شارپرێس: ئەردەڵان عەبدوڵڵا
لە كۆتایی هەشتاكاندا مامۆستا برایم خەیاتی نەمر، گۆرانی «ئێمە گیانێكین لەدوو جەستەدا» بڵاوكردەوە. پاش ماوەیەك ئەو گۆرانییەبووە وێردی سەر زمانی هەموو خەڵكی، گۆرانییەكە چ ئاوازەكەی و چ دەنگە خۆشەكەی مامۆستا جوانی گەورەی پێوەدیار بوو، بەڵام لەهەمووی سەرنجراكێشتر بەلای منەوە، شیعری گۆرانییەكەبوو، كە لێوانلێوبوو لەجوانیی و داهێنان. پاش راپەڕینیش گۆرانییەكی تر زۆر باوبوو ئەویش گۆرانی» لەهەوری كوردستان خوێن دەبارێت» كاوە حەمە ساڵح وتبووی، ئەمەش لەناو خەڵكیدا زۆرباوبوو، بەڕاستی لەمەشدا چ ئاواز وموزیك و دەنگە خۆشەكەی كاك كاوە، مایەی سەرنجی خەڵكی بوو، بەڵام لەهەمووی گرنگتر دەقی شیعرەكەبوو، كە گوزارشتی لەژیانی ناخۆشی گەلەكەمان دەكرد.

من زیاتر هۆگری دەقە شیعرییەكانی ئەم گۆرانیانە وكۆمەڵێك گۆرانی تربووم وشاعیرەكەم نەدەناسی، هەتا لەبۆنەیەكدا لەساڵی2007 لەئەڵمانیا بەم شاعیرە هەست ناسكە ئاشنابووم، كە ئەویش»رەزا حەمە«یە.

رەزا حەمە
بەداخەوە ماوەی چەند ساڵێكە شیعر لەوڵاتی ئێمە رووبەڕووی قەیران بۆتەوە، هۆكارەكەشی زیاتر بۆ نەبوونی دەقی شیعری جوان و كەمی خوێنەری شیعر دەگەڕێتەوە. هەرچەندە لەئێستادا نەك شیعر بگرە كتێبیش لەقەیرانی گەورەدایە، چونكە خوێنەرمان كەمە.

رەزا حەمە یەكێكە لەو هەوڵانەی كە دووبارە خەریكە شیعری كوردی لای خوێنەر شیرین دەكاتەوە. ئەم شاعیرە هەرچەندە ماوەی زیاتر لە سی ساڵێك دەبێت خەریكی شیعر نووسینە، بەڵام بەداخەوە كەمتر لەمیدیای كوردی گرنگی بەشیعرەكانی دراوە. لەوانە بێت زۆربەمان گوێمان لەگۆرانییەكان بووە كە شیعری رەزا حەمەبوون، بەڵام كەم كەس دەزانێت كە ئەو شاعیرە كێیە، لەمەشدا زۆرجار گۆرانی زوڵم لەشاعیر دەكات، هەرچەندە هەندێكجاریش وەكو هاندەرێك بۆ شاعیر وایە.

هەرچەندە لەمەشدا شاعیر كەمێك رۆڵی هەیە، بۆ نموونە ماوەی چەندین ساڵە تەنها یەك دیوانی شیعری چاپكردووە كە ئەوەش لەئێستادا نوسخەی نەماوە، من خۆم ئەو دیوانەیم دەستنەكەوت، نازانم بۆچی شاعیر هەوڵی چاپكردنی شیعرەكانی نادات؟ هەربۆیە ناچاربووم بۆ ئەم وتارەم پشت ببەستم بە واڵی تایبەتی خۆی لەفەیسبووك و سیدییەك كە پێش چەندساڵێك خۆی پێشكەشی كردم، كۆمەڵێك شیعری خۆی تێدایە.

رەزا حەمە شیعری بۆ « نیشتمان، خۆشەویستی، غوربەت، غەریبی، ژن» نووسیوە. جگە لەوەش كۆمەڵێك شیعری سیاسیشی هەیە، كە زۆربەیان دەچنە قاڵبی رەخنەی سیاسییەوە. لە هەمووی گرنگتر بەلای منەوە، شیعرەكانییەتی كە بۆ « ژن، غەریبی، غوربەت و خۆشەویستی» نووسیوێتی. كە هەر هەموویان لێوانلێون لەجوانی و داهێنان.

دیارە ئەوە زمانە كە شاعیر لەخەڵكی ئاسایی جیا دەكاتەوە، خەڵكی ئاسایی زمان تەنها بۆ پەیوەندیكردن و مامەڵەكردن لەگەڵ یەكتریدا بەكاردەهێنن، بەڵام زمان لای شاعیر جگە لەم وەزیفەیە، وەزیفەیەكی تری هەیە كە ئەویش داهێنانی پەیڤی جوان و ئەدەبییە. لە لایەكی ترەوە پێدەچێت ئێمە كاتێك پارچە شیعرێك دەخوێنینەوە، هەمان هەستی شاعیرمان هەبێت، بەڵام ئەوەی كە شاعیر لەئێمە جیادەكاتەوە، فۆرمی نووسین و ئاخافتنەكەیەتی، ئەوە ئەو فۆرمەیە كە شاعیر دەتوانێت بیداتە وشە وبەرگێكی جوانی پێشكەش بكات، بەڵام خەڵكی ئاسایی ناتوانێت ئەوكارە بكات.

خۆشەویستی
هەمیشە شیعری خۆشەویستی بەشێكی گرنگی كاری شاعیران پێكدەهێنێت، كەم شاعیریش هەیە لەم بوارەدا سەركەوتوو بووبێت، لێ بەبڕوای من رەزاحەمە لەم بوارەدا چەند دەقێكی شیعری زۆر جوانی هەیە، كە گوزارشت لەرۆحێكی خۆشەویستی پاك و بێگەرد دەكات، بەتایبەتی شیعری»ئێمە گیانێكین لەدوو جەستەدا»كە یەكێكە لەشیعرە جوانەكانی.

ئێمە گیانێكین لەدووجەستەدا
وەك شیعر و ئاواز لەیەك بەستەدا
دونیا ناتوانێت لێكمان كاتەوە
مەگەر خوا بۆخۆی بمانباتەوە
ئێمە پەردەوەردەی یەك خۆڵ وئاوین
بۆیەك مەبەست و بۆ یەك پێناوین
لەناو یەكتردا تواوینەوە
رێبواری یەك رێین جیا نابینەوە
پەیمانداوە تا لە ژیندا بین
بۆ تەنها ساتێك بێ یەكتر نابین
ئەگەر لەو دونیاش زیندوو بینەوە
هەروەكو ئێستا یەك دەگرینەوە

غەریبی
من شیعری زۆر شاعیرانم خوێندۆتەوە كە لەبارەی غەریبییەوە نووسیویانە، بەڵام شیعرەكانی رەزاحەمە لەمبارەیەوە زۆر تایبەتن. تۆ كاتێك كە شیعرەكانی دەخوێنیتەوە، راست هەست بەو زامانە دەكەیت كە كەسێكی غەریب هەیەتی. ئەو كاتەی لەئەڵمانیا بووم، كە گوێم لەشیعرەكانی دەبوو، زۆركاری تێدەكردم، دەتگوت رێك لەناخی مندایە. بەواتایەكی تر رەزاحەمە بەشیعرەكانی توانیویەتی بچێتە ناخی هەموو كوردێكی غەریب وگوزارشت لەهەست ونەستەكانی تاكی كورد بكات لەهەندەران.

گەرغەریبی چاوم بوایە لەمێژبوو دەرمهێنابوو
هیوای ئایندەم نەبایە ئێستا ئێسكیشم نەما بوو
غەریبی ژانە، خورپەیە، سووتانێكە بێ كڵپەیە
خەزانی توشیوو نەهاتە، وشكە گریان مەرگەساته
‌گێژاوی گۆمێكی مەنگە، تونێلی تاریكی و مەرگە
زامێكە تابڵێی بەسوێ، هاوارێكە ناگەتە جێ

غوربەت
جگە لەغەریبی شاعیر هەوڵیداوە لەرێگەی شیعرەكانییەوە وەسفێكی وردوجوانی ژیانی هەندەران و غوربەت بۆ تاكی كورد بكات، بەتایبەتی لەكاتێكدا كە لەپاش راپەرینەوە بەهۆی رەوشی خراپی سیاسیی و ئابوورییەوە، كۆچی كوردان بەرەو هەندەران بەردەوامە، بەتایبەتی لەلایەن گەنجەكانەوە، كە كەمتر هیوایان بەژیان لە كوردستان هەیە. بەڵام رەزاحەمە وەكو كەسێكی بەئەزموون ئامۆژگاری گەنجەكان دەكات و دەڵێت: هەندارن ئەو بەهەشتە نییە كە خەونی پێوە دەبینین، بگرە وڵاتێكی بێ رەنگ و بۆیە.

لەهەمووشی گرنگتر باسی مەسەلەی تەنهایی دەكات، كە كاریگەری گەورەی هەیە بەسەر خەڵكییەوەو بەشێكی دانەبڕاوە لەژیانی ئەوروپا.

هێندەم نۆشییوە تاڵی جودایی
بوومەتە پاشای دونیای تەنهایی

لەلایەكی تریشەوە باسی خاڵێكی گرنگی تر دەكات، كە ئەویش وابەستەبوونی رۆحی تاكی كوردە بەكوردستانەوە. پێدەچێت تۆ بەهەزاران كیلۆمەتر لەكوردستان دووربكەویتەوە، بەڵام ناتوانیت رۆح و گیانت بەجێبهێڵیت وهەمیشە خەیاڵ ومێشكت لای كوردستانە.

كە من رۆحەكەم لە كوردستانە
بەمن چی خۆشی ئەم هەندەرانە

ئەم لایەنەش زۆر گرنگە چونكە زۆربەی كۆچەری كورد بەهۆی بێزاری لەژیانی كوردستان، وادەزانێت ئیتر دەتوانێت مێژووی چەندین ساڵەی بسڕێتەوەو بەرەو خۆشی هەندارن بڕوات و ژیانێكی نوێ دەستپێبكات، بەڵام دواتر كە دەگاتە ئەوێندەر ئینجا دەزانێت، كە ناتوانێت بۆ چركە ساتێكیش خەون وخەیاڵ ورۆحی لەكوردستان داببڕێت. دواتریش ئینجا هەست بەجودایی، تەنهایی، بێكەسی دەكات، ئەمانەش لەرووی رۆحییەوە ئازاری زۆری پێدەبەخشن.

بێ رەنگ و بۆیە جیهانی غوربەت
پڕە لەتاسە وهەنسك و حەسرەت
كە من رۆحەكەم لە كوردستانە
بەمن چی خۆشی ئەم هەندەرانه
‌بێ ناز و بێكەس بێ دۆست و بێ هاودەم
بوومەتە هاوڕێی گیانی گیانی خەم
هێندەم نۆشییوە تاڵی جودایی
بوومەتە پاشای دونیای تەنهایی
بێ كۆڕ و دەستە وماڵ و میوانم
بەبێ هاوخوان وبێ دیواخانم
مەڵێن هاوارم بەسەر زارییە
بوونم وابەستەی كوردەواریە
من خۆشی ژیانی نەیخەڵەتانم
دەستی زۆرداری دەڕیپەڕاندم
بێ داڵدا و چارەم نیمە دەرەتان
لەوێ رۆح كێشان و لێرەش رۆح سووتان

جێگەی ئاماژەیە ئەم شیعرە لەلایەن خالید رەشید كراوەتە گۆارنی.

ژن
ژن لەناو شیعرەكانی رەزا حەمەدا پانتایی باشی داگیركردووە، لەهەمانكاتیشدا هەستێكی زۆرجوان و پێشكەوتنخوازانەی بەرامبەر بەژنان هەیە. پێش چەند ساڵێك لەكاتی خۆپیشاندانی كۆمەڵێك ژنی كوردستان، بۆ داواكردنی مافەكانیان و دژایەتی ستەم و زوڵمی پیاوسالاری، دەقێكی شیعری رەزاحەمەیان لەسەر لافیتە نووسیبوو. ئەمەش گوزارشت لەگرنگی ئەو دەقە شیعرییە دەكات، كە رێك لەگەڵ هەست و نەستی ژنانی كوردستاندا هاتووە. بەبڕوای من ئەم شیعرە، یەكێكە لەو شیعرە جوانانەی كە بۆ ژن نووسراوە.

ئەگەر ئەم دونیا گوڵێك بێت،
تۆی ئافرەت رەنگ و بۆیەتی
هەر كەسێكیش تۆی خۆش نەوێت
دیارە رقی لەخۆیەتی


ئازار و تراژیدیاكانی گەلی كورد
ئەو شاعیرانەی كە هەڵقووڵاویی گەلەكەیانن و هەست بە ئازار و مەینەتییەكانی دەكەن، دەتوانن داهێنانی جوان و گرنگ لە شیعرەكانیاندا بكەن. دیارە هەتاوەكو هەستێكی گەورەشت نەبێت، ناتوانیت دەقێكی شیعری جوان بنووسیت. هەروەها دەشتوانن بەشیعرەكانیان بەرگریی لەگەلەكەیان بكەن. رەزاحەمە چەند دەقێكی جوانی شیعری هەیە، كە گوزارشت لەو كارەسات و مەینەتییە گەورانە دەكات كە بەسەر گەلی كورد لەباشووردا هاتووە.

ئەگەر وتیان هەواری كاروانی ئێوە بۆچی دوورە
ئەگەر وتیان داروبەردی وڵاتەكەی لەمەڕ ئێوە بۆچی سوورە
هەموو هاواركەن بەجارێك بڵێن، چونكە
لەئاسمانی مەڵبەندەكەی لەمەڕ ئێمە
لەجێی باران خوێن دەبارێت، خوێن دەبارێت
ئای، ئای كوردستانەكەم.

«خوێن بارین» وەسفێكی مەجازی جوانە بۆ ئەودۆخە ناخۆشەی كە پێش راپەرین لەلایەن رژێمی بەعسی فاشیستەوە بەسەر كوردستاندا سەپێنرابوو، هەزاران گوند سووتابوون، ملیۆنان كەس ئاوارەی شارەكان بوون، پرۆسەی بەدناوی ئەنفال وكیمیابارانی هەڵەبجە، هەموو مەلێكی هیوای كوردی كوشتبوو.

هەڵەبجە
كارەساتی كیمیابارانكردنی هەڵەبجە، یەكێكە لەو تراژیدیا گەورانەی كە بەسەر گەلەكەمان هاتووە، زۆر شاعیریش بۆ ئەو كارەساتە شیعریان وتوە. رەزاحەمەش لەمبارەیەوە دەقێكی شیعری هەیە، هەرچەندە من كەمێك سەرنجم هەبوو لەسەری، بەڵام ئەم دەقە شیعرییە كاتێك هونەرمەندی ناسراو زاهیر جەلال كردی بەگۆرانی، دەنگدانەوەی گەورەی هەبوو.

دونیاخەمە، ژیان ژانە، بۆ شارەكەی بەهاری سوور
هێرۆشێمای كوردستانە، هەڵەبجەی دایكی شارەزوور
كۆرپە بەبێشكە و لانكەوە منداڵ بەسنگی دایكەوە
بۆ یادی نەورۆزی ئەمساڵ سووتان بوون بەكۆی زووخاو
مەرجە هەموو بەرد و داری هەڵەبجەی تینوی رزگاری
بكەینە خەنجەری تۆڵەی بەر پشتوێنی كوردەواری.

من كاتی خۆشی بە كاك رەزام وت، شوبهاندنی هەڵەبجە بەهیرۆشیمای ژاپۆن، لەرووی مێژوویی و سیاسیشەوە هەڵەیەكی گەورەیە. بەداخەوە كەم كەس شارەزای مێژووی ژاپۆنن بەتایبەتی لەكاتی جەنگی دووەمی جیهاندا، ژاپۆن تاوانی ئێجگار گەورەی بەرامبەر بەگەلانی ئاسیاویی كردووە بەتایبەتی چینی و كۆری، نزیكەی 30 ملیۆن هاوڵاتی سیڤیلی ئاسیاوییان كوشتووە، جگە لەكۆیلەكردنی ملیۆنان ژنی ئاسیاوی، كە رێك وەكوداعش مامەڵەیان لەگەڵدا كردوون. بۆمبارانكردنی هیرۆشیما و ناكازاكییش دەرئەنجامی تاوانەكانی ژاپۆن بووە بەرامبەر بەجیهان. بەڵام ئێمە لەماڵی خۆماندا پەلاماریانداوین چونكە كوردین. جێگەی ئاماژەیە كاك رەزا خۆی وتی، كاتێك جەنابی مام جەلالی بینیووە، ئەویش هەمان رەخنەی لێگرتووە.

شیعری سیاسی

من چاوم بەكۆمەڵێك شیعری سیاسی كاك رەزا كەوتووە بەتایبەتی ئەوانەی كە دژی جەنگی براكوژیی و گەندەڵی و ناعەدالەتی دەسەڵاتی كوردی نووسیویەتی، لەو بڕوایەدام زیاتر دروشمی سیاسین تاوەكو دەقی شیعری. بەداخەوە لای ئێمە خەڵكی وافێربووە دەبێت شاعیر یان نووسەر بۆ هەموو رووداوێكی سیاسی هەڵوێستی هەبێت، كە ئەمە بەبڕوای من كارێكی باش نییە و زۆرجاریش ئەم هەڵوێستانە نووسەران دەخاتە هەڵەوە، چونكە ناتوانێت كارێكی جوانی ئەدەبی پێشكەش بكات.

مەرج نییە هەموو شاعیرێك لەشیعری سیاسیدا سەركەوتووبێت، چونكە دونیای سیاسەت بەپێچەوانەی ئەدەبەوە، دونیای جوانی نییە. زۆربەی ئەو شاعیرانەشی كە شیعری سیاسیان وتوە، دواتر لەهەندێكیان پەشیمان بوونەتەوە. مایكۆفسكی كە یەكێكە لەشاعیرە مەزن و داهێنەرەكانی روسیا، كۆمەڵێك شیعری جوانی هەیە، بەڵام كەم كەس هەیە حەزی بەخوێندنەوەی شیعرە سیاسییەكانی بێت كە بۆ شۆرشی روسیا و بۆلشەفییەكان نووسیویەتی.

دوا قسە
جگە لەم شیعرانەی كە باسمكردن، رەزاحەمە كۆمەڵێكی دەقی شیعری ئێجگار جوانی تری هەیە، كە هەموویان گوزارشت لەجوانی و داهێنانی گەورە دەكەن. هیوادارام لەداهاتوودا هەموویان كۆبكاتەوەو لەدیوانێكی شیعری جواندا، پێشكەشی خوێنەرانی بكات، چونكە دڵنیام خەڵكێكی زۆر، جێژ وخۆشی لەدەقە شیعرییەكانی دەبینن.