییەكان و ئامادەنەبوونی چین و ڕوسیا، ئەو گرێكوێرەی بیرخستینەوە كە لە سەردەمی جەنگی ئەمریكا دژ بە عێراق خۆی سەپاند بوو، ئەو كات جیهان بوون بە دووبەرەوە، بەرەی پاڵشتی جەنگ و بەرەی دژ بە جەنگ، هەر‌ لایەو پاساوی خۆیشی هەبوو كە بەدوور نەبوو لە ڕاستی. 

هەموو كۆك بوون‌ عێراق ڕژێمێكە و ناكرێت بەرگری لەڕەفتارەكانی بكرێت، بەڵام ناكۆكیییەكە لەسەر ئەوە بوو  بە چ شێوازێك وڵاتی لێ ڕزگار بكەن، بۆیە وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارە دەمەتەقێی زۆری بەدوای خۆیدا هێنا: چارەچییە و چۆناوچۆن بەرەنگاری ڕژیمێكی خوێنڕێژی سەركوتككەری گەلەكەی ببینەوە، كە بە داگیركردنی كوێت – یش سەلماندی ‌ هەڕەشەیە بۆسەر هاوسێكانی؟ ئەوانەی دژ بە ڕووخانی بوون.  

پێیان وابوو جەنگ كارێكی سەرشێتانەیە و ناتوانرێت پێشبینی ئەنجامەكانی ئایندەی بكرێت، بۆیە بەرگرییان لە گرتنەبەری شێواز و میكانیزمی فشاری دیكەی جۆراوجۆر  و ڕێبازی دبلوماسییانە كرد، ئەوانەی یار و هەواداری جەنگیش بوون،  پێیان وابوو جەنگ كارێكی چاكەخوازییە بۆ تواناپێدانی عێراقییەكان لە گێڕانەوەی ئازادییە زەوتكراوەكانیان، بەڵام پاساوی ئەوان چڕكردنەوەی سەرنجەكان بوو لەسەر دۆسییەی ئەتۆمی هەڵبەستراو و تۆمەتەكانی تیرۆری پەیوەست بە 11 ی سێبتێمبەر بۆ ئەنجامدانی كردەیەكی سەربازی.

لەگەڵ ئێراندا هیچی پاساوێكی  هەڵبەستراو پێویست نییە، زیاتر لە جارێكیش واشنتۆن جەختی لەوە كردۆتەوە كە ئامادەسازی بۆ جەنگی دژ بە ئێران ناكات و كاریش ناكات بۆ گۆڕینی ڕژێمەكەی، بەڵكو فشاری دەخاتەسەر تاوەكو ڕەفتاری ناوخۆ و دەرەكی خۆی بگۆڕێت، نەوەك جەنگی لە دژ بەرپا بكات كە لەوانەیە ڕژێمی مەلاكانی ئێران بە ئەنقەست هەموو دەوڵەتانی ناوچەكە بە ئامانج بگرن و هەڕەش لە سەقامگیرییان بكەن، سزاكانیش تاكە هۆكارن بۆ  جێگرتنەوەی بژاردەی جەنگ. بەڵام پێشتر ئەو ڕژێمە بە ڕوون و ئاشكرایی گۆڕینی سیاسەت و ڕەفتاری خۆی ڕەتكردۆتەوە، چونكە هەڵوەشاندنەوەی میتۆدی "هەناردەكردنی شۆڕش" و دەستوەرنەدان لە كاروباری دەوڵەتانی دیكە و وەستاندنی بارگاویكردنی كۆمەڵگاكان بە بارگەی مەزهەبگەرایی ، لە ئەنجامدا دەبنە هۆی گۆڕینی ڕژێمەكە. پێشتریش تاران ڕایگەیاند بوو كە سزاكان وەك جاڕدانی جەنگ وایە دژ بە ئێران، چونكە ناشتوانێت بە سزای هاوشێوە بەرەنگاری ئەو سزایانە ببێتەوە، بۆیە بە جەنگ ووڵام دەداتەوە. لە نێوان ئەو دوو ئاراستەیەشدا، ئەو دەوڵەتانەی لەو نێوانەدان ناتوانن كاریگەرییان بۆ سەر ڕەووتی ڕووداوەكان هەبێت.

ئێران بە بەردەوامی هەڵەكانی ئەمریكا و ئیسڕائیلی لە بەرژەوەندی خۆی قۆزتونەوە، لە دیارترین ئەو هەڵانەش نەبوونی وویستێكی ڕاستەقینەیە‌ بۆ بنیادنانی ئاشتی لەگەڵ سوریا و فەڵەستین، ئێران دزەی كردە ناو ئەو دۆسییەیە‌ كە بۆ ماوەی زیاتر لە نیوسەدە ناوچەی عەرەبی كۆتوبەند كردووە، لە ڕێگەی ڕژێمی سوریا و هەردوو جوڵانەوەی "حەماس" و "جیهاد"ی فەلەستینی و "حزبوڵای لوبنانی"  و دواتریش میلیشیا عێراقییە پاشكۆكانی، توانی ململانیكی تازە بكاتەوە و سەركردایەتیشی بكات. ئەمەش‌ بە بۆچوونی تاران سەركەوتنە گرنگترینەكە بوو بۆ "هەناردەكردنی شۆڕش"، ئەگەر ئەمریكا لە ئیدارەدانی ململانێی عەرەب- ئیسڕائیل  و داگیركاری دوای عێراق شكستی نەهێنابا، ئەگەر ئیسڕائیلیش چەموش و كەلەشەق و مكوڕ نەبایە لە داگیركردنی خاكی فەڵەستین و عەرەبەكان، ئێران نەیدەتوانی باوەڕ بە زیانلێكەوتووان بێنێت كە تاكە بژاردەی جێگرەوەیە لە بەرەنگاریدا. لەگەڵ دەستپێكی قۆناغی بەهاری عەرەبی، ئێران بازی دایە قۆناغێكی دیكەوە، چ بە وەبەرهێنان لە پەنادانی دەستوپێوەندەكانی قاعیدە، یان بە  كاراكردنی تیرۆر وەك چەكێكی دەستی خۆی، یان بە وەرچەرخاندنی شۆڕشی هەناردەكراو بۆ پڕۆژەی وێرانكەری ئاوەدانی و ئابووری، هەروەها بۆ لێكهەڵوەشاندنی دەوڵەت و سوپا و دامەزراوەكان.

سرووشتی پڕۆژەی وێرانكاری ئێران و حەتمیبوونی دەمكوتكردنی و وەدەرنانی لە دەوڵەتە عەرەبییەكان، پێویستی بە بوونی هێزێكی نێودەوڵەتی وەك ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هەیە، واشنتۆنیش بێ هاریكاری هێزێكی هەرێمی وەك ئیسڕائیل – بە تایبەتیش كە لە ڕووی جوگرافییەوە هاوسنوری ناوچەی بڵاوبوونەوەی هەژموونی ئێرانە لە سوریا – ناتوانێت بەرەنگاری تاران ببێتەوە. دەوڵەتە عەرەبییەكان مامەڵە لەگەڵ ئەم داكەوتەدا‌ (ئەمری واقع) دەكەن، بە ئامانجی گەیشتن بە ئەنجامێك بۆ بەرەنگاربوونەوەی مەترسییەكانی ئێران كە لە كەس شاراوە نین. بەڵام دەوڵەتە عەرەبییەكان دەتوانن شەرعیەت نەدەن بە "مامەڵەی سەدە"  ئەگەر بێویژدانانە بێت بەرامبەر كێشەی فەڵەستین و ئاشتی و سەقامگیرییەكی ڕاستەقینەی هەمیشەیی‌ دەستەبەر نەكات، لە دۆخێكی ئاوادا، عەرەبەكان لە دوولاوە دەدۆڕێن، ئیسڕائیل ئەوەی دەست دەكەوێت كە شایستەی نییە، ئێرانیش زیرەكانە سوودمەند دەبێت بە جۆشدان و دنەدانی ململانێ خۆبەخۆی عەرەبەكان.

سەرچاوە: پێگەی ئەلەكترۆنی موستەقبەل
وەرگێرانی : لوقمان حاجی قادر