شارپرێس: ڕاپۆرتی شیكاری
سەرەتای ساڵی ٢٠١٤ ئاگرێكی سیاسی و ئەمنی و ئابوری بەرۆكی عێراقی گرت و پریشکی ئەو ئاگرەش بەر هەرێمی كوردستان كەوت، بەڵام دەسەڵاتدارانی هەرێم لەجیاتی رێگە لەو ئاگرە بگرن كەچی بەپێچەوانەی چاوەڕوانیەکان، هەڵە دوای هەڵە، پریشکی ئاگرەكەیان خۆشتر دەكرد تا دواجار زۆرترین زیان بەر بەخەڵكی كوردستان و دەسەڵات خۆشی گەیشت.
سەرەتای دەستپێكردنی كێشەكان و بەدیاریكراویش تێكچوونی پەیوەندییەكانی هەولێرو بەغدا لەو كاتەوە دەستیپێكرد کەبەرپرسانی حكومەتی هەرێم بەتایبەتیش بەرپرسانی پارتی ،ئابوری سەربەخۆیان چووە دۆخێکی خراپەوە. ھەر بۆیە دواتر هەنگاوەكانی ئابوری سەربەخۆیان بە پشتیوانی یەكێتی و بەشێك لەلایەنەكانی دیكە دەستپێكرد ،بەو ئامانجەی هەرێم خۆی خاوەن بڕیارو داهاتی تایبەتی خۆی بێت، تا داهاتی فرۆشتنی نەوت بەتەواوەتی بچێتە ژێر ڕکێفی خۆیان، بەمەش لەو برەپارەیەیان زیاتر دەستبكەوێت کەوەك بودجە بۆ هەرێمی كوردستان دیاریكرابوو، بەڵام بەرپرسانی پارتی و یەكێتی بیریان لەو نرخە ناجێگیرەی نەوت و رێگای ڕەوانەكردنی نەكرد بۆوە.
زۆر جار لەناوەندی ئابوریدا باس لەوە دەكرێت ڕەنگە هەرێم توانیبێتی بازرگانی نەوت بكات و تا ئساتێكی باشیش بەرهەمهێنانی نەوتی زیاد بكات، بەڵام هەرگیز نەیتوانیوە پیشەسازی نەوت بۆ هەرێمی كوردستان دابمەزرێنێت و خۆی لە گرفتی سوتەمەنی رزگار بكات، ئەوەش بەشێكی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، كە بازرگانی سوتەمەنی هەر لەبندەستی خۆیان بووە وھەروەھا لەسەر حسابی گرانكردنی سوتەمەنی لەسەر خەڵك خۆیان سود مەندبوون،بۆیە بە درێژایی دەسەڵاتیان هەمیشە نرخی سوتەمەنی هەرێم دووبەرابەری نرخی سوتەمەنی بووە لەچاو شارەكانی تری عێراق.
لەگەڵ سەرھەڵدانی چەكدارانی داعش و پاشان پەلامار دانی ناوچەكانی هەرێم و سەرجەم ناوچەكوردستانیەكان ،تواناو هێزی بەرگری كوردستانیان خستە بەردەم تاقیكردنەوەیەكی گەورەوە، بۆیە بەلەدەستدانی ناوچەكانی شەنگال و مەخمورو دەورو بەری كەركوك، پێگەی سەربازی و بەرگری كورد زەربەیەكی گەورەی خوارد، ئەمەش توانای بەرگریكردنی كوردی بۆ دنیاو بەغدادیش دەرخست.
خاڵێکی تر کەپێویستە باس بکرێت ئەنجامدانی ریفراندۆمی 25ی ئەیلولی ساڵی رابردوو بوو کەچەندین دەرئەنجامی خراپی بۆ خەڵكی كوردستان و كوردەكانی سنوری ناوچە كێشە لەسەرەكان لێكەوتەوە، بەدوایدا رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر روویدا، ئەمەش جگە لەوەی بەدەیان پێشمەرگە بوونە قوربانی سیاسەتی سەركێشانەی كۆمیتەی ئامادەكاری ریفراندۆم لەسەروو هەمووشیانەوە بارزانی، لەگەڵ ئەوەشدا لە 51%ی خاكی كوردستان لەدەستدراو چەندین ناوچە لەدەست دراو كەوتەوە دەست حكومەتی ناوەند بەشاری كەركوكیشەوە، دواترلەو ناوچانەش پاشەكشەی كرد كە دوایی 2003 كەوتبونە ناو فەرمانڕەوای هەرێمی كوردستانەوە.
ناردنەماڵەوەی وەزیر و بەرپرسەكانی كورد لەبەغداد
چوار ساڵی رابردوو هاوشێوەی دۆخە ئەمنییەكە، چوار ساڵی ئارامی سیاسی نەبوو بۆكورد، هەم لەناوخۆی هەرێم، هەم لەگەڵ بەغدادیش، لەلایەکی ترەوە ناكۆكی ناوخۆیی و لاوازی تیمی سەرۆكایەتی كۆمار وایكرد كورد یارییەكە بدۆڕێنێت و لەسەر ئاستی بەغداو نێودەوڵەتیش پێگەی وەک جاران نەمێنێت.
بێدەسەڵاتی كورد لە هەناردە كردنی نەوت و دابەزینی نرخی نەوت، بەتەواوەتی پێگەی لە ناوەوەو دەرەوەی هەرێم لاواز كرد، حكومەت توشی شكستی گەورە بوو، موچەی فەرمانبەرانی بۆ دابن نەدەكرا، بەجۆرێك سیستەمی پەروەردە خەریك بوو بەتەواوەتی پەكی بكەوێت ، دەوامی قوتابخانەو فەرمانگەكان بون بەنیوەو لە هەندێك فەرمانگە بۆ ماوەیەك راگیران و بایكۆتی دەوامیان كرد. سیاسەتمەدارانی كورد لەباتی رێگەی دووبارە هەستانەوەو بەهێزكردنەوەی دەسەڵاتی خۆیان، كەچی پرسی ریفراندۆمیان هێنایە پێشەوە كە بەبەرچاوی هەمووانەوە دیار بوو داهاتووەكەی چۆن دەبێت.
پارتی و یەكێتی لەفۆرمە گشتیەکەدا وا خۆیان پیشان دەدەن كە لەسەر هەموو شتێك كۆك و تەبان، بەڵام گەمەكانیان لەپشتی پەردەوە شتێكی ترەو بەپێچەوانەوە بۆشكاندنی یەكتری پرسی ریفراندۆمیشیان بەكار هێنا، بەوەش ئەو فرسەتەیان دایە دەست لایەنە نەیارەكانیان لەعێراقدا و ھەموو پێکەوە کۆکبون بۆ دژایەتی کردنی پرسی ریفراندۆم ،ئەم دژایەتییەش سنوری عێراقی تێەراندو تەنانەت دۆستەكانیشی تۆشی پەرچەكردار كرد لەوانە توركیاو ئێران و ئەمریكا.
پارتی كە پیشێشتر دۆخێكی خراپی دروست كردبوو لەناردنەوەی وەزیرەكانی گۆڕان بۆ ماڵەوە و داخستنی دەرگای پەرلەمان، جگە لەوەی گورزێكی بەهێزی لە ئەزموونی چەند ساڵەی هەرێمی کوردستاندا، گورزێكی بەهێزیشی لە پێگەی خۆی داو وردە وردە پێگەكەی لە هەولێرو بەغداو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش لەق بوو، چونكە لەو ماوەیەداو تائێستاش وەك لەكەیەكی گەورە بۆ سیاسەتەكانی پارتی حساب دەكرێت، چونكە پارتی لەو حساباتانەی كردبووی هەڵە دەرچوو.
عێراقی دوای داعش
ئایا كورد دوای ئەو هەموو گرفتانەی بەرەورووی بوەتەوە، پێویستی بە كاتێك نییە ئەو بۆشاییە گەورانە پڕ بكاتەوە كە سیاساتەمەداران و حزبەكانی دەسەڵات بۆ كوردیان دروست كردوەو لەگڵیشیادا كردیان بە برینێكی قوڵی موزمین كە پێویستی بە ساڕێژكردن هەیە؟. چونكە چیدی عێراقی دوای داعش ئەو عێراقە نییە كە بودجەی 17% خۆی وەربگرێت و داهاتی سنورو فرۆكەخانەكان و بازرگانی نەوت بۆخۆی بەرێت، کورد لە ئێستادا پێویستی بە كات هەیە، پێویستی بەوەیە لە گوشارەكانی عێراق تێبگات كە هیچ بەرپرسێكی تری عێراق ناتوانێت ئەو ئیمتیازاتانە بداتەوە دەست كورد، لەكاتێكدا كورد لەناو خۆو لەدەرەوە وەزعی لەجاران زۆر خراپترە، یان بەتایبەتی كورد لەچەند رووەوە توشی گرفتی ئیدارەی هەرێم و توشی شكست بووە لەبەرامبەر بەغداد.
لەدوای هەڵبژاردنی 12ی ئایاری رابردووی پەرلەمانی عێراق كورد پێویستی بەبەرنامەیەكی تۆكمە هەبوو بۆ رێگرتن بەم زەحفەی بەغداد تاكو لەوێ تۆكمەبن، بەڵام لەیەكەم هەنگاوی هەڵبژاردن و كاری ساختەی هەڵبژاردن نەك نەیانتوانی پێكەوەبن، بەڵكو خەڵك خۆزگەیان بەپێشتر خواست، پێكوتانی لایەنەكان لەبەرامبەر یەكتر و هەوڵدان بۆ شكاندنی یەكتر، بەغداد و گوشارو سیاسەتی نوێی عێراقی لەبیر بردنەوە، بۆ یە كاتێك پرسی سەرۆك كۆمار هاتە پێشەوە نەیانتوانی وەك پێویست مامەڵەی لەگەڵ دا بكەن و خۆشیان توشی ئیحراجییەكی زۆر بوون لەبەردەم نەیارەكانی دوێنێیاندا، بەتایبەتی كاتێك كەپارتی فوئاد حسێنی وەك كاندیدی خۆی رەوانەی بەغدا كرد.
ئایا پۆستی سەرۆك كۆمار گرنگە؟
بەدرێژایی چەند ساڵی رابردوو پارتی كاری لەسەر ئەوە کردوە، كە لەگرنگی پۆستی سەرۆك كۆمار كەم بكاتەوەو بەردەوام دەیگوت، هیچ سودێكی بۆ كورد نییەو ئەوانەشی لەو پۆستەدا بوون جگە لە خزمەتی عێراق هیچیان بۆ كورد نەكردوە، ئەمەش لە وتەكانی نێچیرڤان بارزانیدا باشتر روونبوەوە كاتێك لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا وتی پۆستی سەرۆك كۆمار یەك تۆز بەلای ئێمەوە قیمەتی نییە.
كاتێك بە پێكوتان بەزەویدا پارتی و یەكێتی لەسەر بەدەستهێنانی ئەو پۆستە بۆلایەكیان نەگەیشتنە ئاكام، سەرەنجام شەرەكەیان بردە بەغداد و لەوێ بەتوندی بەرەو رووی یەكتر بوونەوە، هەردولایان بە بەرزترین ئاستی دبلۆماسی خۆیانەوە رویان كردە بەغداد، پارتی كە پێشتر خاوەندارێتی لە پرۆسەی ریفراندۆم دەكردو ئەرزشی بۆ ئەو پۆستە نەهێشتبووە و وەك پۆستیكی تەشریفاتی و بێ كەڵك باسی دەكرد، تا ئاستی كەسی یەكەمی حیزب بەشداری لەململانێیەتی وەرگرتنی ئەو پۆستەكە كرد.
پارتی كاتێك پێداگیری لە وەرگرتنی ئەو پۆستە دەكرد ،چەند ترس و مەبەستێكی تایبەتی خۆی هەبوو، ترسی ئەوەی هەبوو كە دەیزانی لە حكومەتی ئایندەدا بەغداد لە پێگەیەكی بەهێزترەوە مامەڵە لەگەڵ هەرێم دەكات لەمەشدا خوێندنەوەیان دروست بوو، هاوكات پارتی لەهەلبژاردنی هەرێم كار لەسەر پێكهێنانی حكومەتی زۆرینە دەكات و ئەوەش ئەگەری دووئیدارەیی هەیە، بۆ ئەوەش پۆستی سەرۆك كۆمار بۆیەكلاكردنەوەی كێشەكان گرنگی زۆری دەبێت و بەغداد ناچار دەكات بۆ پرسی كورد مامەڵە لەگەڵ پارتیدا بكات نەك یەكێتی.
ترسێكی تری پارتی ئەوە بوو كە كاریگەری كارائەکتەری د بەرهەم ساڵح وا دەكات لەجیاتی هەولێر بەغداد بكاتە مەرجەع بۆ پرسی كورد بەتایبەتی كە لە ئێستادا پۆستی سەرۆكی هەرێم بەیاسا هەڵپەسێردراوە، پێشتریش لەساڵی 2014 هەر بەبەرنامەو سیناریۆیەكی هاوبەشی پارتی و گوڕان و بەشێكی یەكێتی، بەرهەم ساڵحیان لەو پۆستەكە دوور خستبوەوە.
هەرچی یەكێتیشە ئەو پۆستەی بۆ دوو مەبەست بەلاوە گرنگ بوو، یەكەم رازیكردنی د بەرهەم ساڵح كە بەلێنی ئەو پۆستەیان پێدابوو بۆ گەڕانەوەی بۆ ناو یەكێتی، دووەم وەك پشكی خۆیان نەیاندەویست دەستبەرداری بن بۆ پارتی بەتایبەتی كە بەشێك لەموچەی لیواكانی سكرتاریەت لەوێوە دابین دەكرا، ئەمە جگە لەوەی كە بەهۆی دانانی د فوادەوە بەرەو رووی رەخنەیەكی زۆری رای گشتی ببونەوە كە نەیوتوانی بوو لەچوار ساڵی رابردوودا ئەدایەكی باش لە پۆستەكەیدا پێشكەش بكات.
دواجار لەم كێبەركێیەدا شانسی پارتی بەو جۆرە نەبوو كە خۆی بەرنامەرێژی بۆكردبوو، لە 27 ساڵی رابردوودا زۆركەم بەو شێوەیە رویداوە سیاسەت بەسەر پارتیدا قڵپ ببێـەوە، ئەمەش كاریگەری لەسەر پەیوەندیەكانی نێوان سەرۆك كۆمارو یەكێتی لەگەڵ پارتی دادەنێت و لەئێستادا ساردی و دڕدۆنگی لەنێوان هەردوولادا دروستكردوە، بۆیە ئەگەر كار بۆ ئاساییكردنەوەی ئەو پەیوەندییە نەكرێت دوور نییە لەناوخۆی هەرێم و بەغداد بارگرژی دروست نەبێت، بەمەش گرفتی نێوان هەرێم و بەغداد قوڵتر ببێتەوە، كە رەنگە پارتی حەزی بەوە بێت تا تۆڵەی خۆی لە كاندیدەكەی یەكیتی بكاتەوە، ئەمەش زیانی زۆری دەبێت بۆ پرسی ئاسایكردنەوەی هەرێم و بەغداد كە بەتایەبەتی لەئێستادا، لەرووی داراییەوە هەولێر بۆ دابینكردنی موچەی فەرمانبەران پشتی بە بەغدا بەستووە.
نوسەرێكی دیاری عەرەب لەبارەی ئەو پرسەوە ئەنوسێـت،. "بارزانی جارێكی تر ئەو ئاماژانەی نەخوێندەوە كە واشنتن و تاران لەسەر كەسایەتی بەرهەم ساڵح رێككەوتون و بەبێ لێكدانەوە بۆ ئەو ئاماژانە كەوتە ململانێ و كێبڕكێ بۆ لادانی د.بەرهەم ساڵح" نوسەر لایوایە، راستە هەولێر پایتەختەو هێزی خۆی هەیە، بەڵام سلێمانیش لەرووی هێزی سیاسیەوە ئەگەر لە هەولێر بەهێزتر نەبێت ئەوا وەك هەولێر وایە، هەروەها ئەو لای وایە تاران و واشنتن هەردوو پایتەختەكە لە ژێر سایەی روبەروبونەوەیەكی كراوەدان و پێویستیان بە كەناڵێک هەیە لە گۆرینەوەی نامەكان، پێگەی سەرۆك كۆماریش لە عێراق یەكێك ئەبێت لەو كەناڵانە، نوسەر لەبەشێكی تری بابەتەكەیدا دەڵێت" بارزانی بە رەتكردنەوەی بەرهەم سالح ویستی ئەمەریكی و ئێرانیەكانیشی رەتكردەوە بۆ كردنەوەی ئەو كەناڵە، بەوەش بارزانی شكستی هێنا وەك تەڵەیەك لە شێوەی ریفراندۆم و كەركوك، ئێستاش ئەگەر دان بەوەدا نەنێت كە لە حساباتەكانیدا هەڵەیە و ئەمجارەش هەڵەی كردوە، ئەوا پێویستە دان بەوەدا بنێت خۆی و ئەزمونە كوردیەكەی لەگرەوێكی دیكەدا بەرەوڕوی مەترسی گەورە دەكاتەوە.
بەدەر لەوانەش كەئەركی بەرهەم ساڵح لە عێرقی ئەمرۆدا وەك سەرۆككۆمار ئەركێكی قورسە، پێویستە رۆڵی گەورەی هەبێت لەئاسایكردنەوەی دۆخی تێكچووی عێراق و پەیوەندیەكی یەكسانی هەبێت لەنێوان پێكهاتەكانی عێراق، لەهەمانكاتیشدا لەنێوان بەغداد و هەولێرو سلیمانی پێویستە هاوسەنگی رابگرێت، رۆڵی هەبێت بۆ چاككردنی دۆخی ژیانی خەڵكی عێراق بە هەرێمیشەوە. بۆ ئەو مەبەستەش ئەتوانێت سود لە ماف و دەسەڵاتە دەستورییەكانی وەربگرێت كە بەپێچەوانەی ئەوەی دەوترێت ئەم پۆستە تەنها تەشریفاتییە، ئەوە جگە لەوەی مافی چاودێری جێبەجێكردنی مادە دەستورییەكانە و پارێزگاری لێدەكات، لەهەمانكاتیشدا ئەندامی دەسەڵاتی جێبەجێكردنی ئیتحادییە بەپێی (ماددەی 66).
هەروەها بە هاوبەشی لەگەڵ سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران مافی ئەوەی هەیە پێشنیار پێشكەش بكات بۆ هەمواركردنەوەی دەستور و پەسەندكردن و دەركردنی ئەو یاسا و بڕیارانەی كە لە پەرلەمانەوە ڕەوانە دەكرێن بە كۆی دەنگی ئەنجومەنی سەرۆكایەتی كۆمار ، گێرانەوەی یاسا و بڕیارەكان بۆ ئەنجومەنی وەزیران بۆ پێداچوونەوەیان.
