شارپرێس: تایبەت
وەرگێران: حلمی رەسول رەزا
حكومەتی نوێی عێراق، هەلی نوێ، ئەمانە زۆربەی عێراقییەكان هیوای بۆ دەخوازن لەگەڵ بوونی بەربەستە زۆرەكانیشیدا. 

پێویستە لەسەرمان هەست بە تروسكایەك بكەین بە دروستبوونی گۆرانكاری لەگەڵ راگەیاندنی سەرۆكی نوێی كۆماری عێراق "بەرهەم ساڵح"و "عادل عبد المهدی". هەندێ لە عێراقییەكان دەڵێن دەم‌و چاوەكان گۆراون، بەڵام واقیع هەروەك خۆیەتی. 

لەسەر لێپرسراوە نوێیەكان پێویستە بەڵگەی جدیەت بخەنە روو بۆ خزمەتكردنی خەڵكی عێراق‌و پەیوەست بونیان بەو سوێندەی لەكاتی وەرگرتنی پلەكانیاندا لەبەرانبەر خەڵكدا خواردیان.

گومانی تیدا نییە كەسایەتی بەرهەم ساڵح بە رۆشنبیرێكی مەزن و داواكاری دووبارە بنیادنانەوەی شكۆی دەوڵەت ناسراوە. 

هەروەها راگەیاندنی سەربەخۆ بونی عادل عبد المهدی كرانەوەی بەرانبەر هەموو لایەنەكان ئاماژەیە بۆ ئەنجامدنی كاری جدی بۆ پێكهێنانی حكومەتێكی مەدەنی و ئاشتیخواز. 

دیارە ئەم دوو كەسایەتییە لەگەڵ ریزی زۆرم بۆیان لەو سیستەمەدا بوون، كە گەندەڵی و دابەش بوون و تاوانی رێكخراوی تێدا ئەنجامدراوە، سەرەرای بوونی دەستێوەردانی وڵاتان كە ئەجیندای تایبەتیان لە عێراقدا هەیە.

بەڵام ئەم دۆخە گۆرانكاری بەسەردا نایەت ئەگەر كەسایەتییەكان نەتوانن رووبەرووی ئەو ئاڵینگارییانە ببنەوە و بەرژەوەندی حیزبەكانیان لە پێناو بەرژەوەندی گشتیدا پشتگوێ نەخەن. 

پێویستە لێرەدا هەوڵی بەرێز حیدر العبادی بەرز بنرخێنین، كە وڵات لە لیواری كەوتندا بوو. لەگەڵ بوونی كەم‌و كوڕیەكانی حكومەتی رابردوو، بەڵام عەبادی توانی روبەروی سیاسەتە تائیفییەكان ببێتەوە. 

پێویست بوو لەسەری هاوسەنگی لە نێوان تیرۆری داعش و رووبەرووبوونەوەی هێزی حەشدی شەعبی رابگرێت. ئەمڕۆ لەكاتێكدا عەبادی حكومەتەكەی رادەست دەكات دۆخی زۆر باشترە لە حكومەتەكەی نوری المالكی.

هەفتەكانی داهاتوو تاقیكردنەوەی پێكهاتنی حكومەت دەست پێدەكات- ئایا وەك باكگراوندی بەرهەم ساڵح و عبد المهدی خەڵكی میانرەوو قبوڵكراو بەشێوەیەكە فراوان دەبێت؟ یاخود بژژردەكان ئەو كەسایەتیانە دەبن كە ناكۆكیەكان لەسەر هەیە؟ هەڵبژاردنی كەسایەتیەكان كاریگەری زۆری دەبێت لەسەر توانی حكومەت لە پیناو جێبەجیكردنی بەرنامەیەكی نیشتمانی بۆ هاوكاركردنی عێراق و دەرچوونی لە كێشە كەڵەكەبوەكان. 

دیارە جیاوازیەكی زۆر هەیە لە نێوان حزبەكاندا دەربارەی چۆنییەتی پێك هاتنی حكومەت و پلە وەزاریەكان. بەڵام لەمەش گرنگتر بەرنامەی حكومەتی داهاتوو و كارە یەكەمینیەكانیەتی. لائیحەی داواكاریەكان زۆر و درێژن، بەڵام شەش دانەیان دەبێ بە وردی لەلایەن حكومەتەوە گرنگی پێ بدرێت.

لە هەموان گرنگترو دیار تر دابین كردنی ئەمن و ئاسایشە. لەماوەی چەند رۆژێكدا چەندین تەقینەوە لە سی ناوچەی جیاواز رویانداوە و چالاكوانێكی ژن  لە بەسرە كوژراوە. بەمەش دەبێتە شەش ژنی دیار كە لە ماوەی 4 هەفتەدا تیرۆر كراون. سەرەرای ئەوەی پێویستە هێزە چەكدارەكان بنیاد بنرێنەوە و چاكسازی تێدا ئەنجام بدرێت و چەك بە دەست دەوڵەتەوە بێت.

كاری دووەم پەیوەستە بە كاری یەكەمەوە، ئەویش دابین كردنی ژیانێكی شكۆمەندانەیە بۆ خەڵكی عیراق، بەتایبەتی خزمەتگوزاریە بنەڕەتیەكان، و گەشانەوەی بواری پەروەردەو تەندروستی بنەمان بۆ پێشكەوتنێكی بەرچاو. قورسە بڕوا بەوە بكرێت دەوڵەتێكی بەرهەم هێنی نەوت كە رۆژانە 4 ملێون بەرمیل نەوت بەرهەم دەهێنێ بەدەست بێ كارەبایی و بێ ئاویەوە بناڵێنێ و هیچ پاساوێك نیە بۆ ئەو كارەساتەی ئەم دواییە كە بوە مایەی توشبونی 100 هەزار كەس لە بەسرە بە نەخۆشی بەهۆی پیس بوونی ئاوەوە. هەروەها پێویستە میكانیزمێك دابنرێت بۆ خەڵكە بێ نەواكانی وەك بێ باوك و ئەو ژنانەی پیاوەكانیان نەماون. بە گویرەی كۆتا ئاماری باوەڕ پێكراو لە عیراقدا لە نێوان 800 هەزار تا ملیونێك یان دایك یان باوكیان لە دەستداوە، زۆربەی ئەمانەش لە ژێرەوەی هێڵی هەژاریدان.

سێیەم كار، پشت بە بیادنانی ئابوریەكی ساغ دەبەستێت و پێوستە نەوت بكرێتە بنەمایەك بۆ بنیادنانەوەی ئابوری- نەك بكرێتە بنەمایەك بۆ گەندەڵی لە وڵاتدا. چاكسازی دارایی و روبەروبونەوەی گەندەڵی پێویستیەكی هەنوكەییە. هەمو ئەمانەش دەبێ لە بەرژەوەندی بێكاریدا بەكاربهێنرێت. بەتایبەتی لە نێوان گەنجەكاندا كە رێژەكەی دەگاتە 30% لە هەندێ لە پارێزگاكاندا، هەروەها ئابوریەكی بەهێز گرنگە بۆ بنیاد نانەوەی ژێرخانی ئابوری لە عێراقدا.

ئەم سێ كاره زۆر بنەڕەتین بۆ گەرانەوەی متمانەی خەڵك بە حكومەت و دەوڵەت، دەبێ ئەوە لە بیر نەكەین كە هەڵبژاردنەكانی ئەمسال كەمترین كەس بەشدارییان تێدا كردوە كە گەیشتوۆتە 44% لە بەرزترین ئاستیدا. پێویستە وتمانە بۆ دەسەڵات بگەڕێتەوە، ئەمەش ئاسان نیە لە دوای ئەو هەموو ساڵە لە شكستهێناندا.

كاری چوارەم بریتیە لە بەهێز كردنی گرێبەستی كۆمەڵایەتی لە نێوان خەڵك و دەوڵەتدا، سەرەرای  سەر لەنوێ بەهێز كردنی دامەزراوەكانی دەوڵەت و كاركردن بۆ بەهیز كردنی هاوڵاتی بوون و كردنی بەبەشێكی جەوهەری لەو معادەلەیەدا، پاش ئەوە عەشیرەت و خێڵ و حزب تائیفە جیگای ناسنامەی نیشتمانی گرتۆتەوە.

هەرچی كاری پێنجەمە، بەهێزكردنی دام و دەزگاكانی دەوڵەتە بۆ پاراستنی سەروەری یاسا لە وڵاتدا، ئەمەش هەمووی پشت بە دەستور دەبەستیت، دەستوری عێراقی پێویستی بە پێداچونەوەو هەمواكردنەوەی بەندە بنچینییەكانی هەیە لە سەروی هەموشیانەوە ئەوانەی پەیوەندییان بە ئیدارەی سیستەمی فیدرالیەوە هەیە. بەبێ دەستورێكی بەهێز كە بەرگری لە سەروەری یاساو پاراستنی دادوەری ناتوانرێ روبەروی گەندەڵی سیاسی و دارایی ببێتەوەو متمانەی هاوڵاتی بە دەوڵەت دروست بكاتەوە. هەرچی پەیوەندی دەرەكیە، پێویستە لەسەر عێراق شوێنی سروشتی خۆی لە ناوەندی عەرەبی و گۆرەپانی نێودەولەتی بكاتەوە ئەمەش لە رێی دامەزراندنی پەیوەندییەكی هاوسەنگی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی.

كاری شەشەم و كۆتایی، بەهێز كردنی پەیوەندییە هەرێمایەتیەكانە بەتایبەتی لەگەڵ ئەو وڵاتە عەرەبیانەی كراوەن بەرانبەر عێراق و ئەمەش هەلێكە نابێ لە دەست بدرێت. پەیوەندی پاشای سعودیە و شازادەی جێنیشنی ئەبو زەبی و پاشای ئوردن سەركردەكانی تری عەرەب بەهەریەك لە بەرهەم سالح و عادل عبد المهدی لە كاتی دەستنیشان كردنیاندا ئاماژەیەكی روونە بۆ پالشتی كردنیان و پیویستە بە خێرایی وەڵام بدرێنەوە. لەگەڵ زیاد بوونی فشارەكانی سەر ئێران بە تایبەتی ئەوانەی مانگی داهاتوو، پێدەچێ ئیران بیەوێ دەست تێوەردانەكانی لە عێراق زیاد بكات بۆ سوود وەرگرتنی لە رووی مادی و سیاسیەوەو لێرەدا لەسەر حكومەتی عێراق پێویستە بەرژەوەندییەكانی عێراق لەبەرچاو بگرێ و جەخت لە سەروەری ولاتەكەی بكاتەوە.

ئەمانە ئاڵینگاری زۆر گەورەن، بەلام هەلێكە بۆ سەركردە نوێیەكان رێرەوی مێژووی عێراق بگۆڕن و داهاتوی لەسەر بنەخشێنن بۆ بەدیهێنانی رازی كردنی شەقام و بە ئامانج گەیاندنی ئاواتەكانی گەلی عێراق.