شارپرێس: نیقاش
لەهەشتی تەمموزی رابردووەوە ناڕەزاییەكان لەبەسرە بەردەوامن لەچوارچێوەی ئەو جوڵانەوە میللییەی پەلی هاویشت بۆ پارێزگاكانی ناوەڕاست‌و باشوور.

پزیسكی ناڕەزاییەكان وەكو جاران لە ناوەندی پارێزگاكە‌و لەڕێی جموجوڵی چالاكوانانەوە دەستی پێنەكرد، بەڵكو لەو كەسانەوە بوو كە لە دووكەڵی كێڵگە نەوتییەكان تێربوون بەبێ ئەوەی هەست بە باشبوونی گوزەرانیان بكەن، چونكە قەزا‌و ناحیەكانی قوڕنە‌و مەدینە لەباكووری بەسرە كە پێشتر ناوچەی كشتوكاڵی بوون، بەدەست خراپی خزمەتگوزاری‌و بێكارییەوە دەناڵێنن.

رووكاری گشتی ناڕەزاییەكان شێوازی توێژی گەنجانی هەڵگرتبوو، دیاربوو خۆپیشاندانەكانیش لەوە گەورەترن كە هیچ حزب یاخود لیژنەیەكی هەماهەنگی توانای رێكخستنیانی هەبێت، هەروەك هەندێك جار هەندێكیان خۆڕسك دیاربوون.

بەڵام پەنابردن بۆ گەمارۆدانی كێڵگە نەوتییە زەبەلاحەكان لە ناوچەكانی مەجنون‌و نەهران عومەر‌و بەرجسیە لە خۆرئاوای بەسرە، بەمەبەست بوو، ئەمە جگە لە رووداوەكانی دواتریش لە داخستنی دەروازە سنوورییەكان لەگەڵ ئێران‌و كوەیت بەندەرەكانی عێراق.

خۆپیشاندەر نەجاح شەممەری (28 ساڵ) كە دەرچووی كۆلیجی زانستە‌و كاری چاككردنی مۆبایل دەكات، سەبارەت بەو هەنگاوەیان بە "نیقاش"ی وت: "هەستكردنی گەنجان بەوەی تەواوی ئابووری وڵات پشت بە بەرهەمی نەوتی بەسرە دەبەستێت، هانی دان بۆئەوەی گوشار بخەنە سەر ئەو دەمارە هەستیارە. گەنجان هۆشیاری ئەوەیان هەیە گوشار بخەنە سەر سەرچاوەیەكی سەرەكی تێركردنی رژێم بۆیە بینیمان سەرۆك وەزیران وەڵامی داواكارییەكانی داینەوە ئەگەر بە زارەكیش بێت".

بەڵام گەمارۆدانی كێڵگە نەوتییەكان رووبەڕووی بەرگرییەكی توندی هێزە ئەمنییەكان بووە‌و لە دەرئەنجامدا ژمارەیەك كوژراو‌و برینداری لە هەردوولا لێكەوتەوە.

خۆپیشاندەر ئەحمەد مالیكی (27 ساڵ) لە قەزای قوڕنە لە هەموولایەكەوە رووبەڕووی دەستڕێژی گوللە بووەتەوە‌و لەبارەی ئەو چركەساتانەشەوە بە "نیقاش"ی وت: "لە چەند شوێنێكی جیاجیاوە تەقەمان لێكرا، پۆلیس‌و هێزەكانی سوات‌و پۆلیسی پاراستنی دامەزراوە نەوتییەكان، هەروەك ئەندامانی میلیشیا حزبییەكان رێنمایی هێزە ئەمنییەكانیان دەكرد بۆ شوێنی رێبەرانی خۆپیشاندانەكان تا دەستگیریان بكەن".

لەم رووەشەوە چالاكوانی سیاسی عەباس جورانی دووپاتی دەكاتەوە كە ئەدای خراپی دەزگا ئەمنییەكان‌و سوپا لەدژی خۆپیشاندەران حاڵەتەكەی ئاڵۆزكرد‌و ئەنجامی پێچەوانەی دا بەدەستەوە بەپێچەوانەی ئەوەی لە مێشكی فەرماندە ئەمنییەكاندا بوو، ئەوەش بووە ئاڵنگارییەك بۆ خۆپیشاندەران.

ئەو بۆ "نیقاش"ی روونكردەوە: "لە ناوچەی هوێر لەنزیك كێڵگە نەوتییەكان هەر كە بڵاوە بە خۆپیشاندان یاخود مانگرتنێك دەكرێت، یەكێكی تر دەستپێدەكات. تێبینی ئەوەش كراوە كە كوشتن‌و بەكارهێنانی توندترین شێواز لەلایەن هێزە ئەمنییەكانەوە لە نزیك كێڵگەكانی نەوت بووە. دیارە فەرمانی توند هەبووە بۆ پاراستنی كێڵگەكانی نەوت تاڕادەی كوشتن. لە خۆپیشاندانەكانی ئەم دواییەدا دوو كەس كوژران‌و كەسێكی دیكەش بریندارە‌و لە بارێكی مەترسیداردایە".

شێوازی توندوتیژی تەنیا لایەنەكانی بەسرەی نەگرتەوە، چونكە لە ناوەندی پارێزگاكەدا كە پزیسكی خۆپیشاندانەكانی پێگەیشت، هێزە ئەمنییەكان بەهێز‌و گوللەی راستەقینە رووبەڕووی خۆپیشاندەران‌و مانگرتووان بوونەوە‌و دەستیان بەسەر خێمەكانیاندا گرت، هەروەها فڕۆكەی بێفڕۆكەوانیشیان بەكارهێنا بۆ وێنەگرتنی خۆپیشاندەران، لەكاتێكدا توڕەیی خۆپیشاندەران لە حزبەكانی دەسەڵات هانیدان بۆ هێرشكردنە سەر نووسینگەی حزب‌و میلیشیاكان كە هەندێكیان بە تەقەكردن وەڵامیان دانەوە.

بەوتەی چالاكوان كازم سەهلانی مامۆستا لە زانكۆی بەسرە، لەوەتەی خۆپیشاندانەكان دەستیان پێكردووە 10 خۆپیشاندەر بە تەقەی هێزە ئەمنییەكان‌و پاسەوانانی بارەگا حزبییەكان‌و دامەزراوە نەوتییەكان كوژراون‌و زیاتر لە 900ی دیكەش دەستگیركراون.

ئەو لەبارەی دەستگیركردنەكانەوە بە "نیقاش"ی وت: "بەشێكی زۆری خۆپیشاندەران دووچاری ئەشكەنجەدان بوونەتەوە‌و پاشان زۆربەیان بە بەڵێننامەی زۆرەملێ بۆ بەشدارینەكردن لە خۆپیشاندانەكان ئازادكراون كە ئەوەش پێشێلكردنی ئاشكرای یاسایە".

هەر زووش حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیران كۆمەڵێك رێوشوێنی گرتەبەر لەوانە لەگەڵ هەندێك لە شێخی عەشیرەتەكان كۆبووەوە‌و چاوی كەوت بە هەندێك لە سیمبولی خۆپیشاندانەكان‌و تەرخانكردنی بڕی سێ ملیار دۆلاری بۆ بەسرە راگەیاند بە مەبەستی دابینكردنی هەلی كار بۆ گەنجان. هاوكات دەسەڵاتداران خزمەتگوزاری ئینتەرنێتیان لە سەرجەم شارەكانی عێراق بڕی.

"جگە لەوەی رەوشەكە باش نەبووە، هێشتا بەسرە بە بێدەنگی دەكوژرێت" موهەند كەریم (26 ساڵ) بەم وشانە نائومێدبوونی خۆی دەردەبڕێت‌و باسی بەشداریكردنی دەكات لەو خۆپیشاندانەی لە ناوەندی پارێزگاكەوە دەستیپێكرد بۆ ناڕەزایی دەربڕین بەرامبەر ئەو واقعە خراپەی تێیدا دەژی‌و خۆی لە نەبوونی خزمەتگوزاری‌و بڵاوبوونەوەی گەندەڵی‌و زیادبوونی بێكاریدا دەبینێتەوە.

كەریم لە ساڵی 2015 لە بەشی جوگرافیای كۆلیجی ئادابی زانكۆی بەسرە دەرچووە، لەو كاتەشەوە هیچ دەرفەتێكی گونجاوی كاری دەستنەكەوتووە، هەروەها زۆربەی هاوڕێكانیشی هەمان حاڵیان هەیە، ئەمەش یەكەمجارە بەشداری خۆپیشاندان دەكات.

ئەو لەو بارەیەوە بە "نیقاش"ی وت: "دامەزراندن لە دامەزراوە حكومییەكاندا نییە، ئەگەر هەشبێت ئەوا تایبەتە بە توێژێكی دیاریكراو لە خێزانی شەهیدان یان زیاندانیانی سیاسی یاخود ناسیاوانی بەرسان‌و حزبەكان، خەڵكی ئاساییش بەدەست پەراوێزخستن‌و دوورخستنەوەوە دەناڵێنن".

توندی خۆپیشاندانەكان لە ناوەندی پارێزگا كەمبووەتەوە‌و چالاكوانی بواری رێكخراوەیی عەبدولكەریم عەبدوڵڵایش هۆكارەكەی بۆ رۆڵی هەندێك هێزی حزبی دەگەڕێنیتەوە كە ترسیان لە بەرژەوەندییەكان هەیە ئەگەر ناڕەزاییەكان بەلاڕێدا ببرێن. ئەو روونیكردەوە  "وەكو كەسانی بواری رێكخراوەیی هەوڵمان دا خۆپیشاندانەكان بەشێوەیەكی ئاشتیانە بەڕێوەببەین، بەڵام هەندێك لە لیژنەكانی هەماهەنگی دزەكردووی سەر بەحزبەكان كاریان بۆ بڵاوكردنەوەی فەوزا دەكرد تا رێڕەوی خۆپیشاندانەكان بەلاڕێدا ببەن‌و متمانەی خۆپیشاندەران بەیەكتری لاواز بكەن".

هەروەك سووربوونی سەرۆك وەزیران لەسەر رێچكەی دەسەڵاتی تەقلیدی لەڕێی فەرامۆشكردنی پێداویستی راستەقینەی خەڵك‌و پەنابردن بۆ بەدەستهێنانی دڵسۆزی سەرۆك عەشیرەتەكان بە ئومێدی كپكردنەوەی ناڕەزاییەكان، بەرای عەبدوڵڵا وەك ئاسانكارییەك دەركەوت، چونكە خەڵك دوور لە ئینتیما‌و دڵسۆزییان دەهاتنە دەرەوە بۆ خۆپیشاندان.

هەروەها بۆ "نیقاش"ی روونكردەوە‌و وتی: "هیچ شتێك شێخانی سەر بە دەسەڵات بە خۆپیشاندەرانەوە نابەستێتەوە، بۆیە هەر كە عەبادی چاوی بە وەفدێكی عەشایری دەكەوێت، خێرا خۆپیشاندەران بێبەریبوونی خۆیانی لێ رادەگەیەنن‌و وەك چۆن توڕەییان لە حزبەكان پیشان دەدەن، ئەوەش كاردانەوەیەكی پێشبینیكراوە بەرامبەر زیادەڕەوییكردنی ئەو حزبانە، هاوكات ئێمە دەزانین كە پرۆسەی سیاسی بەبێ ژیانی حزبایەتی دروست راست نابێتەوە".

پاشەكشەكردنی توندی ناڕەزاییەكان نیشانەی كۆتاییهاتنیان نییە، چونكە خۆڵەمێشی بێكاری‌و خراپی ئابووری‌و گوزەران هێشتا پشكۆی تۆڕەییەكی جەماوەری شاردۆتەوە، دوای ئەوەی داواكاری خۆپیشاندەران لە قەزا‌و ناحیەكان‌و ناوەندی پارێزگا گەڵاڵە بوون.

لەوبارەیەشەوە چالاكوانی مەدەنی حەسەن ئەسەدی روونیكردەوە‌و بە "نیقاش"ی وت: "داواكارین كێشەی ئاو‌و كارەبا‌و دابینكردنی هەلی كار بۆ رۆڵەكانی بەسرە لە خاوەن بڕوانامە‌و شارەزاییەكان چارەسەر بكرێت‌و كرێكارانی بیانی لە كۆمپانیاكانی نەوت بەپێی پێویستی ئیزن بدرێن".

وتیشی: "هەروەها داوا دەكەین واقیعی خزمەتگوزاری باش بكرێت‌و كارگە لەكاركەوتووەكان بخرێنەوە كار‌و گەندەڵكاران لە بەڕێوەبەرانی گشتی‌و ئەو فەرماندە ئەمنیانەی پارێزگاكە لەسەر كار لاببرێن كە بوونەتە هۆی خراپبوونی بارودۆخی خزمەتگوزاری‌و ئەمنی‌و یاداشتەكانی دەستگیركردن لەدژی بەرپرسە تۆمەتباركراوەكان لە دۆسێی گەندەڵیدا كارا بكرێن".

بەڵام وادیارە ئەو داواكاریانە لە توانای هەردوو حكومەتی ناوەندی‌وخۆجێیی گەورەترن، چونكە ئەنجومەنی پارێزگا لە خولەكانی ساڵانی پێشوودا نەیتوانیوە یەك كێشەی وەك دابینكردنی ئاوی ماڵان چارەسەر بكات. هەروەك خۆپیشاندەرانیش بە گەندەڵی‌و ئەنجامنەدانی رۆڵی چاودێری تۆمەتباریان دەكەن.

چالاكوان كازم سەهلانی پێی وایە: "زۆرجار ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگا لۆمەی حكومەتی ناوەندی دەكەن لە وەڵامنەدانەوەی داواكارییەكانیان، لەم حاڵەتەشدا ئێمە دەپرسین كەواتە بوونیان سوودی چییە؟ هەروەك نەشیانتوانی خۆپیشاندەرانی بێ چەك بپارێزن. ئەوەی ئێستا پێیدا تێپەڕدەبین هۆكارەكەی حكومەتی خۆجێییە بە هەردوو لایەنی یاسادانان‌و جێبەجێكارییەوە، چونكە نەیانتوانیوە هیچ كێشەیەك لە كێشەكانی بەسرە چارەسەر بكەن".

كاردانەوەی حكومەتی بەسرە لاواز بوو، بەڵكو هەندێك كەس بە بێ توانا وەسفیان كرد، هەندێك زانیاری دزەپێكراویش باس لەوە دەكەن ئەنجومەنەكە لەكاتی ئەو رووداوانەی بەسرەیان گرتەوە نیسابی تەواو نەكردووە، هەندێك زانیاریش باس لەوە دەكەن كە ئەنجومەنەكە لەنێو خۆیاندا دابەشبوون لەنێوان لایەنگری خۆپیشاندان‌و نەیارانیدا.

لەكاتێكیشدا وەلید گیتان سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگا هەڕەشەی لە خۆپیشاندەران كرد كە رێوشوێنی بەرپەرچدەرەوەیان لەدژ دەگرێتەبەر، ئەنجومەنەكە راگەیەندراوێكی رووكەشی سەبارەت بە دامەزراندنی هەرێمی بەسەر بڵاوكردەوە كە ئەویش دروشمێكە ناو بەناو بەرزدەكرێتەوە وەك بابەتێك بۆ بەتاڵكردنەوەی توڕەیی جەماوەر.

ئەو خۆپیشاندانانەی بەشێوەیەكی خۆڕسكانە دەستیانپێكرد‌و لە ئەنجامی كەڵەكەبوونی قەبارەی خراپبوونی ئابووری‌و خومەتگوزاری‌و بڵاوبوونەوەی بێكاری‌و ماددەی هۆشبەردا پێگەیشتن، رەنگە سەرلەنوێ‌و بەشێوەیەكی توندوتیژتریش بگەڕێنەوە، لەسایەی جێبەجێنەكردنی هیچ یەكێك لەو بەڵێنانەی هەردوو حكومەتی ناوەندی‌و خۆجێیی دابوویان‌و رەنگە سەقفی داواكارییەكانیش بۆ ئاستی گەورەتر بەرزببنەوە.