شارپرێس:
وەرگێڕان: حلمی رەسول رەزا
لە چاوپێكەوتنێكی رۆژنامەوانیدا مێژوونووسی ئیسرائیلی بەناوبانگ –بینی مۆریس- وێنەی كۆتایی هاتنی ئیسرائیل دەكێشێ وەك ئەوەی دەیبینێ و لە بۆچونی خۆشیدا كاتێكی دیریكراو بۆ ئەم كۆتایی هاتنە دادەنێ.

لەگەڵ ئەوەی ئەم پێشبینیانە لە نێوەندە سیاسیەكاندا بە جدی وەرناگیرێ، بەلام بۆچونی –مۆریس- كێشی تایبەتی خۆی هەیە لە ئیسرائیل، لەپاش ئەوەی ناوبراو ساڵانێكی دورودرێژە خەریكی توێژینەوەیە لە مێژووی ململانێی عەرەب- ئیسرائیل.

بینی مۆریس بە یەكێك لە بەناوبانگترین روخسارەكانی جولانەوەی – مێژوونووسان- ی نوێ ئەژمار دەكرێت؛ ئەم زاراوەیە لە ئیسرائیلدا بە شێوەیەكی فراوان بەو گروپە مێژوونووسانە دەگوترێت بڕوایان بەو گێڕانەوە پشت پێ بەستوانە نیە لە مێژووی ململانێیاندا لەگەڵ عەرەب، دانیان بەو تاوانانەی ئیسرائیلدا ناوە لە كوشتن و راگوێزتن.

ئەمەش مانای ئەوەی نیە سەرجەم مێژوونووسانی نوێ هەست بەبەرپرسیارێتی ئیسرائیل دەكەن لەم تاوانە مێژووییەدا، هەریەكەیان لە توێژینەوەكانیاندا بەشێوەیەك باسی لێوە دەكەن، لەوانە مۆریس شتێكی وا لە پاكتاوی رەگەزیدا نابینێ و پێی وایە دەبێ یەهود هەموو شتێك بكات لە پێناو پاراستنی خۆیدا. لەگەڵ ئەوەشدا ناوبراو بە واقیعی لە بابەتەكان دەروانێ و دوورە لە حەزو هیوا خواستن، لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ رۆژنامەی هائارتس ی ئیسرائیلی لەم مانگەدا گوتی " هیچ دەرچەیەك نابینم بۆ خۆمان"، ئەمەش لە خستنە روی ئەو قسانەدا بو سەربارەت بە هەلی مانەوەی ئیسرائیل وەك " دەوڵەتێكی یەهودی".

پاشان لە شیكردنەوەیەدا ئاماژەی بەوە كرد " ئەمرۆ ژمارەی عەرەب لە یەهود زۆرترە لە نێوان دەریای ناوەراست و ئوردن، ئەم خاكە دەبێتە وڵاتێكی زۆرینەی عەرەبی"، پاشان لەبەردەوامی قسەكانیدا گوتی ئیسرائیل تا ئێستا خۆی بە دەولەتێكی یەهودی دەناسێ بەلام ئێمە حوكمی گەلێكی داگیركراوی بێ مافمان كردوە و دۆخەكە لە سەدەی بیست و یەكدا بەردەوام نابێت لە جیهانی نوێدا، تاكو مافیان نەبێت دەوڵەتی یەهودی نامێنێتەوە.

ئەم شوێنە وەك وڵاتێكی رۆژهەڵاتی ناوەراستی زۆرینە عەرەب دەبێت، لەناو دەوڵەتدا توندوتیژی لە نێوان پێكهاتەكاندا زیاد دەكات، عەرەب داوای گەرانەوەی پەنابەرەكان دەكات و یەهود وەك كەمینە دەمێنێتەوە لە فەلەستیندا... كەمینیەكی چەوساوە یان سەربڕاو، هەروەك ئەوەی لە وڵاتە عەرەبیەكاندا دەژین، هەركەسێك بتوانێ دەڕوات بۆ ئەمەریكا و رۆژئاوا.

سی یان پەنجا ساڵ 
دەربارەی كاتێكی دیاركراو بۆ ئەم شكستهێنانە دەڵێت : فەلەستینیەكان بۆ هەموو شتێك لە سوچێكی فراوان و درێژ خایەنەوە دەڕوانن، وای دەبینن لەم كاتەدا پێنج یان شەش یان حەوت ملیۆن یەهودی هەیە، سەدان ملیۆن عەرەبیش لە دەروبەریانن، ناتوانرێ داوای خۆبەدەستوەدانیان لێ بكرێت، سەركەوتن بە دلنیاییەوە بۆ ئەوان دەبێت، لە ماوەی سی تا پەنجا ساڵی تر بەسەرماندا سەردەكەون.

لەم چوارچێوەیەدا ئەوەی جێگای سەرەنجە ‌ پێشبینیەكان دەربارەی لەناوچونی ئیسرائیل و هەرەس هێنانی لەناوخۆدا چەندین تەیاری فكری جیاوازی لێوە دەرچوە، لە نێوان پێشبینیكەران ی نمونەی وەك بینی مۆریس كە وا دەبینێ ئیسرائیلیەكان قوربانین و لەناو گەلاندا رادەكێشرێن، كەسانی تر هەیە وای دەبینن تاوانبارن و ئەو كۆتاییە كارەسات بارە بە دەستی خۆیان دەنوسنەوە.

لە گروپی دووەمدا، ناوی – ئەفراهام بۆرگ- ی سیاسی خاوەن ئەزمون و سەرۆكی پێشووی كنیستی ئیسرائیل دەردەكەوێ، كە سەردەمانێك بە بۆچون و نوسینەكانی بۆچونی گشتی ئیسرائیلی بۆ ماوەی چەندین ساڵ سەرقاڵ كرد لە هۆشداری پێدانەكان لەوەی هۆكارەكانی لەناو چونی ئیسرائیل بونیان هەیە.

ناوبراو ئەستێرەیەك بو لە ئەستێرەكانی راسترەوی ئیسرائیلی لە هەندێ كاتدا، و چەندین پۆستی گرنگی وەرگرتوە لەوانە سەرۆكی كنیست بۆ ماوەی چوار ساڵ، و سەرۆكایەتی ئاژانسی یەهودی لە پێناو ئیسرائیل و رێكخراوی سەهێونی جیهانی.

عەقلیەتی گیتۆ
بۆرگ وای دەبینێ ئیسرائیل لە هەوڵەكانی بۆ دیموكراتیەت و پەیوەست بون بە عەقلیەتی گیتۆ و لەدەستدانی بەهای مرۆڤایەتی وا دەكات هۆكارەكانی هەرەس هێنان خێراتر بەرەو كۆتایی بەرێت. ناوبراو لە ساڵی 2003 لەكاتی – راپەرینی فەلەستینی دووەم- وتارێكی بۆ رۆژنامەی گاردیانی بریتانی نوسی لە ژێر ناونیشانی – كۆتایی سەهیونیەت-، تیایدا باسی سەرەنجامی مەترسیدار بۆ هەلس و كەوتەكانی ئیسرائیل دەكات و دەڵێ : كاتێ ئیسرائیل حساب بۆ فەلەستینیەكان ناكات، نابێ پێی لای سەیر بێت كاتێك ئەوان رق و كینە هەڵدەگرن و خۆیان بە ناوەندە خۆشگوزەرانیەكانی ئیسرائیلدا دەتەقێننەوە، ئەوان خۆێنی خۆیان لە ناو چێشتخانەكانماندا دەڕێشژن بۆ ئەوەی تاقەتی نان خواردنمان نەبێت، چونكە مناڵ و باوكیان لە ماڵەوە هەست زەلیلی و برسێتی دەكەن.

لە ساڵی 2007، بۆرگ دیسانەوە بوە مایەی سەرەنجێكی تر كاتێ كتێبێكی بلاو كردەوە - شكستی هیتلەر- تیایدا ئیسرائیلی چواندبو بە دۆخی ئەڵمانیای نازی پێش هەرەس هێنانی، لە كتێبەكەدا هۆشداری دەدات بەوەی ژمارەیەكی زۆر لە كۆمەلگەی ئیسرائیلی حساب بۆ دیموكراتی سیاسی ناكات دژی بێگانەكان دەوەستێتەوە و دەڵێت ئێستا دەوڵەت لە ژێر رەحمەتی كەمینەیەكی توندرەودایە. 

تا ئێستاش بۆرگ ئەم بیرۆكەیە بڵاودەكاتەوە؛ كورتەكەی بریتیە لەوەی ئیسرائیل گیتۆی سەهیونیە و هۆكارەكانی لەناو چونی لەگەڵ خۆیدا هەلگرتوە، و لەیەكێك لە چاوپێكەوتنە رۆژنامەونیەكاندا ئەوە روون دەكاتەوە - خەڵكی رەتی دەكەنەوە دان بەمەدا بنێن، بەلام ئیسرائیل خۆی بەدیواردا كێشا. لەلایەكی ترەوە ناوبراو شانازی بەوە دەكات پاسپۆرتی فەرەنسی بەدەست هێناوە لە رێگەی هاوسەرگیری لەگەل ئافرەتێكی لەدایك بوی فەرەنسادا، كاتێ پرسیاریان لێكرد ئامۆژگاری ئیسرائیلیەكان دەكەیت بۆ بەدەست هێنانی پاسپۆتی دووەم، گوتی : هەر كەسێك دەتوانێ با ئەم كارە بكات.

دیدگای عەرەبی لەم بارەیەوە
لەلایەنی عەرەبی و ئیسلامیەوە هیچ كتێب و بیردۆزەیەك دەربارەی لە ناو چونی ئیسرائیل و پێشبینی كاتی ئەو كۆتاییە نییە، بەڵام نمونەیەك هەیە لەو كارەی بیرمەندی میسری عبد الوهاب المسیری لە توێژینەوەكەیدا لە مێژووی سەهیونیەت و لیكۆڵینەوەكانی.. تا دەگات بە دەرەنجامی لەناوچونی ئیسرائیل.

المسیری نزیكەی چارەكە سەدەیەك سەرقاڵ بو بە نوسینەوەی مەوسوعەكەی بەناوی – یەهود و یەهودیەت و سەهیونیەت- ، لە مانگەكانی كۆتایی تەمەنیدا لە ساڵی 2008، زۆر بە رونی گوزارشتی لە پێشبینیەكانی كرد دەربارەی – كۆتاییەكی نزیك – بۆ ئیسرائیل، لەوانەیە پەنجا سالێكی تر ، هەروەك بۆ رۆیتەرز قسەی كردوە.

پێشبینیەكانی المسیری لە گەشبینی و رەشبینیەوە رون دەكاتەوەو دەڵێ بە گوێرەی راستی و بابەتی ئەنجامە لوژیكیەكانی دەرهێناوە، ناوبراو وای دەبینێ ئیسرائیل دەوڵەتێكی كار پێسپێردراوە بە مانای ئەوەی هێزە ئیستعماریەكان دروستیان كردوە بۆ ئەوەی كاری پێ بكەن، ئەمەش پرۆژەیەكی ئیستعماریە و پەیوەندی بە یەهودیەتەوە نییە.

المسیری دەڵێ وردە وردە ئەم دەوڵەتە بەرەو شكست دەڕوا و بەرگری فەلەستینیەكان تا ئەو پەری سنور ماندوی دەكات ئەگەر شكتیشی پێ نەهێنێ، بەلام وای لێدەكات ئامادەبێت بۆ روخان لەماوەی چەند دەیەیەكدا – چونكە خولانەوەی مێژوویی ئێستا لە هەموو كات خێراترە-. ئەمەش روون دەكاتەوە بەوەی جەنگە رزگاریخوازەكان ناتوانێ دوژمن لەناو بەرێت بەلام وای لێدەكات خۆی بداتە دەست دیفاكتۆ، وەك ئەوەی بەرگری كردنی ڤیتنام سوپای ئەمەریكای نەشكاند بەلام توشی بێ هیوایی كرد لە پلاندانانەكانیدا، هەروەك جەنگاوەرەكانی جەزائیر لە ماوەی هەشت ساڵ ئەنجامیاندا دژی ئیستعماری فەرەنسی.

المسیری باسی ئەوە دەكات لە لە ناوەراستی شەستەكانانی سەدەی رابردو چاوی كەوتوە بە یەهودێكی عێراقی كۆچكردو بۆ ئیسرائیل و پاشان بۆ ئەمەریكا، زۆر بە راشكاوی گوتویەتی – یەهودیە رۆژئاواییەكان پارێزگاری لە ناونیشانەكانی خۆیان دەكەن لە دەرەوە، و ئێستاش ئەوانەی داوای بەدەست هێنانی پاسپۆرتی رۆژئاوا دەكەن ژمارەیان لە زیاد بوندایە لەگەڵ كۆچكردنی پێچەوانە لە ئیسرائیلەوە بۆ دەرەوە.

لە قسەیەكی تریدا بۆ بەرنامەی –بلا حدود- لەگەڵ كەناڵی جەزیرە لە ئایاری 2008، المسیری باسی رەهەندەكانی ئەو كێشانەی كرد كە هەرەشەن بۆ مانەوەی ئیسرائیل، لەوانە كێشەی كۆمەلایەتی دانیشتوان بەوەی ئیسرائیل دەوڵەتێكی رەگەزپەرستیەو بەدەست كێشەی دیموگرافیاوە دەناڵێنێ، عەرەبەكان زیاد دەكەن و یەهود بە پێچەوانەوە ئەمەش لە میانی كۆچكردن و كەم خستنەوەی منداڵ.

بەڵام كێشەكانی تر زیاتر قوڵن، المسیری كورتیان دەكاتەوە لە شكستهێنانی پرۆسەی توانەوەی یەهود لەناو ئەو دەوڵەتە دروست كراوە بۆ بەرهەم هێنانی – هاولاتی عیبرانی-، پێش ئەوەش ئەم شكستە خۆی لە نەبونی كۆدەنگی سەهیۆنیەتدا دەبینیەوە لەسەر بیردۆزەی – خاكی بێ گەل بۆ گەلێكی بێ خاك-، لێرەدا یەهود گەلێكی زیندوی بەرگریكار بون لە فەلەستین و نەیاتوانی وەك گەلێك ریزەكانیان یەك بخەن، بەتایبەتی زۆربەی یەهودیەكان لە دەرەوەی ئیسرائیل دەژین. بۆیە فكری ئیسرائیل خۆی لەوەدا دەبینێتەوە كێشەكە بە بەرگری بسپێرێ و ئەمەش تەنها هەوڵ دەدات كاریگەری كەم بكاتەوە.

سەرچاوە: الجزیرە + رۆژنامە ئسیرائیلییەكان