شارپرێس:
پێنج ساڵ لەمەوپێش، شانازی بەكۆمەڵگای مەدەنییەوە لەتوركیا دەكرا، كە لەهەریەك لەڕۆژئاوای توركیا و ناوچە كوردییەكان، ژمارەیەكی زۆری ڕێكخراوی كۆمەڵگای مەدەنی‌و رێكخراوی ناحكومی هەبوون.

ئەو رێكخراوانە تایبەت بوون بەمامەڵەكردن لەگەڵ پرسگەلێكی وەك ژنان‌و منداڵان و هەژاری و پەرەپێدان و كۆچپێكردنی بەزۆرو كاری خێرخوازی و هاوڕەگەزبازان و ژینگە...هتد، بەڵام بەقسەی شارەزایان ئەو ڕێكخراوانە ئەمڕۆ لەتوركیا لێكهەڵوەشاون‌و ڕووبەڕووی هێرشی دەوڵەتی توركیا بوونەتەوە.

ئەگەر ئێستا تەماشەیەكی وردی دۆخی كۆمەڵگای مەدەنی بكەیت، بەتایبەتی لەم چەند ساڵەی دوایی ئەو پێشكەوتنەی لەو بوارە هەبوو بەتەواوی پاشەكشەی كردووەو ئەوەش بەروونی دەبینێت.

لە مانگی یۆلیۆی 2016  و دوای ڕاگەیاندنی باری نائاسایی، لە ماوەی 2 ساڵ لەو بەروارەوە و بە گوێرەی ڕێساكانی باری نائاسایی ڕاگەیەندراو، 1419  ڕێكخراو ی كۆمەڵگای مەدەنی داخران. لەوانەش كۆمەڵەی پارێزەران ، ڕێكخراوی ناحكومی پەیوەست بە ئاشتی و‌ ڕۆشنبیری كوردی ، منداڵان ،مافەكانی ژنان، كۆچپێكردنی بەزۆر ، هەژاری ، پرسەكانی كەمینەكان، كۆمەڵە وەرزشییەكان...هتد. 

لە مانگی یۆنیۆی ساڵی2017 ، تانەر كیلیش – ی سەرۆكی لقی ڕێكخراوی لێبووردنی نێودەوڵەتی لە توركیا  دەستگیركرا و بەوە ‌ تۆمەتبار كرا كە لاگیری ڕێكخراوێكی تیرۆرستییە، بە تایبەتیش جوڵانەوەی فەتحوڵا گولەن كە حكومەتی ئەنقەرە تۆمەتباری دەكات بەوەی دەستی هەبووە لە هەڵگەڕانەوە سەربازییەكەی ساڵی 2016.

ئینجا كەیسی بیوك ئیدا لە یۆلیۆی 2017 هاتەگۆڕێ. لە بەسەردادانێكی پۆلیسدا 10 لە بەرگریكارانی مافەكانی مرۆڤ دەستگیركران كە هاتبوون بۆ دوورگەی بیوك لە ئەستەمبوڵ بۆ سازدانی ۆڕكشۆپێك سەبارەت بە ئەمنی ژمارەیی و پاراستنی داكۆكیكارنی بواری مافەكانی مرۆڤ. زۆرینەی ئەوانە خاوەن پۆستی باڵابوون لە كۆمەڵگای مەدەنی توركیادا، لەوانەش كۆمەڵەی هاووڵاتییان و ڕێكخراوی لێبووردنی نێودەوڵەتی و هاوبەندی ژنان و سەندیكای ئەجێندای مافەكانی مرۆڤ و كۆمەڵەی چاودێریكردنی یەكسانی لە مافەكان و پێشدەستی مافەكان. دوای ئەوەی 4 مانگیان لە بەندیخانە بەرێكرد، ئازادكران، بەڵام ڕێگەی گەشتكردنیان لێگیرا. دەسەڵاتداران كەیسی تانەر كیلیش – یان خستە پاڵ ئەو كەیسەوە  و بۆ ماوەی 13 مانگ لە بەندیخانە مایەوە.

دوای بیوك ئیدا، لە ئۆكتۆبەری 2017 عوسمان كافالا دەستگیركرا، كە یەكێكە لە گرنگترین كەسایەتییەكانی كۆمەڵگای مەدەنی توركی، لەوساوە تاوەكو ئێستا لە بەندیخان توند كراوه،‌ بێ ئەوەی تۆمەتێكی فەرمی بدرێتەپاڵ. سەرۆكی توركیا كافالا – ی بەوە تۆمەتبار كرد كە پارەداری (تمویل) تیرۆر دەكات بەوەی پشتیوانی ئەو كۆمەڵە قوتابییە بوو كە لە ساڵی 2013  و لە باخچەی غیزی  لە خۆپێشاندانێكدا ناڕەزاییان بەرامبەر حكومەت دەربڕی، ئەمەش گەورەترین خۆپێشاندانی ناڕەزایی بوو لەو ساوەی ئیسلامییەكان لە ساڵی 2002 وە هاتونه ‌سەركار. ئینجا دەسەڵاتدارانی توركیا 14 چالاكوانی كۆمەڵگای مەدەنی دەستگیر كردن كە پەیوەست بوون بە ڕێكخراوەكەی كافالا- وە و ئەندامی ڕێكخراوی ئەنادۆڵی ڕۆشنبیری بوون. لەنێو ئەوانەشدا سەرۆكی پێشووی دامەزراوەی كۆمەڵگای كراوە (دامەراوەی سوروس) و ژمارەیەك لە مامۆستایانی یاسا دەستگیركران، دواتر 13 كەسیان ئازاد كران.  دوای 2 هەفتە لەو ڕووداوە،   دامەزراوەی كۆمەڵگای كراوە لە توركیا ڕایانگەیاند كە  چالاكییەكانی خۆیان لە ووڵاتدا ڕادەگرن. هێشتاش دەستگیركردنی كافالا بێ هیچ تۆمەتێكی فەرمی یەگێكە لە گەورەترین ئەو هەڕەشانەی مەترسی گەورەیە بۆسەر كۆمەڵگای مەدەنی لە توركیا.

ئەمانە تەنها چەند كەیسێكی بچوكن، چەندەها كەیسی دیكە لەبەردەم دادگاكانی توركیا دژ بە چالاكوان و داكۆكیكارانی كۆمەڵگای مەدەنی و رۆژنامەنووس و پارێزەر و ئەكادیمی و پسپۆڕانی كاروباری ئاشتی لە لێكۆڵینەوە و تاوتوێدان.

دادگاییكردن و بەندكردن تەنها دوو میكانیزمی دەستی دەڵەت نەبوون لە دژی چالاكوانان بۆ لەبەینبردنی كۆمەڵگای مەدەنی، بەڵكو لە ساڵی پاردا یاسای تازەی تایبەت بە كۆمەڵگای مەدەنی كەوتنە بواری ‌جێبەجێكردنەوە. لەسەر هەموو ئەندامانی كۆمەڵگای مەدەنی پێویست كرا ناوی ئەندامەكانیان بدەنە حكومەتە خۆجێیەكان، هەفتەی پێشووش هاوڕێیەك كە لە یەكێك لە ڕێكخراوە ناحكومییەكانی تایبەت بە كاروباری كۆچبەران  كار دەكات، پێی ڕاگەیاندم كە دەبێت لە كاتی ئەنجامدانی كارەكانیاندا، بەرپرسێكی حكومی یاوەریان بكات. هەروەها دەسەڵاتداران لە كۆبوونەوەكانیان بەشداردەبن و تۆماریشیان دەكەن.

هاوڕێكەم پرسی: (( تۆ بڵیی بابای كۆچبەر چی بڵێت لە بارەی گرفتەكانییەوە‌ لە بەردەم بەرپرسانی دەوڵەتدا، لە كاتێكدا دەزانن دەنگیان تۆمار دەكرێت؟)).

لە هەمان ئان و ساتدا، دەوڵەت ڕێكخراوی كۆمەڵگای مەدەنی تایبەت بەخۆی دادەمەزراندوون كە ناوی (gonegos) یان لێناون، واتە ((ئەو ڕێكخراوە ناحكومییانەی كە دەوڵەت ڕێكیان دەخات))، ئەو ڕێكخراوانە نوێنەرایەتی كۆمەڵگای مەدەنی توركی ناكەن و ڕەخنەش لە سیاسەتەكانی حكومەت ناگرن.

نوێنەری یەكێك لەو ڕێكخراوانەی مافەكانی مرۆڤ پێی گووتم: ((كۆمەڵگای مەدەنی لە توركیا گیانەڵایەتی (لەسەرە مەرگدایە). پێویستیمان بە پشتیوانی نێودەوڵەتی هەیە، چونكە خنكاندویانین. بەداخەوە كە زۆرینەیان توركیا جێدێڵن)).

تەنها كۆمەڵگای مەدەنی لە توركیا لەسەرەمەرگدا نییە، بەڵكو فرەیی ڕۆشنبیری و حكومەتە دیموكراتییەكەشمان لەسەرە مەرگدان. بەڵام، كێ خەمیەتی و گوێی دەداتێ؟

سەرچاوە: پێگەی ئەلەكترۆنی ئەحوال توركیا
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر