شارپرێس: راپۆرتی شیكاری
وەرگێڕان: هاوكار ڕەفیق ڕەحمان
سوپای توركیا لەژێر ناوی (ئۆپراسیۆنی چڵە زەیتوون)، بەهاوكاری چەكدارانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا‌و بەپاڵپشتی فڕۆكە‌و تۆپبارانی چڕی توركیا هێرش‌و پەلامارەكانیان بۆسەر شاری عەفرینی خۆرئاوای كوردستان دەستپێكردووە دەستیپێكردووە.

شاری عفرین ناوەندی كانتۆنی عفرینە لەخۆرئاوای كوردستان، كە بەدەست یەكینەكانی پاراستنی گەل یەپەگەوەیە، كە بەرگرییەكی توند لەكانتۆنەكە دەكەن، بەو هۆیەشەوە هێرشبەرەكان هیچ پێشڕەوییەكی ئەوتۆیان نەكردووە. 

لەم جەنگەشدا شەرڤانانی یەپەگە بەتەنیا بەرگری دەكەن ئەمریكاش هەتا ئیستا هەلوێستێكی لەبەرژەوەندیان دەرنەبڕیوە، ڕوسیاش بەڕێكەوتن لەگەڵ توركیا تۆمەتبارە، ڕێكخراوە نێوەدەوڵەتییەكانیش، هەر لەدورەوە تەماشا دەكەن‌و بیدەنگیان نەشكاندووە. 

ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی لە دانیشتنە نائاساییەكەیدا، كە لەسەر داوای فەڕەنسا سەبارەت بە لەشكركێشیەكەی توركیا بۆ سەر عفرین بەڕێوەچوو، بێ هەڵوێستی‌و بێدەنگی هەڵبژاردو تەنانەت بەیاننامەیەكی هاوبەشی بۆ ئیدانەكردنی دەرنەكرد.

ئەمریكا: عەفرین ناكەوێتە پڕۆسەكانی هاوپەیمانانەوە
دوای ئەوەی هاوپەیمانەكەی ئەمریكا، یەكینەكانی پاراستنی گەل، بەسەر ڕەقەدا سەركەوت لە ئۆكتۆبەری پار ساڵدا، ئێستا لە گۆڕەپانی جەنگدا، بەتەنیا دژی لەشكركێشی توركیا بەرگری دەكەن، ئەمریكاش لەم بارەوە هەڵوێستێكی شەرمنانەی هەیە، نوسەر و ڕۆژنامەنوسی سەربەخۆ، (فلادیمیر ڤان ویلجنبرگ)، "پێیوایە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بە سەرۆكایەتی ئەمریكا، هەڕەشە و لەشكركێشییەكانی توركیا بۆ عەفرین دەبینێت، بەڵام ئەمریكا باش تێدەگات لەوەی ئەم پرسە كێشەی ڕوسیایە نەك ئەمریكا".  هەر لەم چوارچێوەیەدا وتەبێژی سوپای ئەمریكا لە ناوچەكە، وەڵامی چەند پرسیارێكی دایەوە و ئەوەی خستەڕوو" كە هاوپەیمانی نێوەدەوڵەتی، بە سەركردایەتی ئەمریكا، نیگەرانە لەو هێرشانەی كە    توركیا لە دژی كوردەكانی عەفرین ئەنجامی دەدات، سەرباری ئەوەی پێی وایە"عەفرین ناكەوێت ناو پرۆسەكانی هاوپەیمانانەوە".(ئەمەش پاساوی یارمەتینەدانە و لەلایەكی دیكەشەوە شەرعیەت دەدات بە لەشكركێشی توركیا).
 
عەفرین ڕەقە نییە 
لە حوزەیرانی ٢٠١٧دا، هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بە تایبەتی ئەمریكا، نیگەران بوو دەربارەی ئۆپەراسیۆنی چاوەڕوانكراوی توركیا، كە ویستی تێكشكاندنی ئۆپەراسیۆنی ڕەقەی هەبوو، ئەوەی لە هاوینی ساڵی پاردا كۆتایی هات، سەرباری ئەوەی تەواو شپرزە دەبوو، دەربارەی هەر شتێك كە ویستی ئەوەی هەبوایە تەركیز لەسەر ڕزگاری ڕەقە پەرت بكات (لەمەوە گرنگی ڕەقە بە نیسبەت ئەمریكاوە دەردەكەوێت)، لەم ماوەیەدا سوپای سوریایی دیموكرات، هەڕەشەی كشانەوەی دەكرد لە ئۆپەراسیۆنی ڕەقە، لە پێناو بەرگریكردن لە عەفرین، بەڵام ئەمریكا پشتگیری یەپەگەی نەكرد، تەنیا لە جەنگی دژ بە داعشدا نەبێت لە دێرەزور. (نیكۆلاس هیراس)، توێژەر لە ناوەندی ئاسایشی نوێی ئەمریكا لە واشنتۆن، پێی وایە" ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا وای دادەنێت عەفرین كیشەی ڕوسیایە لە ئێستادا، هەروەها سوپای ئەمریكا چووتە قۆناغێكی جیاوازەوە، ئەركی ئەو لە سوریا گرنگیدانە بە بنیاتنانی سەقامگیری لە ڕەقە، بە درێژایی ناوچەی فوراتی ناوەند، هەر بۆیە بە تێڕوانینی ئەمریكا عەفرین دەكەوێتە ناوچەی (سوككردنی بارگرژی) لە باكوری ڕۆژئاوای سوریا،ئەمەش واتای ئەوەیە عەفرین كێشەی نێوان ڕوسیا و توركیا و ئیرانە، بە واتایكی دیكە عەفرین لە سوریا  پێشینەی ستراتیژییەتی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا نیە، بە پێچەوانەی ڕەقەوە".
 
بەرپرسیارییەتی عفرین لە ئەستۆی ڕوسیایە
توێژەرێكی دیكە بەناوی (ئارۆد لەوند)، پێی وایە" ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هەرگیز لەگەڵ هێزە كوردییەكان لە عەفرین كاری نەكردووە، چونكە هەستی كردووە بە ڕووبەڕووبونەوەی نێوان  هێزەكوردییەكان و سوپای ئازاد،  ئەوانەی لەلایەن ئەمریكاوە پشتگیری دەكران،  لە ناوچەی قەڵغانی فورات، كە ئەم ناوچەیەش لەژێر كۆنتڕۆڵی توركیادایە". ئاماژەی بەوەشكردووە " كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا عەفرین بە بەرپرسیارێتی خۆی نازانێت،هەروەها بایەخێكی زۆر بەوە دەدەن، كە ڕوسیا بەرپرسیارێتی ئەم بارودۆخە لە عەفرین هەڵدەگرێت ،   ئەمریكا دەزانێت كە هاوپەیمانەكانی (هێزەكانی سوریای دیموكرات)   لەژێر هەڕەشەی لەشكركێشی توركیادان(هەروەك چۆن بینیمان ڕوویدا)، بەڵام ناتوانن لەم بارەیوە هیشتێك بكەن، ئەمەش لەبەر خاتری توركیانیە، چونكە ئەمریكا ئەوەندەی كێشە لەگەڵ ئەردۆگان هەیە كە بەس بێت".

گڵۆپی سەوز لەلایەن ئێران‌و ڕوسیاوە 
فەرهاد باتیف نوێنەری پەیەدە لە مۆسكۆ ڕاگەیەنادووە" توركیا بەلایەنی كەمەوە پێوستی تەنیا بە یەك لایەنە پشتگیری بكات،  ئەمریكا بێت یان ڕوسیا، ئەم پشتگیرییەش بۆ دەسپێكردنی جەنگ بەس دەبێت، كەواتە مەحاڵە ڕۆڵی ئەمریكا لەم دۆسییەدا كەم بكرێتەوە"  بەدڵناییەو،  لەكاتی هەڵكردنی گلۆپی سەوز لە لایەن ڕوسیا و ئێران و ڕژێمی ئەسەدەوە بۆ توركیا، بۆ هێرشكردنە سەر عەفرین، جەنگەكە زۆر گشتگیر و فراوان دەبێت و  تەنیا لە سنوری عەفریندا ناوەستێت سەرباری ئەوەی تەمەنی ئەم جەنگەش كورت نابێت. لەم چوارچێوەیەدا تەیمور ئاخمیتوف، توێژەر لە كاروباری ناوچەكە، لە ئەنجومەنی كاروباری نێودەوڵەتی ڕووسی، پێی وایە" ڕوونە كە ڕوسیا لەسەر ئەم ئۆپەراسیۆنە ڕازیبووە، لەهەمان كاتیشدا توركیاش ناتوانێت بەبێ ڕەزامەندی ڕوسیا بواری ئاسمانی سوریا بەكاربهێنێت، وەك ئەوەی لە ئۆگەستی ٢٠١٦ و لە ئۆپەراسیۆنی قەڵغانی فوراتدا ئەنجامیدا، لەم باوەڕەدانیم ئەمە ڕووبدات چونكە ئەم پرۆسەیە دەبێت زیاتربوونی گرژیی و ئاڵۆزییەكان، لە هەمانكاتدا كوردەكان ئەم ڕەزامەندییەی ڕوسیا بە نیشانەیەكی نەرێنی دادەنێن". 

شاری باب‌و عفرین دوو چیرۆكی جیاواز
لەم چوارچێوەیەدا زۆرینەی شیكەرەوانی توركیا پێیان وایە، ئۆپەراسیۆنی سەربازی دژ بە یەكینەكانی پاراستنی گەل لە عەفرین بەبێ ڕەزامەندی ڕوسیا نابێت، چونكە سوپای ڕوسیا لە سوریادا بونێكی گەورەی ئاسمانی و وشكانی هەیە، بەڵام لەگەڵ ئەمەشدا پیوستە ئەوە بزانین سروشتی ئێستای عەفرین جیاوازە، پێشتر ڕوسیا و توركیا دەربارەی شاری باب ڕێكەوتن، ئەمەش ویستێكی نێودەوڵەتی هاوبەشی لەسەربوو، چونكە مەسەلەكە كۆتایی هاتنی داعش بووە، لەمەوە ڕێگە بە توركیا درا بۆردومانی بكات، بەڵام عەفرین چرۆكیكی جیاوزتری هەیە. ڕۆژنامەیەكی  ڕووسی بەناوی  (تیمور ئەخماتوف) پیێ وایە، پۆلیس و سەربازی ڕوسی هەتا ئێستا لە عەفرین بوونی هەیە، بەڵام گواستراونەتەوە بۆ شوێنێكی دوور لە ناوچە سنورییەكانی عەفرین، بۆ ئەوەی پارێزراوبن لە بۆردومانی توركیا. سەرباری ئەوەی سوپای سوریا ئامادەیی تێدایە بۆ كۆنتڕۆڵكردنی عەفرین. ئەمەش واتای ئەوەیە ڕوسیا ڕێگەی بە توركیا داوە بۆ هێرشكردنە سەر عەفرین، بۆ ئەوەی فشار لە كوردەكان بكات شارەكە ڕادەستی حكومەتی ئەسەد بكەن. 

بێدەنگبوونی ڕوسیا پەیامێكی سیاسییە
بێدەنگبوونی ڕوسیاش دەربارەی ئۆپراسیۆنی سەربازی توركیا بۆ عەفرین، هیچ نیە بێجگە لە گەیاندنی پەیامێك بۆ یەكینەكانی پاراستنی گەل وەك ئاماژەی كۆتاییهێنان بە كاركردنی كوردەكان لەگەڵ ئەمریكا لە سوریادا، لە لایەكی دیكەشەوە كردنەوەی دەروازەكانە بەڕووی سوپای ئەسەددا، كە ئەمەش تەنیا بە داگیركردنی دەبێت لەلایەن توركیاوە.(تەل ڕەفعەت، باشترین هێڵی ئاسایشە بۆ دزەكردنی سوپای ئەسەد بۆناو عەفرین). بەڵام زۆرێك پێیان وایە ئەردۆگان ویستی ئەوەی هەیە فشار لە كوردەكان بكات بۆ ئەوەی ڕادەستی ئەسەد و ڕوسیایان بكات، زیاتر لەمەش  ویستی ئەوەی هەیە ڕژێمی ئەسەد كۆنتڕۆلی سەرجەم ناوچەكانی سوریا بكات، بە تایبەتی سنوری توركیا، چونكە دواتر لەم بارەوە كێشەی نابێت لەگەڵ ڕژێمی سوریا (لە زۆر ڕەهەندەوە دراوسێیەكی وەك ئەسەد لای ئەو لە كورد باشترە).

توركیاو ئێران.. دوژمن‌و ئامانجی هاوبەش
بە ئاراستەكەی دیكەش ئێران لاری نیە لە هێرشكردن بۆ عەفرین، كە لە ئێستادا وەك هێزێكی كاریگەری سوریا دەردەكەوێت، هاوشێوەی توركیا ناكۆكە بە خواستەكانی كورد لە سوریا، ئەمەش واتای بوونی ئامانج و دوژمنی هاوبەش، كە بەدڵنیاییەوە بە كەمكردنەوەی ڕۆڵی كوردەكان دەبێت لە سوریا، بەڵام لە ڕاستیدا ئەم هێرشە باجەكەی بۆ توركیا زۆر دەبێت، زیاتر لە تەنگژەی باب درێژە دەكیشێت، سەرباری ئەوەی ئەمە ڕێگە دەدات بەهێنانەوەی ڕژێـی ئەسەد بۆ سەرسنور. ( هەرچەندە توركیا، لە ژێر فشاری ئێران و ڕوسیا ڕەزامەندە بەم دۆخە).
 
توركیا لە نێوان شكست‌و سەركەوتندا
بە گوێرەی راپۆرتێكی ناوەندی (ستراتفۆر) توركیا خوازیاربوو ئەمریكا دوای شكستپێهێنانی داعش لە ناوچە كوردییەكان بكشێتەوە و یارمەتییەكانی بۆ یەكینەكانی پاراستنی گەل ڕابگرێت. لە لایەكی دیكەوە توركیا ویستی ئەوەبوو نفووزی خۆی لەناو ئۆپۆزیسیۆن وەكو كارتێكی فشار بەكاربهێنێت بۆ ئەوەی رووسیا گڵۆپی سەوزی بۆ ‌هەڵبكات، لەبارەی   هێرشی سەر ناوچە كوردییەكان. وەك دەبینین توركیا لە هێنانەدی  لەئامانجی یەكەمدا شكستهێنا چونكە نەیتوانی وابكات ئەمریكا یارمەتییەكانی بۆ كوردەكان ڕابگرێت، ئەمەش هەڵگەڕانەوەی زیاتری توركیایی لێكەوتەوە لە سوریا بەرامبەر بە ئامریكا، بەڵام  لە ئامانجی  دووەمدا سەركەوتوو بوو، بەوەی كەوتە بەرەی ڕوسیا و ئێرانەوە بێ هیوایی خۆی بەرامبەر بە ئەمریكا بە ڕێكەوتنی ڕوسیا و ئێران قەرەبووكردووە.
 

گەڕانەوەی ئەسەد بۆ عەفرین هێڵی سورە
هەرچەندە وادەردەكەوێت ڕوسیا ویستی ئەوەیە دەسەڵاتی ئەسەد بۆ عەفرین بگەڕێنێتەوە، لەڕێگەی لەشكركێشی توركیاوە، بەڵام پەیامی واشنتن بۆ ئەنقەرە ئەوەیە كە "داوایان لێدەكەین چەند دەكرێ ئەو هێرشە سنووردار بێت، بۆ ئەوەی دڵنیایی بدرێت كە ئۆپەراسیۆنەكە لەڕووی كاتەوە دیاریكراو و سنووردارە. دەمانەوێ دڵنابین هیچ لایەنێك رێگەنەدات رژێمی دڕندەی ئەسەد بگەڕێتەوە عەفرین".   ئەمەش واتای ئەوەیە ئەمریكا ئۆپراسیۆنی توركیا ڕەتناكاتەوە، تەنانەت لە سنورێكی دیاریكراویشدا قبوڵیەتی، ئەوەی لای ئەمریكاش هێڵی سورە نەگەڕانەوەی سوپای ئەسەدە بۆ عەفرین، بەڵام پێدەچێت ئەم پرسە لای توركیا هێڵی سور نەبێت، ئەمەش بە دڵنیاییەوە لە گەڵ ڕوسیا ڕێكەوتنی لەبارەوە كراوە. 

ئایە پەراویزخستنی كوردەكان، بژاردەی داهاتووی ئەمریكایە؟ 
هەروەها (پاتریك كۆكبێرن)، لە ڕۆژنامەی ئیندپێندنتی بەریتانی هەڵسەنگاندنی بۆ هێرشەكەی توركیا كردووە بۆ عەفرین، ئەو پێی وایە یەپەگە هێزێكی چەكداری كاریگەر و بەتوانایە، دەتوانێت گورزی كەمەرشكێن لە سوپای توركیا بدات، هەروەها لە وتارەكەیدا دەپرسێت   ئایە ئەمریكا دوای شكستی داعش بەردەام دەبێت لە پشتیوانیكردنی یەپەگە؟ یان لە سوریا پاشەكشە دەكات و ئەو هێزە بەتەنیا جێدەهێڵێت؟ یەن هەر لە سوریادا دەمێنێت بەبێ یارمەتیدانی یەپەگە؟ 

هەر دەربارەی ئەم بابەتە ماڵپەڕی مۆنیتەر نوسیویەتی" ئەو ئاستەنگەی مۆسكۆ ڕووبەڕووی دەبێتەوە، چۆنیەتی تێكنەچوونی پەیوەندییەكانیەتی لەگەڵ یەكینەكانی پاراستنی گەل و ڕژێمەكەی ئەسەد، كە هەردووكیان ناڕازین بە بوونی توركیا لەسەر زەمینی سوریا. هەر بە پێی هەڵسەنگاندنەكانی ئەم ماڵپەڕە، توركیا هەتا ئیستا هاوبەشی یەكینەكانی كورد و ئەمریكای قبوڵكردووە، بەڵام دوای پڕچەككردنی چەندبارە و هەوڵی دروستكردنی سوپایەكی ڕێكخراوی ٣٠هەزار كەسی بۆ پەیەدە، وای كرد توركیا بەڵێنەكانی بەرێتەسە، پرسیار ئەوەیە ئایە ئەمریكا پشتگیری كوردەكان دەكات، یان ئەم پشتگیرییە هەتا كۆتایی هاتنی داعش بوو، پێدەچێت  ئەمریكا ڕێگە نەدات یان ویستی نەبێت كوردەكان ببنە خاوەنی كیانێكی شەرعی، بەهەر شێوەیەك لە شێوەكان، چونكە لیدوانەكانی ئەم دواییەی سەركردە باڵاكانی ئەمریكا ئاماژەیە بۆ ئەوەی ئەمریكا پێداچوونەوە بە بژاردەكانی دەكات لە سوریا و بەتایبەتیش لەگەڵ كوردەكان.