شارپرێس/ وەرگێڕان: حلمی رەسول رەزا
دوو یاریزانی سەرەكی لەسەر گۆرەپانی سیاسی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست گەمە دەكەن، ئەوانیش ئەمەریكاو روسیای فیدراڵین، كە هەردووكیان لەهەندێك كاتدا ململانێی یەكتری دەكەن‌و لەكاتێكی تردا كۆكن لەسەر نەخشاندنی نەخشەی نوێی ناوچەكە، هیچیشیان ناتوانن بەتەنیا كارەكە ئەنجامبدەن.

لەهەڵسوكەوتكردندا لەگەڵ كێشەكان، ویلایەتە یەكگرتووەكان لەپێشترە، كە ئەمڕۆ لەژێر رابەرایەتی دۆناڵد ترامپی سەرۆكی ئەمریكا، كە لەشوینێك پرە لە مەترسی نەك بەنسبەت خەڵكی رۆژهەڵاتی ناوەراست، بەڵكو بەلای هاوپەیمانە كلاسیكییەكانی ئەمەریكاشەوە لە رۆژهەڵات و رۆژئاوا، هەروەها بۆ خەڵكی ئەمەریكاش رۆژ بە رۆژ رەخەكانیان دەربارەی سیاسەتەكانی ئیدارەكە فراوانتر دەبێت.

رەوشەكە لە ناوخۆی ئەمەریكادا بەرەو ئالۆز بوون دەچێت، بەشێوەیەك گۆڤاری – ئیكۆنومیست- لە ژمارەی یەكەمی ساڵی 2019 دا بەم شێوەیە نووسیویەتی: ئەگەر كۆشكی سپی كۆمپانیایەكی پشكدار بوایە ژمارەی دەستلەكاركێشاوەكان و لادراوەكان لەئیدارەكەدا، هەروەك روون و ئاشكرایە، ئەوا زۆر بەشداربوو بیریان لە فرۆشتنی پشكەكانیان دەكردەوە، چونكە رەنگە لەهەر چركەیەكدا بێت مایەپوچ دەربچێت.

هەروەها نووسیویەتی: تا ئەو رادەیە ناڕوونی لە سیاسەتەكانی كۆشكی سپیدا هەیە و لە زۆربەی كاتەكاندا لەسەر پێشبینی بنیاد دەنرێت نەوەك راستی بابەتی و پشت بەستوو بەگویگَرتن لە راوێژكارە پسپۆرەكان.

كێشەی ترامپ بە ئاراستەی ئەگەری كۆتایی هاتن دەڕوات، وای لە یارو نەیارەكانی كرد كۆك بن لەسەر ئەوەی كۆشكی سپی و بەرژەوەندییەكانی ئەمەریكا بە گوێرەی حەزی كەسی بەڕێوەدەچێت، لە ژمارەیەك دۆسیەدا شكستیهێناوە، لە نێویاندا كوریای باكوور، لەلایەكی ترەوە جەنگی بازرگانی لەگەڵ چیندا دەست پێكردووە و لە كۆتاییدا زیان بە ئابوری ئەمەریكا دەگەیەنێت، لە ماوەی دوو ساڵی رابردودا ژمارەیەك هاوپەیمانی رۆژئاوای لەدەستداوە، ئەوانەی ئەمەریكا بە پەنجا ساڵ و ملیارات دۆلار و هەزارەها قوربانی هەتا توانی ئەو هاوپەیمانییەتییەیان لەگەڵ گرێبدا، ئەمە یەكێكە لەو نموونانەی ئاماژە بۆ لە دەستچوونی سیاسەتی ئەمەریكا دەكات.

ئیكۆنومیست لە راپۆرتێكی ترو هەمان ژمارەدا ئامۆژگاری هاوپەیمانەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكان دەكات لە پەیوەندییەكانیاندا بیر لە پلانی (ب) بكەنەوە، چونكە ئەو كەسەی لەكۆشكی سپییە سیاسەتەكانی واقیعی نین، كەس نازانێت چ كاتێك بۆچوونی دەگۆڕێت لە كێشەكاندا، نموونەش كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكایە لە سوریا، سەرەرای ئەوەی بیر لەكشانەوە دەكات لە ئەفغانستان، تا ئێستا كەس ناتوانێت بریار بدات ئەم سیاسەتە كشانەوەیە، یان مانەوە، لە ناوخۆی ئەمەریكادا چوارچێوەكە بەرەو تەسك بونەوە دەروات و پێشبینی دەكرێت لە چەند مانگی داهاتودا كێشەكان زۆر زیاتر ببن.
ئەوەی لە سوریا رویدا، ئیدارەی ئەمەریكا تارادەی ئەوەی راوێژی لەگەڵ نزیكترین ئەو كەسانەدا نەكردوە كە هەلس و كەوتیان لەگەل دەكات، ئەوانیش بەشێك لە كوردەكان بون و كاتێ خۆیان بینییەوە پشتیان چۆڵ كراوە. پرسیارەكە ئەوەیە، ئەم كارە لە شوێنێكدا خزمەتی بەرژەوەندی هاوپەیمانەكەی دەكات و لەهەمان كاتدا پێچەوانەی بەرژەوەندی رژێمی توركیایە؟ رون و ئاشكرایە بریارەكە توركەكانی خستە ناو كێشەیەكی ترەوە، پێش ئەوە پلانەكە وابو هەردوو لا توركیاو ئەمەریكا بگەنە چارەسەرێكی مامناوەند، ئەوەی ئەنقەرە ناوی دەهێنێت بە هەبونی تیرۆریستەكانی كورد، لەسەر ئەو بنەمایەی گورگەكە نەمرێت و مەڕەكانیش تیا نەچن. لەگەڵ كشانەوە پڕ لە دوو دڵیەكەی ئەمەریكا، توركەكان هەستیان كرد ناتوانن شەڕ لەگەڵ كورددا بكەن و ناشتوانن بە رەوشەكەی ئێستا رازی بن.

لەلایەكی ترەوە، روسیای فیدراڵی سەرەرای پێشوازیكردنی بە بریاری ‌ كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا لە گۆڕەپانی شام، هەروەها وای پێشبینی دەكرد ئەمەریكا هاوكاری بكات بە شێوەیەك لە شێوەكان بۆ ئەوەی لەو كێشەیەی سوریا دەرباز ببێت لە میانی گەیشتن بە رێككەوتنێكی هاوبەشیی و مامناوەندی؛ بەوەی لایەنێكی كاریگەرە لە نەخشە كیشانی هەندێ لە سیاسەتەكانی ئیسرائیل لە ناوچەكەدا، و پەیوەندیی فراوانی هەیە بە لایەنە سیاسیەكانی تری ناوچەكەوە، بەڵام راگەیاندنی كشانەوەی لەناكاو روسەكانی خستە دۆخێكی ناهەموارەوە، چونكە لەلایەكەوە ئەوان بون هاوكاری بەشار ئەسەدیان كرد بە مانەوە لە دەسەڵات، و لە روی سیاسیەوە بەكارهێنانی چەكی كیمیاویان بۆ پەردەپۆش دەكرد و جگە لە پاڵپشتی ئاسمان و پێدانی چەك و مانەوەی لە كۆشكی دەسەڵاتدا. بەڵام كێشەكە لێرەدا كۆتایی نایەت، بەوەی مانەوەی (نەخۆشی سوری) لەسەر جێگای ململانێ زۆر لەسەر روسیا دەكەوێت و دەیخاتە زەلكاوێكی قوڵ و بەردەوام پێویستی بە تێچوو دەبێت لە روی سەربازی و داراییەوە، روبەروبونەوەش تەنها لەگەل گەلی سوریادا نیە كە داوای دادپەروەری و وڵاتێكی مەدەنی دەكەن، بەڵكو روبەروی بەرژەوەندییەكانی ئێران و توركیا دەبێتەوە لەلایەك، ئیسرائیلیش لەلایەكی تر، هەموشیان ئامانجەكانیان جیاوازە.

هەرژی رژێمە لە دیمەشق ئەویش پلانی تری هەیە، وا خۆی دەبینێ سەركەوتوە، و دەیەوێ ئەم سەركەوتنە تەواو بكات لە میانەی پرۆسەی (گۆرانێكی كۆمەڵایەتی گەورە) لە جیاتی زۆرینەی سوریەكان كە لێی قەڵس بوون و بە یەكتری بیانگۆڕێتەوە، ئەمەش لە بۆچونی خۆیدا خزمەتی مانەوەی دەكات لە دەسەڵات... ئاماژەكانی ئەم سیاسەتە بریتیە لە وەستاوە بەرانبەر گەرانەوەی پەنابەرەكان، ئەوانەی لە وڵاتەكەیان رایانكردوە، تەنها بەو مەرجە نەبێت كە رژێم دەیسەپێنێت، ئەمەش بە هەنجەتی ترس لە دزە پێكردنی تیرۆریستەكان!.. پاشان رێگا گرتن لەوانەی بە دلی رژێم نین و ئەمەش بە یاسا رێك دەخات، لەوانە یاسای بەزۆر داگیركردنی شوین و مهولكی ئەوانەی مال و حاڵی خۆیان بە جیهێشتوە.

رژێم لە سوریا دەیەوێ دوو ئامانجی پێچەوانەی یەكتری بپێكێ: یەكەم ، گەڕانەوە بۆ رابردوو، و سەپاندنی سیستەمێكی گشتگیری وەك زەمانی پێشوو ( وەك ئەوەی شۆرش دژی رژێم بەرپانەبوبێت و داوای دادوەری نەكردبێت)، دووەم : مانەوە لە دەسەڵات و بەردەوامیدان بە رژێم، ئەوەش براوەتەوە و جێگیرە كە حاكمی دیمەشق و هاوكارەكانی سیاسەتی تائیفی پەیرەو دەكەن، ئەمەش هەست كردن بە بێ هێوایی و پەراوێزخستن چەندجار زیاتر دەكات لای زۆربەی گەلی سوریا، و سەر لەنوێ دەرگا دەكاتەوە بۆ هەناسەدانێكی لە نمونەی داعش و بگرە توندڕەو تریش، داخستنی رێگاو بەرتەسك كردنەوەی پەرەپێدانی كاری دامەزراوەیی و دەستوری نوێ لە سوریا، كە دەسەڵاتەكان دابەش بكات و گەندەڵی نەهێڵێ، و تا رادەیەك نەبێتە مایەی جۆرێك لە سەربەخۆیی ئیداریی لەناوچەكاندا، ئەم داخستنە دەبێتە مایەی بەردەوام بونی ململانێكان.

روسیا رەنگە بە خێرایی خۆی ببینێتەوە لە بەرانبەر (ڤێتنامی بچوك) لە شام، و لە دەستدانی هێزەكەی، ئەگەر بێت و لای سەركردە روسەكان دیدگایەكی ژیرانەو توانای ئەوەیان نەبێت هاوپەیمانەكەیان لە دیمەشق وا لێبكەن هەندێ دەستهەڵگرتنی دامەزراوەیی بكات و ئاهەنگ گێڕان بەبۆنە‌ی سەركەوتنەوە دوا بخات بۆ كاتێكی تر.

دەرچونی ئەمەریكا لە سوریا هاوكاری توركیا و روسیا ناكات لە كیشانی پلانی پێكەوەیی، رەنگە ئەوەی ئەم كارە بەسەركەوتن ئەژمار دەكات و هۆكارەكەشی ئایدۆلۆجیە، ئەوە رژێمی ئێرانە، بۆ فرۆشتنەوەی بەوانەی پشتگیریی دەكەن، بەلام ئێرانیش دەبێ ئەوە بزانێت ئەمەریكا هاوپەیمانی ئیسرائیلە، ئەگەر بێت و ئێران زیاتر لە شام باڵا دەستتر بێت، ئەوا جەنگی بە لەجیاتی (بەوەكالەت) دەست پێدەكات و ناوچەكە بە گشتی ناسەقامگیر دەبێت، رەنگە تا دەیەیەكی تریش.

لەبەرانبەر ئەم دیمەن و دوو جەمسەریە، كە یەكێكیان لە سیایەتەكانیدا متمانەی بە شێوەیەكی گشتی داخوراوەو نیەتی، ناتوانرێ پێشبینی ئاراستەكانی بكرێت بەوەی لە دەرەوە لۆجیكەو هەندێكیشیان پێچەوانەی یەكتریە، ئەوی تریشیان توانای نیە یەكلاییكردنەوەیەكی كۆتایی بسەپێنێت بەهۆی جیاوازی بەرژەوەندیەكانی هاوپەیمانەكانیەوە (توركیا و ئیران). بەرانبەر ئەمە، هیڵی ململانێ لە رۆژهەلاتی ناوەراست لە ساڵی نوێدا بەرەو كۆتایی ناروات، ئەم ململانێیە كاریگەر دەبێت بە ئەنجامی ململانێی تر، هەندێكیان لە تارانەو ئەوی تریان لە ئەنقەرەیە، و سێیەمیان لە مۆسكۆیەو چوارەمیش بە دڵنیایەوە لە واشنتۆنە.

كۆتا قسە، یەكیك لە شارەزایانی سیاسەتی ئەمەریكی لە محازەرەیەكی گشتیتدا گوتی: سیاسەتی سەرۆك ترەمپ لە رۆژهەڵاتی ناوەراست زۆر جیاواز نیە لە سیاسەتەكانی سەرۆكی پێش خۆی باراك ئۆباما، جیاوازیەكە تەنها لە دەرهێناندایە (الإخراج)!!

سەرچاوە: شەرقلئەوسەت