شارپرێس: جمهوری ئیسلامی
وەرگێڕان: یاسین نادر
موحەمەد جەواد زەریف، كە بەفەرمی دەستلەكاركێشانەوەی لەپۆستی وەزیری دەرەوەی ئێران پێشكەش كردووە، لەگفتگۆیەكی رۆژنامەوانی، كە هەفتەی ڕابردوو لەگەڵ ڕۆژنامەی (جمهوری ئیسلامی) ئەنجامیداوەو دوای دەستلەكاركێشانەوەكەی بڵاوكراوەتەوە، وەڵامی هەندێك پرس لەبارەی ناوخۆی وڵات و كێشەكانی دەداتەوە.

ڕات لەبارەی داهێنان لە بواری ئیداری و سەركەوتنی دیپلۆماسیانەدا چییە؟
من لەو بڕوایەدام كە سیاسەتی دەرەكی، واتە -دیپلۆماسییەت و هێز- تەواوكەری یەكتر بن، ئێمە بەسەركەتنی باش گەیشتووین، بەڵام هەركات ئەمدوانە دیار نەبوون ونەماون لاوازییەكمان هەستپێكردووە، تەبعەن سەركەوتنیشمان نەبووە. كە ئەم بابەتەش بەنمونەیەكی دیپلۆماسییەت لە سەردەمی سەددام و قەزیەی بۆسنەو فەلەستین دێنێتە بەرباسەوە. كە كاتێك ئەم دوانە لەم وڵاتانەدا تەواوكەری یەكتر نەبوون، نەمانتوانی بەهەنگاوی دروست و ئامانجدارمان بگەین.

لەبارەی گفتگۆوە جەنابی زەریف پێمان بڵێ، تا چەندە گفتگۆكان دەتوانێت پشتیوانییەكی جێی متمانە بە وڵاتمان بێت؟
لە پەیەندییە نێودەوڵەتییەكاندا هیچ شتێك لە ئاسمانەوە نایەتە خوارەوە، دەبێت ڕوو لەگۆڕەپانی قەزیەو باسەكان بكەیت و ئەمەش ڕاستییەكی بەڵگەنەویستە. ئەمڕۆكە وادەبینین لەمبارەیەوە هاوڕاییەكی گشتی بوونی نییە، بەڵكوو بەپێچەوانەشەوە ڕاوێژوگفتگۆكردن بووەتە شتێكی خراپ و، بەگووتنێكی تر هاوتایی سازشكردن و خەیانەتكردن ناوی لێنراوە. ئەوەیە كە ئێمە هەمیشە دەبێت بتوانین دەستكەوتەكان بە نفوزی هەمیشەیی و گۆڕان بۆ بەرژەوەندییەكانی وڵات و تەنانەت بە گۆڕانە نێودەوڵەتییە جێی حەزەكانی خۆمان بكەین.

ئەی پێشنیارێكت بۆ بەهێزتركردن و پێشخستنی سیاسەتی دەرەوەمان و دەسكەوتی زیاترمان هەیە (هەڵبەت بە پشتیوانی خەڵك و ڕاگەیاندنەكان و دووركەوتنەوە لەگەڕان بەدوای كەموكورتییەكانی سەنتەرە گرنگەكانی دەسەڵات)
هەموو ئەوانەی كەوتتان لە هەمان كۆدەنگییەوە پێكدێت. ئێمە دەبێت سیاسەتی دەرەكیمان لەبابەتی شەڕو دەعوای حیزبی و لایەنگریانە دوور بخەینەوە. دەبێت متمانە بە دیپلۆماتكاران لە ئاستی سیاسەتی دەرەوە لە ئاستێكی نیشتیمانیانەدا بێت، بێ ئەمكارە هەموو شتێك بەبادا دەڕوات.

شتێك كە لەم ڕۆژانەدا لە نێو خەڵكدا باوە ئەوەیە مەگەر خەڵك (مەحرەم)ی ئێوە نین، ئەی زۆ شتەكانیان لێ دەشارنەوە؟ 
من دەڵێم بەڵێ وایەو ئێمە هەموو شتێكمان لە خەڵكەكەمانەوە هەیە، بەڵام كێشەكە لەوەدایە كە ناتوانین خەڵكی خۆمان لە خەڵكی دونیا جودا بكەینەوە. واتە ئێمە هیچ ڕێكارێكمان نییە كە لەگەڵ خەڵكدا قسە بكەین، كە دونیا ئەمە تێنەگات، هەندێك سات و كات هەیە متمانەیەكی گشتی بە دیپلۆماتكاری ئاستی سیاسەتی دەرەوە هەیە و كاتێك شتێك ڕوون دەكەنەوە، چیترا داوا لەوان ناكرێت وردەكاریەكانیش بڵێن كە لایەنی بەرانبەریش ئەو تێبگات، ڕێبەرمان خامنەیی دەڵێت، ئەگەر‌ ئەو ڕاپۆتانەی كە كەسانی دیپلۆماتكارمان بە من دەگەیەنن، ئێوەش وەرتان دەگرت و لێی تێدەگەیشتن، ئێوەش هەنگاوەكانیانتان قبوڵدەكرد. ئێمە كە ڕێكەوتنێك یان شتێك دەنووسین بە ئەزموونێك لەكارەكانمانەوە دەیكەین، گەر ئێمە ئەوان بەئاشكرا ڕابگەیەنین، نەك خەڵك بەڵكوو دوژمنانیشمان لە هەموو جیهان و لایەنەكانی ڕێكەوتنەكەشمان دەیبیستنەوە و تەواوی ستراتیژیی كارەكانمان بەبادا دەڕوات.

لەبەر ئەوە دەبێت ئەوە بڵێم سیاسەتی نیشتیمانی لەسەر بنەمای متمانەی نیشتیمانیدا ڕوودەدات، كە دەبێت كۆدەنگیی هەموانی لەسەر بێت و نەبێتە جەنگێكی لایەنداریانە.

لە زۆر نموونەدا هێرشی ڕاگەیاندنەكان لەسەر وەزارەتەكەی جەنابتە، هەندێك كەس لەجێی هێرشكردنە سەر دوژمن، هێرشدەكەنە سەر لایەنەكانی ناوخۆوە، كاردانەوەی ئێوە چۆنە و چیی دەكەن؟
وەڵامەكەی ئەوەیە ئێمە دەبێت سیاسەتی دەرەوە لە شەڕی لایەنگریانە دەربكەین، كاتێك كە ڕێكەوتنی ئەتۆمی ئەنجامدرا، گووترا كە ئەم ڕێكەوتنە ئەوەندە لە قازانجی ئەمریكایە لە قازانجی ئێمەدا نییەو من لە زۆر شوێندا لەمبارەیەوە وتوومە ئایا ئێوە دڵنیان ئەمریكا لەبەر نەپاراستنی بەرژەوەندییەكانی لەو دەرنەچێت.

كاتی ڕێكەتنی ئەتۆمی بۆچیی هێرش كرایە سەر ئێوە ؟ ئەی بۆ نەكرایە سەر دوژمنان لەم ڕێكەوتنە؟
ئەوكاتە لەنێوان دژەكانی ڕێكەوتنی ئەتۆمی دوو ڕوانگە بەگشتی هەبوو. یەكێكیان ئەوەبوو ئەمریكا هەرگیز لە ڕێكەوتنی ئەتۆمی دەرناچێت، كە ئەمە لە لایەن ئۆپۆزۆسیۆنەكانەوە بوو، كە لە زۆر شوێندا پێیان دەوتینەوە، واتە بەس ڕاگەیاندنەكان نەبوون. دەستەیەكیتر دەیانگووت نا بەدڵنیاییەوە ئەمریكا لەم ڕێكەوتنەكە شتگەلێك كەم و زیاد دەكات. كەواتە ئێستاكە كە وا دەرچوو چیی دەڵێن؟ كە لەم كاتانەشدا هەمیشە دەڵێن فڵان قسەوباستان لە فڵان شوێن نەگووتبایە، وای بەسەر نەدەهات. بەڵام وانییە، ئەمریكا وا لە ڕێكەوتنی نەفتا دەرچوو، لە یۆنسكۆ دەرچوو، لە ڕێكەوتنی لەگەڵ ڕوسیا بۆ قەدەغەكردنی چەكی ئەتۆمی دەرچوو، لە TTPدەرچوو، لە ئەنجومەنی مافی مرۆڤ دەرچوو، هەروەها لە ڕێكەوتنی پاریس-یش خۆ دەرچوو.


لەبارەی ڕاگەیاندنەكانەوە چیی، ئەوان چۆن هەڵسوكەوت دەكەن؟
ئەوان لەم دۆسیانەدا لەجێی ئەوەی كە دوژمن تاوانبار بكەن، دێن سەرۆك كۆمار و وزارەتی دەرەوە و من بەشەخسی بۆ نموونە تاوانبار لە دۆسیەكاندا دەكەن، كە ئەنجامی ئەو ئەوەیە خەڵك بێهیوا بۆداهاتووی خۆی و لە حكومەتەكەشی دەبێت.

هەندێك دەڵێن ڕێكەوتنی ئەتۆمی لە ئێستادا شكستیخواردووە، ئێوە چیی دەڵێن؟
ئەگەر كەسێك لە گڵۆپی سوور تێپەڕێت، وەك ئەوە وایە قەڵابێكی گەورە لە گڵۆپی سوور تێپەڕ بوو بێت، چەند سەیارەیەك پێكەوە تێك دەشكێنێت، ئایا ئێوە لەمكاتەدا دەڕۆن گڵۆپی سووری ترافیكەكە دەشكێنن؟! كام كەسە عاقڵە لە دونیا بەهۆی ئەوەی كە سەیارەكە لە گڵۆپی سووری تڕافیكی داوە، دەچێت گڵۆپی سووری ترافیكەكە دەشكێنێت.

ڕێكەوتنی ئەتۆمی تەنها ڕێكەوتنێك نەبوو كەترەمپ لەو دەرچووە، ترەمپ ڕێكەوتنێك نەبووە، كە لەو دەرنەچوو بێت. ئایا ئێمە چیتر هیچ ڕێكەوتنێكمان نابێت. لە ڕۆژی یەكەمی ڕێكەوتنی ئەتۆمییەوە، نەتەنیاهۆ وتبووی من دژی ڕێكەوتنی ئەتۆمیم و پاشان توانیم ئەمریكاش لەمبارەیەوە قەناعەت پێ بێنم.

گەورەترین كارێك كە ڕێكەوتنی ئەتۆمی كردی و دەشیكات، ئەمە بوو، كە كۆدەنگیی ئەمنیی لە دژی ئێران شكاند. بۆ ئەمەش بەڵگەی وارشۆ زۆر شتمان پێدەڵێت.

بۆ كەسێكی وەكوو من باشترین پێوەر ئەمە بووە كە هەوڵبدەم فرمانەكانی ڕێبەری ئێران جێبەجێ بكەم و لە زۆر شوێنیشدا كە توانای جێبەجێكردنیم نەدەبوو، ئەوانم وەك ڕاپۆرتێك پێشكەش دەكردو هەمیشە لە سەرئەو هێڵە سوورانەی كەڕێبەری لە بواری بابەتگەلی ئەمنی و وەدەستهاتەكانی ئەتۆمی و شێوازی چاودێرییەكان دابووی، ئەوانم پەیڕەو دەكرد.

هێڵی سوری ئێمە بەرژەوەندییەكانی وڵاتی ئێمەیە. ئێستا بەرژەوەندی نیشتیمانی ئێمە عیزەت و بەرژەوەندی ئابووری و تێكدانی ئەو دۆخانەیە كە ئیسڕائیل و ئەمریكا بە سەرمان دێنێت دەبێت. ئێمە هەردەم پەیوەندییەكانمان لەگەڵ دراوسێكانماندا بەهێزتر كردووە و كەمتریش پشتمان بە ئەوروپا بەستووە و گرنگترین شتیش ئەوەبووە ناوخۆمان بەهێزتر كردووە، چونكە دواجار ئاسایش، پێشكەوتن، ئابووری ئێمە و.... شتانێكی ناوخۆیین، هەڵبەت حەزیشمان بەبەهێزتركردنی پەیوەندییەكانمان لەگەڵ دونیای دەرەوەدا هەردەم كردووە.

مایك پینس و پۆمپیۆ بەردەوام داوا لە یەكێتی ئەوروپا گلەیی دەكەن كە بۆچی نایەن بەدەم هەنگاوەكانیان لە دژی ئێرانەوە، ئایا ئاوا شتێك دەبینرێت؟
بەڵی ئەمە ڕاستییەكە، تەواوی قسەكانی پێنس و پۆمپیۆش هەر‌ئەم ڕاستییەمان پیشاندەدات، كە بۆچی ئەوان لەگەڵ سیاسەتەكانی ئەمریكا نین و پشتیوانییان ناكەن.


كەناڵی دارایی ئەوروپای چی، جێی متمانەیە؟
ئەوان لەمكارەدا پارە خەرج ناكەن و ناشتوانن پێویسیێەكانی ئێمە دابینبكەن، بەڵام ئەوروپا تاڕادەیەك ویستوویتی هەنگاوێك بەرەو بەڵێنەكانی لەبارەی وڵاتمانەوە بنێت، ئیترچەندە دەتوانێت یان دەهێڵن ئەوە نازانم.

لەبارەیFATF  (Financial Action Task Force)  ئێوە چی دەڵێن؟
لە ناوەندی بڕیاردانی وڵات ئاوا دێتە بەرچاو كە تێگەیشتنێكی هەماهەنگ بوونی نییە وهەندێك ئەو وەكوو هەڵێك بۆ وڵاتانی بێگانە بۆ خراپ بەكارهێنانی داتاو ئاماری دارایی وئابووری وڵاتمان دەزانن و هەندێكی تریش دەڵێن جێبەجێ دەبێت.

FATFڕاستییەك لە جیهانی ئەمڕۆدایە، كە لەدەرەوەی ئیرادەی وڵاتانەوە هەنگاو دەنێت،
بەڵام دەبێت جەمسەری متمانەییش لەلایەن ئەم ناوەندەو لایەنكانی مامەڵە كردنەكانەوە هەبێت. كە پێموابێت هێشتاكە بەنسبەت ئێمەوە بۆ ئێمە ئاوا متمانەیەك بەدینەهاتووە و یان زۆرجار بە دڵی ئێمەش نەبووەو چونكە ئێمە لە لیستی ڕەشی مامەڵە دارایەكانی جیهان و ڕەنگە FATFبین.