شارپرێس:
لەوانەیە توركیا هەرگیز لە قۆناغەكانی پێشوودا، ئەو هەموو تەنگژە دەرەكییەی بەخۆوە نەبینیبێت، كە ئێستا بەدەستیانەوە دەناڵێنێت، بەشێكیشیان بۆ ئەو هەوڵانەی دەگەڕێنەوە لە یەك كاتدا بژاردەی دژیەك پیادە دەكات. 

هەرچەندە لە هەوڵی ئەوەشدایە جوغزی قورتوقولاپ و ئازادی جوڵەكانی خۆی فراوان بكات لە مامەڵەكردن لەگەڵ لایەنەكانی دیكە كە پەیوەستن بە تەنگژەكانی ناوچەكە و تێشیەوە گلاون، بەڵام لە هەندێك كاتدا تووشی هەڵوێستی پەشۆكاوانە و سیاسەتی دژیەكی دەكەن، ئەمەش لەم قۆناغەی ئێستادا ڕادەی فشارە دەرەكییەكانی لەسەر زیاد دەكەن.

هۆكارەكان لێكجیاوازن
دەكرێت لە سایەی چەند خڵێكدا، هۆكارەكانی فراوانبوونی جوغزی ئەو تەنگژە هەرێمی و نێودەوڵەتییانە شیبكەینەوە كە توركیا لە ئێستادا پێیانەوە دەناڵێنێت، دیارترینی ئەو هۆكارانەش بریتین لە:

كۆكردنەوەی نێوان دژیەكەكان: توركیا ئەم سیاسەتەی لە زیاتر لە دۆسییەیەكی هەرێمیدا پیادە كردووە، دیارترینیان دۆسییەی سوریا بوو. توركیا هەوڵیدا بگاتە لێكتێگەیشتنی ئەمنی و سیاسی  لەگەل هەریەك لە ڕوسیا و ئێران لە لایەك، وە وویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و دەوڵەتانی ڕۆژئاوا لە لایەكی دیكەوە. 
 
سەرباری دژایەتیكردنی ڕژێمی سوریا لە ڕواڵەتدا، كەچی زیاتر لە جارێك ئاماژەی ئەوەی ناردووە كە ئامادەیە كەناڵەكانی گفتوگۆ لەگەڵ ئەسەدا بكاتەوە، ئەو پێشمەرجانەی بۆ ئەو مەبەستە خستبونییەڕوو، سوك و ئاسانتر بوون لەو پێشمەرجانەی لە سەرەتای تەنگژەی سوریا لە ساڵی 2011 بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی لەگەڵ دیمەشقدا داینابوون.

ئەم سیاسەتەی لە گفتوگۆكانی ئاستانە لەگەڵ ڕوسیا و ئێراندا بە ڕوون و ئاشكرایی دەركەوتن، لەوەشدا كە زۆر بەپەرۆش بوو بۆ هەماهەنگكاری سەربازی لەگەڵ وویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكادا لەوەی پەیوەست بوو بە پەرەسەندنە سیاسی و مەیدانییەكانی باكوری سوریا. بەڵام ئەنجامی باش و بەرچاوی لەو كۆششانەیەوە دەستنەكەوت.

هۆكارەكەش ئەوەبوو كە هاوسەنگی هێز لە سوریادا بەرەبەرە بەلای سوریا و هاوپەیمانەكانیدا شكایەوە، بەشێوەیەك ڕووبەری ئەو خاكە زیادی كرد كە سوریا و هاوپەیمانەكانی خستیانە ژێر دەسەڵاتی خۆیانەوە و گەیشتە 60% هەموو خاكی سوریا، لە بەرامبەردا و بە گوێرەی هەندێك مەزەندەكردن، شەڕڤانە كوردیەكان  30% ، وە هێزە پاشكۆكانی توركیاش 10%  ی خاكی سوریایان بەدەستەوەیە.

سەرباری كۆششەكانی توركیا، كەچی ئەمریكا پاشەكشەی نەكرد لە پشتیوانیكردنی شەڕڤانە كوردەكانی باكوری سوریا كە توركیا بە هەڕەشەیان دەزانی بۆسەر ئاسایش و بەرژەوەندییەكانی خۆی. سەرەڕای ئەوەی‌ واشنتۆن ئاماژەی ئەوەیداوە كە دەكرێت شەڕڤانە كوردییەكان لە سنوری توركیا – سوریا دووربخاتەوە، هەروەك ڕیتش ئۆتزینی گەورە ڕاوێژكاری پڕۆسەكانی سوریا لە وەزراەتی دەرەوەی ئەمریكا لە 16 ی ئیپڕیلی 2019 ڕایگەیاند كاتێك ووتی: "پراكتیزەكردنی ناوچە ئارامەكەی باكوری سوریا بەشێوە ڕاست و دروستەكەی خۆی، لەوانەیە ببێتە هۆی دوورخستنەوەی شەڕڤانە كوردەكان و چەكە قورسەكانیان لەسەر سنور"، بەڵام واپێدەچێت ئەنقەرە دڵی بەم هەنگاوەش ئاو نەخواتەوە. 

بێگومان هۆكاری ئەمەش ئەوەیە كە ئەنقەرە پێی وایە گرفتەكە لە بەردەوامی پشتیوانی واشنتۆن نییە بۆ شەڕڤانان، بەڵكو‌ گرفتەكە پەیوەستە بە ئاستی ئەو پشتیوانییەی پێشكەشی شەڕڤانان دەكرێت، ئەو پێی وایە ئەو ئاستە پشتیوانییە له ‌سەرووی مەبەستە سیاسییەكانەوە و لە پێداویستی جەنگانی دژ بە ڕێكخراوە تیرۆرستییەكان زیاترە، بەردەوامبوونیشی بەم تەرزەی ئێستا، لەگەڵ پەرەسەندنە مەیدانییەكانی ئێستا سوریادا ناگونجێت، چونكە هەڕەشەكانی داعش بە هۆی ئەو شكستە سەربازییانەی تووشی هاتوون پاشەكشەیان كردووە ، سەرباری بوونی ئەگەری چالاكبوونەوەی شانە نووستووەكانیان لەو شوێنانەی پێشتر دەستیان بەسەردا گرتبوو.

بژاردە سەختەكان: ئەنقەرە لە زۆر كاتدا بژاردەی دژ بەیەك پیادە دەكات بۆ گەیشتن بە زۆرترین دەستكەوتی ستراتیژی ، بەڵام لەوسەریشەوە تووشی بە تووشی فشاری لایەنەكانی دیكەوە دەبێت كە لەگەڵیان لە پەیوەندیدایە، چونكە ئەو پرسانە جێگەی بایەخپێدانی لایەنەكانی دیكەشن.

ئەمەش بە ڕوون و ئاشكرایی لە سەودا و مامەڵەی كڕینی كۆسیستەمی موشەكی ئێس-400 ڕوسیدا دەركەوت، هەروەها لە هەڕەشەكردن بە كڕینی فڕۆكەی جەنگی ((سو 57)) ی ڕووسی وەك فشارێك بۆ سەر واشنتۆن سەبارەت بە دەستكەوتنی فڕۆكەی ئێف-35 و بەردەوامی پشتیوانی واشنتۆن بۆ شەڕڤانە كوردەكان.

لەولاشەوە واشنتۆن بە پەرۆش بوو كە چەند پەیامێك بگەیەنەتە ئەنقەرە، بەوەی لەوانە ڕێوشوێنی سزادانی لە دژ بگرێتەبەر، ئەگەر توركیا مكوڕبێت لەسەر درێژەدان بە هەنگاوەكانی لە سەودا و مامەڵەكانی لەگەڵ ڕوسیادا.

هاوشان لەگەڵ گرێدانی گۆنگرەی ساڵانەی سی و حەوتەمینی پەیوەندییە توركی – ئەمریكییەكان لە واشنتۆن لە 15 ی ئیپڕیلی ئەم مانگە، هەندێك لە یاسادانەرانی ئەمریكی لە گۆنگرێس، دەستیان كردووە بە ئامادەكردنی پڕۆژەیەك كە لەوانەیە بگاتە ڕادەی داواكاری وەستاندنی مامەڵەی ڕاستكردنی فڕۆكەی ئێف-35 بە توركیا، ڕیگەشی لێ بگرن داوای قەرەبوو بكاتەوە، بەو پێیەی – بە گوێرەی دیدگای ئەو یاسادانەرانە - توركیا سەرپێچی لە مەرجەكانی گریبەستی بەشداریكردن لە پرۆگرامی بەرهەمهێنانی ئەو فڕۆكەیەدا كردووە.

ئەو كۆششانەی توركیا لەوانەیە پاڵ بە مۆسكۆوە بنێت هەڵوێستی ووریائامێزی هەبێت لە هەمبەر ئەو مامەڵانەی كە دەكرێت لە قۆناغی ئایندەدا لەگەڵ ئەنقەرە واژۆیان بكات ، سەرباری ئەو ئاڵوزو بڵۆزیەش كە لەسەر پرسی سوریا لە نێوانیاندایە، سەرباری پەرۆشی ڕەجەبە تەیب ئەردۆغانی سەرۆكی توركیاش،  كە ئاماژەی بەوە كردبوو ‌ مامەڵەی موشەكی ئێس-400 پرسێكە و كۆتایی پێهاتووە.

تێوەگلانەناو ناكۆكی تازە: لە سەرووی هەمووشیانەوە هەڵكشانی هەڵوێستی ئەمریكایە دژ بە ئێران، دوای ئەوەی واشنتۆن لە ڕێككەوتننامە ئەتۆمییەكەی ئێران كشایەوە و سزای تازەی بەسەر تاراندا سەپاندن، ئەم ڕووداوانە بە پۆلێنكردنی پاسەوانی شۆڕشی ئێرانیش كۆتاییهات كە وەك ڕێكخراوێكی تیرۆرستی بیانی خستیە لیستی تیرۆرەوە.

لێرەوە ئەو هەڵكشانەیە تازەیە لەوانەیە دۆسییەیەكی تازەی ناكۆكی بخاتەسەر دۆسییە كەڵەكەبووەكانی نێوان واشنتۆن و ئەنقەرە. سەرباری ئەوەی هەردوولا لە ماوەی پێشوودا هەوڵیاندا ئەو ناكۆكییە خەفە بكەن، بە تایبەتیش دوای ئەوەی واشنتۆن ڕێگەی بە توركیادا بەردەوام بێت لە هاوردەكردنی نەوتی ئێرانی لە چوارچێوەی ئەو مۆڵەتەی بە 8 دەوڵەتەكە دراوە كە نەوتی ئێرانی دەكڕن، بەڵام لەوانەیە خەفەكردنی ئەو ناكۆكییە تازەیە بەردەوام نەبێت و ڕەنگە لە مانگی مایۆی ئایندە سەرهەڵداتەوە، چونكە تاوەكو ئێستا ئیدارەی ئەمریكا ئامادە نییە ئەو مۆڵەتە درێژكاتەوە، سەرباری ئەوەش، هەموو شیمانەكان (احتمالات) ئەگەری ڕوودانیان هەیە.
توركیا وای پیشانداوە كە ئەگەر واشنتۆن ڕێوشوێنە سزاییەكانی دژ بە ئێران درێژە پێبدات، ئەوا دوور نییە ئەنقەرە هەڵوێستی پێچەوانە بگرێتەبەر، وەك ئەوەی كردی بە ڕەتكردنەوەی بڕیاری پۆلێنكردنی پاسەوانی شۆڕشی ئێرانی وەك ڕێكخراوێكی تیرۆرستی بیانی، بەڵام مكوڕبوونی واشنتۆن لە فشاری زیاتر بۆسەر ئێران لە قۆناغی ئایندەدا، لەوانەیە ڕووبەر و جوغزێكی وا فراوان بۆ قۆرتوقولاپی ئەنقەرە نەهێڵێتەوە تاوەكو بە ئازادی یاری تێدا بكات.

لەسەر بنەمای ئەوەی باسكرا، دەكرێت بڵێین ئەو لێكەوتانەی لە پەرەسەندنە سیاسی و ئەمنییەكانی ڕۆژهەلاتی ناوەڕاست دەكەونەوە، چەند بژاردەیەكی دیاریكراو بەسەر ئەنقەرەدا دەسەپێنێت، بەشێوەیەك لە قۆناغی ئایندەدا كاریگەری دەبێت بۆسەر سیاسەتی دەرەوەی ئەو ووڵاتە.

سەرچاوە: موستەقبەل
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر