شارپرێس: نیقاش
هاوپەیمانی سیاسی شیعە رووبەڕووی سەختترین تاقیكردنەوە بووەتەوەو لەگەڵ نزیكبوونەوەی‌ هەڵبژاردن، دۆسێكانی حەشدی شەعبی‌و قۆناغی دوای داعش بوونەتە گەورەترین كێشەی‌ ئەم هاوپەیمانێتییە.

هەفتەی رابردوو عەممار حەكیم سەرۆكی هاوپەیمانی نیشتمانی كە هێزە سیاسییە شیعەكانی عێراقی لەخۆگرتووە، داوایكرد جێگرەوەیەكی بۆ دەستنیشان بكرێت لەچوارچێوەی ئەو رێككەوتنەدا كە ساڵی رابردوو ئیمزا كرا بۆ ئەوەی سەرۆكایەتی هاوپەیمانیەكە لەنێوان پێكهاتەكانیدا بەشێوەی خول بێت، بەڵام سەیرەكە لەوەدایە حەكیم ئەو داوایەی خێراكرد‌و پێنج مانگ بەر لەكۆتاییهاتنی ماوەی سەرۆكایەتیەكەی پێشكەشی كرد، كەواتە دەبێت هۆكاری ئەوە چی بێت؟

حەكیم لەوتەیەكی لەئاهەنگێكدا كە لەبەغدا بەڕێوەچوو، دانی بەوەدا نا كە سەختی‌و ئاستەنگی زۆر رووبەڕووی ماوەی سەرۆكایەتیەكەی لەهاوپەیمانیەكەدا بوونەتەوە‌و وتی ئەركی خۆی بەجێ گەیاندووە‌و ناكۆكییە سیاسییەكانی شیعەی كەمكردۆتەوە، بەڵام واقیع پێچەوانەی ئەوەمان پێ دەڵێت، چونكە ناكۆكییەكان توندتر بوون‌و لەچەند هەفتەی داهاتووشدا زیاتر توند دەبنەوە.

فراكسیۆنی هاوپەیمانی نیشتمانی فراوانترین هاوپەیمانی شیعە‌و گەورەترینە كە لەساڵی 2005وە لەپاش بەڕێوەچوونی یەكەم هەڵبژارنی پەرلەمان لەدوای رووخانی رژێمی سەدام حسێن حوكمی عێراقی گرتۆتەدەست‌و ئێستاش 178 ئەندام پەرلەمانی هەیە‌و سێ پێكهاتەی سەرەكیش لەخۆدەگرێت.

هاوپەیمانی دەوڵەتی قانون بەسەركردایەتی نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشوو (80 پەرلەمانتار)، رەوتی سەدر بەسەركردایەتی كەسایەتی ئایینی موقتەدا سەدر (34 پەرلەمانتار)، هاوپەیمانی "مواتن" بەسەركردایەتی عەممار حەكیم (30 پەرلەمانتار)، هیزە سەرەكییەكانی هاوپەیمانی نیشتمانی شیعەن.

لەدوای پێكهێنانی حكومەتی ئێستای عێراق لەساڵی 2014 هاوپەیمانی نیشتمانی دابەشبوو بۆ دوو گرووپ، یەكەمیان پشتیوانی حەیدەر عەبادی كرد بۆ سەرۆكایەتی حكومەت كە بریتین لەهەریەك لەرەوتی سەدر‌و ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی‌و بەشێك لە هاوپەیمانی دەوڵەتی قانونی سەر بەعەبادی، هەرچی گرووپی دووەمیشە ئەوا بەشی زۆری هاوپەیمانی دەوڵەتی قانون بەسەركردایەتی مالیكی لەخۆ گرتووە كە عەبادی رەتكردەوە‌و سووربوو لەسەر مانەوەی مالیكی لەحوكمدا، كە ئەوەش رووی نەدا.

دوای سێ ساڵیش لەپێكهێنانی حكومەت، وادیارە ناكۆكی نێوان هەر سێ پێكهاتەكە قووڵتر‌و زۆرتربووە لەپاش ئەو پێشهاتە سیاسی‌و ئەمنیانەی بەسەر وڵاتدا هاتن، داواكەی حەكیمیش سەبارەت بەخۆئامادەكردن بۆ دەستنیشانكردنی جێگرەوەیەك بۆ سەرۆكایەتی هاوپەیمانی نیشتمانی ئاماژەیەكە بۆ قورسی كاركردن لەچوارچێوەی دامەزراوەیەكی نەگونجاودا.

عەباس بەیاتی پەرلەمانتاری هاوپەیمانی دەوڵەتی قانون‌و نزیك لەعەبادی سەرۆك وەزیران بە "نیقاش"ی وت "راگەیاندنەكەی حەكیم چاوەڕواننەكراوبوو بەلامانەوە، هێشتا زووە بۆ باسی دەستنیشانكردنی جێگرەوە، سەیریش لەوەدایە ئەم مەسەلەیە لەكۆبوونەوە دەوریەكانی نێوان ئەندامانی هاوپەیمانیەكە گفتوگۆی لەبارەوە نەكراوە، رەنگە دژبەیەكی نێوان پەرلەمانتارانی هاوپەیمانیەكە سەبارەت بەچەند مەسەلەیەك كە بەم دواییانە لەپەرلەمان گفتوگۆیان لەبارەوە كرا، لەپشت هۆكارەكەوە بێت".

دوای دوو ساڵ لەناكۆكی حزبەكانی شیعە سەبارەت بەو كەسەی سەرۆكایەتی هاوپەیمانیەكە دەگرێتە ئەستۆ، لەئەیلولی ساڵی 2016دا گەیشتنە رێككەوتنێك‌و بەوپێیەش حەكیم بۆ ماوەی ساڵێك بەسەرۆكی هاوپەیمانیەكە دەستنیشان دەكرێت بەمەرجێك دواتر كاندیدێك لەگروپەكەی مالیكی سەرۆكایەتی هاوپەیمانیەكە بكات، راگەیاندكەی حەكیمیش پێش پێنج مانگ لەكۆتاییهاتنی وادەكە هات.

سەرەڕای هەوڵەكانی حەكیم لەشەش مانگی رابردوودا بۆ شاردنەوەی ئەو سەختیانەی رووبەڕووی هاوپەیمانی نیشتمانی بوونەتەوە ئەویش لەپێناو زامنكردنی یەكپارچەییەكەیدا، بەڵام زۆرجار كۆبوونەوەكانی هاوپەیمانیەكە رووبەڕووی چەندین كێشە دەبنەوە لەوانە بایكۆتی هەندێك پەرلەمانتاری وەك رەوتی سەدر كە كشانەوە‌و پابەندنەبوونی خۆیان بەبڕیارەكانی هاوپەیمانیەكە راگەیاند.

دەستنیشانكردنی جێگرەوەی حەكیم ئەركێكی ئاسان نییە‌و رەنگە چەند مانگێك بخایەنێت، لەكاتێكیشدا هاوپەیمانی دەوڵەتی قانون كاندیدكردنی مالیكی بۆ سەرۆكایەتی هاوپەیمانیەكە راگەیاندووە، رەوتی سەدر بەتوندی ئەوەی رەتكردەوە.

غەزوان فەیسەڵ پەرلەمانتار لەفراكسیۆنی ئەحراری سەر بە رەوتی سەدر بە "نیقاش"ی وت "كاندیدكردنی مالیكی بۆ سەرۆكایەتی هاوپەیمانیەكە بەگەڕانەوەی دیكتاتۆری دادەنرێت، چونكە لەماوەی حوكمی ئەودا چەند شارێك بە تەواوی كەوتنە دەستی توندڕەوان‌و گەندەڵی كارگێڕی‌و دارایی بڵاوبووەوە".

تاساڵی 2014 ناكۆكی نێوان پێكهاتەكانی هاوپەیمانیەكە لەسەر ئەوەبوو كێ سەرۆكایەتی حوكمی وڵات دەكات، ململانێكەش لەنێوان لایەنگر‌و بەرهەڵستكاری مالیكیدا بوو، بەڵام ناكۆكییەكان لەدوای جەنگی دژ بەداعش زۆر پەرەیان سەند‌و ئەمڕۆش ململانێكە سەبارەت بە چەندین دۆسێی سیاسی‌و ئەمنیە.

یەكەمینی ئەو ناكۆكیانە پەیوەندی بە هێزەكانی حەشدی شەعبییەوە هەیە‌و سەرەڕای ئەوەی بەپێی یاسا سەر بەحكومەتن، بەڵام تێكەڵەیەكی پێكەوە گونجاو نین، چونكە رەوتی سەدر پشتیوانی بیرۆكەكەی حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیران دەكات بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەو هێزانە لەدوای شكستهێنانی داعش‌و لەوەشدا عەلی سیستانی مەرجەعی شیعە لایەنگریانە.

بەڵام هاوپەیمانی دەوڵەتی قانون بەسەركردایەتی مالیكی هەوڵی هێشتنەوەی هێزەكانی حەشدی شەعبی دەدات بەوپێیەی هێزێكی ئەمنیە شانبەشانی سوپا‌و پۆلیس، گرووپە شیعەكانی نزیك لەئێرانیش لایەنگری ئەو بۆچوونەن كە دیارترینیان رێكخراوی "بەدر"‌و "عەسائیبی ئەهلی حەق"‌و "كەتائیبی حزبوڵڵا"‌و بزووتنەوەی "نوجەبا"ن، ئەو هێزانەش دڵسۆزی ئایینیان بۆ عەلی خامنەیی رێبەری ئێران هەیە.

هەرچی هاوپەیمانی "مواتن"یشە، ئەوا تائێستا لەنێوان ئەو دوو هەڵوێستەدا ناجێگیرە‌و لایەنگری مانەوەی گرووپە شیعەكانە وەك هێزێكی ئەمنی سەر بەحكومەت، لە هەمان كاتیشدا ئەو گرووپانەی سەر بەون وەكو "سەرایا عاشورا"‌و "سەریا ئەلجیهاد‌و ئەلبینا"‌و سەرایا ئەنسار ئەلعەقیدە" پەیوەندی پتەویان لەگەڵ گرووپەكانی لایەنگری ئێراندا هەیە.

لەكاتێكیشدا كە گرووپە شیعەكانی سەر بەحەكیم‌و موقتەدا سەدر بەشداریكردن لەململانێی سوریادا رەتدەكەنەوە، گرووپەكانی لایەنگری ئێران عێراق‌و سوریا بەیەك بەرە دادەنێن‌و بەنەنگی نازانن جەنگاوەرەكانیان بەشداری لە‌و شەڕە ناوخۆییەدا بكەن كە لەنێوان هێزەكانی رژێمی سەرۆك بەشار ئەسەد‌و گرووپە چەكدارەكانی دیكەدا لەئارادایە.

خاڵێكی دیكەی ناكۆكی پەیوەندی بەشێوازی حوكمی عێراقەوە هەیە لە ئایندەدا، هاوپەیمانی دەوڵەتی قانون‌و مالیكی سەرۆكی لەئێستاوە بەتوندی بانگەشە بۆ بنەمای زۆرینەی سیاسی دەكەن لەهەڵبژاردنی داهاتوودا لەڕێی یەكخستنی هێزە شیعەكانەوە، هەوڵیش دەدات بۆ بەدیهێنانی ئەو ئامانجە، ئاستە جەماوەرییەكەی بقۆزێتەوە‌و هاوپەیمانی لەگەڵ گرووپە شیعەكانی نزیك لەئێران ببەستێت.

بەڵام رەوتی سەدر پێكهێنانی حكومەتێكی زۆرینە لەناو هاوپەیمانی شیعەدا رەتدەكاتەوە‌و بەم دواییانەش دەستیكردوە بەنزیكبوونەوە لەهێزە مەدەنیە لیبراڵەكان‌و لەحزبە شیعە نەریتیەكان دوور كەوتۆتەوە، هەروەها موقتەدا سەدر چووە ریزی ئەو خۆپیشاندانە جەماوەریانەی رەوتی مەدەنی لەوڵاتدا ریكیاندەخات، بەهۆی ئاستی جەماوەری سەدریشەوە خۆپیشاندانەكان زیاتر لەهەر كاتێكی تر گوڕوتینیان پەیداكرد، هەروەك لە وتووێژیشدایە بۆئەوەی هاوپەیمانی لەگەڵ سیاسەتمەداری عەلمانی ئەیاد عەلاوی یەكەم سەرۆك وەزیرانی كاتی عێراق لە دوای ساڵی 2003 ببەستێت.

هەرچی حەكیمیشە ئەوا وادیارە ئەویش لەم مەسەلەیەدا ناجێگیرە‌و چەند رۆژێك لەمەوبەر تێڕوانینێكی نوێی بۆ حوكم لەئایندەدا راگەیاند كە ناوی "زۆرینەی نیشتمانی" لێناوە‌و پشت بەو كوتلە سیاسیانە دەبەستێت كە مەزهەبی نین، هێنانەدی ئەم بیرۆكەیەش لەئێستادا زەحمەتە بەهۆی ئەو دابەشبوونە زۆرەی لەنێو حزبە شیعە‌و سوننە‌و كوردیەكاندا هەیە.

بێگومان هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمان لەسەرەتای ساڵدا یەكلاكەرەوە‌و چارەنووسساز دەبێت‌و تاقیكردنەوەیەكی گرنگیش دەبێت بۆ ئایندەی عێراق لەقۆناغی دوای داعشدا، هەروەك قووڵترین ناكۆكیش بەخۆوە دەبینێت لەناو هاوپەیمانی شیعەدا كە بەدرێژایی یەك دەیە حوكمی وڵاتی كرد، كەواتە ئایا ئەم هاوپەیمانییە دەتوانێت لەهەڵبژاردنی داهاتوودا خۆڕاگر دەبێت؟