ڕاپۆرتی شیکاریی شارپرێس
ئاماده‌كردنى: بەختیار ئەحمەد ساڵح
پێشەکی
عێراق و بەتایبەتی هەرێمی کوردستان لەماوەی چەند ساڵی ڕابردوودا گۆڕانکاریی گەورەی لە کەرتی وزەدا بەخۆیەوە بینیوە و زلهێزەکانی ڕۆژئاوا و ڕۆژهەڵات زیاتر ئارەزووی وەبەرهێنانیان لە کێڵگە نەوتی و گازییەکاندا کردووە. لە کاتێکدا بەغداد هەوڵدەدات بەرهەمهێنان بۆ حه‌وت ملیۆن بەرمیل لەڕۆژێکدا زیادبکات، گەمەکارە گەورەکان گەڕاونەتەوە گۆڕەپانەکە، وڵاتەکەیان گۆڕیوە بۆ گۆڕەپانی کێبڕکێی نێوان ڕۆژئاوا کە ئەمریکا و کۆمپانیا سەرکردایەتی دەکەن و ڕۆژهەڵات کە چین و ڕووسیا نوێنەرایەتی دەکەن.
ئیتر پرسەکە لێرەدا تەنها پەیوەندی بە سامانی نەوتەوە نییە؛ بەڵکو بووەتە یەکتربڕینێکی ستراتیژی چارەنووسساز لە هاوسەنگییە جیۆپۆلەتیکییە ناوچەیی‌و جیهانییەکاندا.
یەکەم: پاشخانی مێژوویی ململانێ لەسەر سەرچاوەکانی وزە لە عێراق
لە دوای لەشکرکێشی ئەمریکا لە ساڵی 2003، سەرچاوەکانی وزەی عێراق بووەتە بابەتی بەرژەوەندیی زلهێزەکان. ئەمەش بەهۆی کشانەوەی کۆمپانیا ڕۆژئاواییەکان بەهۆی نەبوونی ژینگەیەکی سەقامگیری بۆ وەبەرهێنان. ئەمەش ڕێگەی بۆ چین و ڕووسیا کردەوە بۆ چوونە ناو عێراق بەتایبەتی لە باشوور. لە هەمان کاتدا هەرێمی کوردستان لە گرێبەستکردن لەگەڵ کۆمپانیا بیانییەکان پەراوێزی سەربەخۆیی پاراست.
دووەم: ڕەهەندی ئابووریی پێشبڕکێی نەوت
عێراق 145 ملیار بەرمیل یەدەگی سەلمێنراوی هەیە، کە پێنجەم گەورەترین یەدەگی جیهانە و بە خەمڵاندنێکى دیکەش دەگاتە 246 ملیار بەرمیل. ئەمەش وای لێدەکات ببێتە ئامانجێکی سروشتی بۆ وەبەرهێنانی بەرفراوانی وزە. بەڵام ڕووبەڕووى چەندین ئاستەنگە کە لە ژێرخانی وێران، گەندەڵی بەربڵاو و پشتبەستن بە گاز و کارەبای ئێران خۆیدەبینێتەوە. بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەم ئاڵنگارییانە، حکومەتی عێراق دەستیکردووە بە پرۆژەی ستراتیژیی بەرفراوان، لەوانە:
1. پڕۆژەی گواستنەوەی ئاوى کەنداو (CSSP) کە لەلایەن کۆمپانیای تۆتال ئینێرجییەوە سەرپەرشتی دەکرێت، بۆ کۆنتڕۆڵکردنى پەستانی کێڵگە نەوتییەکان.
2. پرۆژەی ڕۆژئاوا لە باشوور و باکور بۆ بوژاندنەوەی کێڵگە نەوتییە کۆنەکان (وەک ڕومەیلە و کەرکوک).
هەموو ئەم پڕۆژانە زەمینە خۆش دەکەن بۆ فراوانکردنی توانای هەناردەکردنی عێراق و دەستەبەرکردنی ئاسایشی وزەی ناوخۆ.
سێیەم: ستراتیژی ڕۆژئاوا لە عێراق و هەرێمی کوردستان: گەڕانەوەی ڕۆژئاوا بۆ گۆڕەپانی وزەى عێراق بەمشێوەیە دەبێت:
ئەمریکا ڕایگەیاند کە ئەم وەبەرهێنانانە بەشێکە لە ستراتیژێک بۆ بەرەنگاربوونەوەی کاریگەرییەکانی ئێران و ڕووسیا و چین لە عێراقدا، هەروەها وەزیری وزەی ئەمەریکا جەختی لەوە کردەوە کە واشنتۆن ڕێگە نادات بەغدا بە تەواوی بکەوێتە دەستی نەیارانی جیۆپۆلەتیکی وڵاتەکەی.
چوارەم: چین‌و ڕوسیا لەدیمەنی عێراقدا
لە لایەکی ترەوە چین و ڕووسیا لە ڕێگەی چەند ڕێگایەکەوە هەوڵی کۆنتڕۆڵکردنی فراوانبوونی ڕۆژئاوا دەدەن:
1. پێدانی قەرز و هاوکاری بۆ عێراق لە چوارچێوەی پڕۆژەى پشتێن و ڕێگاى چین.
2. کارکردن بۆ ئاوێتەکردنەوەی هەرێمی کوردستان لەگەڵ پێکهاتەی دەوڵەتی ناوەندی و ئاسانکاری بۆ دەرکردنى کۆمپانیا ڕۆژئاواییەکان لە باکوورەوە.
3. وەبەرهێنانی درێژخایەن لە پرۆژەی ژێرخانی لە بەرامبەر گرێبەستی نەوتی درێژخایەن.
بەرپرسێکی باڵای ڕووسیا لە لێدوانێکیدا لە ڕۆژنامەی ئۆیل پرایس دەڵێت: کۆتایی هەژموونی ڕۆژئاوا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە عێراق و دوورخستنەوەی لە کەرتی وزە دەستپێدەکات.
پێنجەم: هەرێمی کوردستان وەک ناوچەیەکی ململانێی جیۆپۆلەتیک
هەرێمی کوردستان نوێنەرایەتی خاڵێکی ناوەندی ململانێی نێوان ئەو دوو میحوەرە دەکات. واشنتۆن هەوڵ دەدات ناوچەکە لە چوارچێوەی کایەی ئابوری و سیاسی خۆیدا بمێنێتەوە، هاوکات چین و ڕووسیا پاڵپشتی بەهێزکردنی ڕۆڵی حکومەتى ناوەندی دەکەن بە مەبەستى سنووردارکردنى ڕێککەوتنە سەربەخۆکانی هەولێر، بە مانایەکى دیکە:
1- هاوپەیمانی هەولێر لەگەڵ کۆمپانیا ئەمریکییەکان سەربەخۆیی خۆی لە بڕیارەکانی نەوتدا بەرز دەکاتەوە.
2- لەبەرامبەردا پەکین و مۆسکۆ پشتگیری لە بیرۆکەی ڕێکخستنی دابەشکردنی داهاتی نەوت لە ڕێگەی حکومەتی ناوەندییەوە دەکەن.
شەشەم: گرنگی پرۆژەی ڕومەیلە وەک مۆدێلی ململانێ
کێڵگەی ڕومەیلە گەورەترین پڕۆژەی هاوبەشی کۆمپانیای نەوتی بەسرە و بی پی بەریتانی و پترۆچاینایە. بەم دواییە گرێبەست لەگەڵ هالیبێرتۆن کرا بۆ هەڵکەندنی 15 بیری نوێ، بەئامانجی بەرزکردنەوەی ئاستی بەرهەمهێنان لە 1.2 بۆ 2.1 ملیۆن بەرمیل لەڕۆژێکدا.
سەرکەوتنی پڕۆژەکە ڕاستەوخۆ پەیوەستە بە جێبەجێکردنی پڕۆژەی دابینکردنی ئاوی CSSP، کە تێکەڵبوونی پێکهاتەی جیۆلۆجی لەگەڵ هاوکێشە سیاسی و ئابوورییەکان نیشان دەدات.
حەوتەم: پرۆژەی CSSP – بڕبڕەی پشتی ستراتیژی نەوتی عێراق
پرۆژەی گواستنەوەی ئاوی کەنداو (CSSP) نوێنەرایەتی پایەیەکی بنەڕەتی پلانی عێراق دەکات بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت بۆ زیاتر لە 7 ملیۆن بەرمیل لە ڕۆژێکدا. پڕۆژەکە تەنیا دەستپێشخەرییەکی تەکنیکی و ئەندازیاریی بەرفراوان نییە؛ لە ناوەڕۆکیدا پڕۆژەیەکی جیۆپۆلەتیکی و ستراتیژییە کە کاریگەرییەکی قووڵی هەیە لە تواناسازی عێراق بۆ بەدەستهێنانی سەربەخۆیی وزە و کەمکردنەوەی پشتبەستنی بە ئێران بۆ هاوردەکردنی گاز و کارەبا.
پڕۆژەی CSSP چییە؟
CSSP کورتکراوەی پڕۆژەی هاوبەشی دابینکردنی ئاوی دەریایە. ئامانجی پەمپکردنی ئاوە لە کەنداوەوە بۆ ناو کێڵگە نەوتییەکانی عێراق، بەتایبەتی کێڵگە نەوتییە کۆنەکان، بۆ پاراستنی پەستانی خەزنەکان و زیادکردنی کارایی دەرهێنانى نەوت. پرۆژەکە بەتەواوی لەلایەن کۆمپانیای تۆتال ئینێرجی فەرەنسی سەرپەرشتی دەکرێت و بە هاوبەشی لەگەڵ کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانی وەک شلومبێرگەر و وێزەرفۆرد جێبەجێ دەکرێت و لەلایەن وەزارەتی نەوتی عێراقەوە پاڵپشتی دەکرێت.
ئامانجەکانی پڕۆژەکە:
1. زیادکردنی بەرهەم لە کێڵگەکانی وەک ڕومەیلە (لە ساڵی 1950ەوە) و کەرکوک (لە ساڵی 1920ەوە).
2. دابینکردنى ئاو بۆ قەرەبووکردنەوەی دابەزینی سروشتی پەستان لەناو کۆگاکاندا.
3. گەیشتن بە خۆبژێوی وزە و کەمکردنەوەی پشتبەستن بە گازی ئێران.
4. پاڵپشتیکردنی سەقامگیری بازاڕی وزەی عێراق و زیادکردنی وەبەرهێنان.
ئەنجام
گۆڕەپانی عێراق خەریکە دەگۆڕێت بۆ شتێک کە لە "شەترەنجی وزە" دەچێت لەنێوان ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا. سەرکەوتنی عێراق لە گەیشتن بەئامانجەکانی پەیوەستە بە بەڕێوەبردنی زیرەکانەی ئەم ململانێیە. ئەگەر عێراق بتوانێت هاوسەنگی لە نێوان بەرژەوەندییەکانی و پەرەپێدانی سەرچاوەکانی دور لەجەمسەرگیری، ئەوا لەماوەی دەیەی داهاتوودا پێگەیەکی پێشەنگی دەبێت لەبازاڕی وزەی جیهانیدا، بەڵام ئەگەر نەتوانێت هاوسەنگی ڕابگرێت، دەشێت سامانە نەوتیەکەی ببێتە نەفرەتێکی نوێی جیۆپۆلەتیکی.
سەرکەوتنی CSSP مەرجێکی پێشوەختەیە بۆ سەرکەوتنی پڕۆژە نەوتییەکانی تری ڕۆژئاوا لەعێراق، بەوپێیەی گرنگترین فاکتەری تەکنیکییە بۆ زیادکردنی بەرهەمهێنان لە کێڵگەکانی ئێستادا.
هەروەها ئامرازێکی گرنگە لە هاوسەنگی هێز لە نێوان ڕۆژئاوا و نەیارەکانی لە عێراقدا، ئەمەش وایکردووە ئەم پڕۆژەیە ببێتە یەکتربڕینی وزە و سەروەری و هاوپەیمانییە نێودەوڵەتییەکان.
